«Bakea eta Foruak», Muñagorriren proklamia
Berastegiko Elutsenea etxean jaio zen Muñagorri, 1794an. Bere aita eta aitona bezala, bera ere izkribaua zen, 1838an bere proklamia bota zuen arte. Honez gain, errentan hartuta zituen Berastegi, Elduaien, Areso eta Eratsungo burdinola hauek: Ameraun, Ollokiegi, Plazaola, Urto eta Zumarrista. Kontratista ere aritu zen, esaterako, Irurtzundik Gasteizerako errege-bidea egiten 1932an.
Gobernu liberalaren aldeko joera zuen eta lagun liberalak ere bazituen, baina gerran bere burdinolak karlisten zerbitzura jarri zituen, eta Zumalakarregik berak ere behin baino gehiagotan bisitatu zituen.
Gerra luzatzeak karga ekonomikoa ekarri zion, karlistak gero eta gehiago luzatzen baitziren ordainketetan, eta Muñagorrik ezin zien ordaindu bere errementari, ikazkile, itzain eta abarri. Egoera horretan, pakearen bila mugitu behar izan zuen: Iturmendin bildutako karlistak komentzitzen saiatu zen, gerra ahalik azkarren bukatzeko. Alferrik. Orduan, liberalengana jo zuen, 1837ko azaroan Madrila aurkeztuz, Bardají Azara presidente liberalarengana. Honek ontzat hartu zuen Muñagorriren eskaria, alegia, foruak errespetatzea gerra bukatzearen truke. Milioi bat errealeko laguntzarekin itzuli zen Madrildik.
Horrela, 1838ko apirilaren 18an «Bakea eta Foruak» lelopean bere proklamia bota zien gipuzkoar eta nafarrei Berastegin bertan.
Era berean, Carlos erregegaiari gutuna idatzi zion, hemendik alde egiteko eskatuz. Hona bere hitzak: «Vos y vuestros consejeros las habéis convertido (las tierras) en un desierto, habéis sembrado en ellas el luto y hacinado a montones de cadáveres. Abandonadlas pues cuanto antes. Si tenéis derecho a la corona de España, nosotros no nos opondremos a ello, pero sabed que esta no es una guerra de personas y que nosotros navarros y vizcaínos no hemos reconocido jamás a otros reyes que nuestros fueros y nuestros privilegios".
Karlisten eskutik berehala etorri zen Iturbe brigadierra Muñagorriren tropak sakabanatzera. Ez zitzaion lan zaila egin, armada murritza baitzen, batik bat bere burdinoletako langileek osatua. Honen ostean karlisten juntak izkribau funtziotik bota zuen, eta burdinolak eskuetatik kendu zizkioten. Erasungo Zumarrista burdinola bakarrik ustiatu ahal izan zuen.
1838ko urriaren 14an fusilatu zuten eta Erasungo elizan lurperatu.
Muñagorrik diona
bere proklamian
gerrak hondatzen gaitu
bosgarren urtian
ihaz jarri zan Carlos
Madrilko bidian
bultza zuten atzera
gerra bere oñian
Iturria: Joxemiel Bidador.
Diario de Noticias 2002-10-13.
Eratsun (Nafarroa), 1841eko urriaren 14a. Jose Antonio Muñagorri “Bakea eta Foruak” mugimenduko bultzatzaile nagusia hil zuen Ramon Elorrio Soroeta txapelgorrien tenienteak. Duela 160 urte Euskal Herrian bizi zen giro politikoan barrena bidaiatu dugu.
1870eko urriaren 6an guardia zibilak Hernialdera atxilotzera joan zitzaizkionean, sotana kendu eta kaleko arropa jantzi zuen ihes egiteko. Horrekin, gerrillariaren “mitoa” hasi zela diote adituek. Hernialdeko udaletxean erakusketa jarri dute efemeridea probestuz.
200 urte beteko dira abuztuan Jose Mari Iparragirre jaio zenetik eta haren bizitza kontatuko lukeen pelikula biografikorik gabe jarraitzen dugu, biopic baterako materiala soberan dagoen arren: gudari, kantari, seduktorearen historia dago, batetik, heroi nazional bihurtu zen... [+]
Gustave Flaubertek gaztetan Euskal Herrian egindako bidaia ez da sobera ezaguna euskal irakurleentzat. Idazleak bere obra handiak izkiriatu aurretik, inguru hauetako zenbait herri ezagutu zituen eta hil ondoren publikatutako liburu batean jasota daude haren hainbat inpresio... [+]
140 urte bete dira Kontzertu Ekonomikoa sortu zela Araba, Bizkaia eta Gipuzkoarentzat. Euskal erakundeek garrantzi handiz ospatu dute teorian porrot baten emaitza dena, foruen abolizioaren ondoren, gure burujabetzaren azken hondar gisa hartu izan da zerga sistema berezia.
140 urte bete dira Kontzertu Ekonomikoa sortu zela Araba, Bizkaia eta Gipuzkoarentzat. Euskal erakundeek garrantzi handiz ospatu dute teorian porrot baten emaitza dena, foruen abolizioaren ondoren, gure burujabetzaren azken hondar gisa hartu izan da zerga sistema berezia.
Ez hain antzina, hiru mende atzera gehienera, kostako herri baten ur territorialak kanoi baten tiramenaren arabera zehazten ziren: jaurtigaia noraino heldu, lehorretik harainokoa izango zen ur territoriala. Lurraldearen zedarritzeko, ordea, kanoia baino hobea da festa, eta hain... [+]
Amikuzeko Zabalik elkartearen otsail ostegunetako zita klasiko bihurtzeko bidean da. Aurten zer antolatu duten iragarri dute eta, gaien ugaritasuna eta gaurkotasuna ikusirik, emango dute zeresan franko.
Gasteizen edonork identifikatu dezake Andra Mari Zuriaren plazan dagoen monumentua. Bonapartistek orain 200 urte galdutako bataila oroitzen du. Nahitaezko irudia gidaliburu turistikoetan. Kale-izendegian ere presentzia nabaria duen jazoera da eta, hala ere, gasteiztarrek ez... [+]
Joseba Agirreazkuenaga::euskal herritarren burujabetza
Saiakera. Alberdania, 2012
1812ko Cadizeko konstituzioak nazio bakarra aldarrikatzen zuen espainiar erresumako lurralde guztientzako. Euskal Herri osoa frantziar inperioren zati zen bitartean, penintsulako beste puntan erabakitzen ari zenak berebiziko garrantzia zuen euskaldunontzat, eta bi jarrera... [+]
Joseba Tapiak Eta tira eta tunba diskoan Bigarren Gerra Karlistako bertsoak musikatu ditu. Ganbaran aspaldi ahaztuta zeuden koplak dira: “XIX. mendeko gertakari garrantzitsuenetakoaren lekukotza ezinbestekoa”, trikitilariaren esanetan.
