Ez bakerik eta ez forurik Muñagorrirentzat

  • Eratsun (Nafarroa), 1841eko urriaren 14a. Jose Antonio Muñagorri “Bakea eta Foruak” mugimenduko bultzatzaile nagusia hil zuen Ramon Elorrio Soroeta txapelgorrien tenienteak. Duela 160 urte Euskal Herrian bizi zen giro politikoan barrena bidaiatu dugu.

“Bakea eta foruak” aldarrikapena eginez altxatu zen Muñagorri bere jaioterrian, Berastegin, 1838an. (Irudia: Auñamendi)

“Elorrio aurrekari txarreko gizasemea zen”, Antonio Maria Labaienek (1898-1994) zioenez, “gerrak zazpi urtez gogortutako txapelgorria, teniente izendatu zutelako harrotua. Muñagorriren aurkako erresumin zaharrak, gorroto pertsonalak eta nabarmenkeriak bultzatuta, Zumarristan azaldu zen soldadu gutxi batzuekin eta, Muñagorri ezustean harrapatuta, Pilotasoro gainean traizioz hil zuen”.

Berastegin 1794an jaioa, aitonak eta aitak bezala eskribau ikasketak egin arren, Muñagorri burdinolen negozioan eta azpiegituren eraikuntzan aritzen zen nagusiki 1833an, Lehen Gerra Karlista piztu zenean. Gerrak negozioak etenarazi zizkiolako kezkatuta zegoen, baina baita luzatzen ari zen gatazkak Euskal Herrian eragindako kalteez ere. Eta bakea helburu, Madrilera bidaia arriskutsua egin zuen 1837ko neguan. Madrilgo orduko gobernu liberalaren ezkutuko babesa lortuta, 1838an Don Karlosi gutun gogorra idatzi zion Euskal Herritik alde egin zezan eskatzeko, nafarrei eta gipuzkoarrei ere idatzia luzatu zien foruen eta bakearen alde bat egin zezaten eta, propaganda ekintza eraginkorrean, berehala zabaldu zen bertso sorta ere enkargatu zuen: “Pakea ta fueroak / da gure bandera. / Gure anai maiteak /atozte onera, / nafarrak, alabesak, / giputz, bizkaitarrak, / atozte guregana / gazte eta zarrak”, zioen lehen bertsoak.

Foruak errespetatzen baziren, euskaldunei Isabel ala Don Karlos berdin zitzaiela zioen funtsean aldarrikapen hark, neutraltasunaren banderapean Muñagorri bera liberalen alde lerratu arren

Eta “Bakea eta Foruak” zioen bandera zuriari helduta, jaioterrian, Berastegin altxamendua bultzatu zuen 1838an bertan. Foruak errespetatzen baziren, euskaldunei Isabel ala Don Karlos berdin zitzaiela zioen funtsean aldarrikapen hark, neutraltasunaren banderapean Muñagorri bera liberalen alde lerratu arren. Itxuraz, ikasketak egin zituen garaian hurbildu zen eskribaua liberalen aldera, eta, beraz, gerra "etsaien" artean bizi behar izan zuen, Berastegi eta inguruak nagusiki karlistak baitziren. Zenbaitek Muñagorriren abentura ausart eta bakartitzat jo arren, Madrilera joan aurretik ere babesak bildu zituen Baionan erbesteratutako liberalen, gerrak akitutako buruzagi karlisten eta Gipuzkoako Diputazioaren ordezkari askoren artean. Baina behar adina babes materialik ez zuen lortu erasoari ekin zionean eta altxamenduak porrot egin zuen. Ipar Euskal Herrira ihes egin zuen orduan Muñagorrik.

Eta, hala ere, gatazka dinastikoa eta foruen aldeko borroka bereizteko ideia hark nolabaiteko eragina izan zuen Bergarako Hitzarmenean (1839). Bakea lortuta eta, ustez, foruak lotuta, Muñagorri Zumarristan zeukan burdinolara itzuli zen.

Baina Esparterok foruak bertan behera utzi zituenean, hainbat foruzale haren aurka matxinatu ziren 1841eko urrian. Ez dago garbi Muñagorrik altxamenduan parte hartu zuen ala ez. Arestian aipatu bezala, Labaienek ez zuen uste matxinatuen artean zegoenik eta gatazka pertsonalei egotzi zien haren heriotza. Beste iturri batzuek, Pablo Gorosabelek, esaterako, diote parte hartu zuela eta horregatik errepresaliatu zutela. Benito Perez Galdosek halaxe jaso zuen Episodios Nacionales (Gerkatari nazionalak) lanean: “Dalloko apaizak eta Muñagorri eskribauak berehala bildu zituzten beren partidak, eta muino eta mendietan barrena abiatu ziren liberalak hiltzera”.

Hipotesiak hipotesi, “Bakea eta Foruak” mugimenduaren buruzagi nagusia ez zuten bakean utzi, foruak galdu ondoren ere.


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Foruen galera
Katalanismo eta euskaltzaletasun politikoen arteko begiradak (1876-1919)
Eusko-katalanismoaz Gregorio Balparda bilbotar politikariak Errores del nacionalismo vasco (1918) idatzi zuen, mugimendu politiko egituratua gorpuzturik zelakoan. Liburuko atal baten izenburua aski adierazgarria dugu: Del bizcaitarrismo fenicio al catalanista y judaico. Bere... [+]

Konstituzio Foraletik (1808) Autonomia Estatutura (1919): «Euskal Estatua, batua eta hirukoitza»
Izenburuan aipatzen den definizioa, ez da nik asmatua, XIX. mendean barrena pentsatua eta adierazia baizik: R. Ford bidaiari ingelesak 1830ean aipatu zuen lehendabizi, eta ondoren Becerro de Bengoa arabarrak, 1876an, foruen oinarrizko administrazio publikoaren aurkako legearen... [+]

Itzaleko kulturgileen historia
Kulturaren itsasoa zabala da, zabala eta anitza. Baina historia beti erabili izan da norbere intereserako, arma garrantzitsuegia da zientzia hau. Emakumeak kulturaren itsaso horretan izan duen partehartzea, interesatuen enbatak estali izan du. Oraingo historialarien zeregina da... [+]

Soldadutzari ez 1847ko Tafallan
Tafallako karriketan barna paseoan, jai nagusien osteko isiltasunaren babesean eta denboraren zurrunbiloan bidaiari, badirudi oraindik senti daitekeela Lau Izkinetan bilduriko hainbat gazteren haserrearen oihartzuna edo Errekoletak Komentuaren parean labana baten sastada,... [+]

Foruen monumentua: Ehun urte foru jauregiari gibela emanda
Gamazo Espainiako Ogasun ministroak prestatutako zerga-sistemaren aldaketak hautsak harrotu zituen Nafarroan 1893. urtean. Foruen aurkako neurria zela-eta, herritarrak zein erakundeak altxatu ziren. Gamazadaren (altxamenduaren) ondoren, foruen aldeko monumentua eraikitzen hasi... [+]

Sabino Aranaren itzala bere heriotzaren mendeurrenean
Ehun urte beteko dira datorren azaroaren 25ean Sabino Arana Goiri hil zela. Espainiako historiografiak gogor kritikatua, euskal nazionalismotik ere ez omen du merezitako errekonozimendua jaso. Arana bere testuinguru historikoan kokatuta aztertu nahi izan dugu mahai-inguru... [+]

Pablo Antoñana: «Idazle izateko sekretu bakarra dago: asko idatzi, eta idatzitako dena erre»
Iruñean, San Frantzisko plazako etxean hartu gaitu Antoñanak. «Ordena eta txukunkeria irudimenik ez duen jendearen kontuak dira» esanda sartu gaitu bere liburutegian.Argazkien eran oroimenean geratu zaizkion gerrako irudiak erakutsi dizkigu. Sekretario... [+]

150 urte Santa Kruz apaiz gerrillaria atxilotu eta... ihes egin zuela

1870eko urriaren 6an guardia zibilak Hernialdera atxilotzera joan zitzaizkionean, sotana kendu eta kaleko arropa jantzi zuen ihes egiteko. Horrekin, gerrillariaren “mitoa” hasi zela diote adituek. Hernialdeko udaletxean erakusketa jarri dute efemeridea probestuz.


Jose Mari Iparragirreren 200. urteurrena
Hamar eszena Iparragirreren ‘biopic’ bat filmatzeko

200 urte beteko dira abuztuan Jose Mari Iparragirre jaio zenetik eta haren bizitza kontatuko lukeen pelikula biografikorik gabe jarraitzen dugu, biopic baterako materiala soberan dagoen arren: gudari, kantari, seduktorearen historia dago, batetik, heroi nazional bihurtu zen... [+]


Gustave Flaubert Hondarribian
Kostaldeko herri suntsitu baten erretratua, turista berezi baten lumaz

Gustave Flaubertek gaztetan Euskal Herrian egindako bidaia ez da sobera ezaguna euskal irakurleentzat. Idazleak bere obra handiak izkiriatu aurretik, inguru hauetako zenbait herri ezagutu zituen eta hil ondoren publikatutako liburu batean jasota daude haren hainbat inpresio... [+]


‘Kontzertismoa’, beste behin

140 urte bete dira Kontzertu Ekonomikoa sortu zela Araba, Bizkaia eta Gipuzkoarentzat. Euskal erakundeek garrantzi handiz ospatu dute teorian porrot baten emaitza dena, foruen abolizioaren ondoren, gure burujabetzaren azken hondar gisa hartu izan da zerga sistema berezia.


‘Kontzertismoa’, beste behin

140 urte bete dira Kontzertu Ekonomikoa sortu zela Araba, Bizkaia eta Gipuzkoarentzat. Euskal erakundeek garrantzi handiz ospatu dute teorian porrot baten emaitza dena, foruen abolizioaren ondoren, gure burujabetzaren azken hondar gisa hartu izan da zerga sistema berezia.


2017-08-11 | Markel Ormazabal
Turismoaren festak

Ez hain antzina, hiru mende atzera gehienera, kostako herri baten ur territorialak kanoi baten tiramenaren arabera zehazten ziren: jaurtigaia noraino heldu, lehorretik harainokoa izango zen ur territoriala. Lurraldearen zedarritzeko, ordea, kanoia baino hobea da festa, eta hain... [+]


Ekonomia bertokiratzetik zonbiak hiltzerainoko planak dituzte Amikuzen otsailean

Amikuzeko Zabalik elkartearen otsail ostegunetako zita klasiko bihurtzeko bidean da. Aurten zer antolatu duten iragarri dute eta, gaien ugaritasuna eta gaurkotasuna ikusirik, emango dute zeresan franko.


Gasteiz 1813
Europaren etorkizuna erabaki zuen borrokaldia

Gasteizen edonork identifikatu dezake Andra Mari Zuriaren plazan dagoen monumentua. Bonapartistek orain 200 urte galdutako bataila oroitzen du. Nahitaezko irudia gidaliburu turistikoetan. Kale-izendegian ere presentzia nabaria duen jazoera da eta, hala ere, gasteiztarrek ez... [+]


Eguneraketa berriak daude