Lagun loratuak amets
Loratu da ogia. Ogia bakean utzi eta denboraren poderioz, bere azalean soinekoa josteko gai da. Hezetasunaren laguntzaz lizuna itsasten zaio, eta lizurdinduta, loratu egiten da. Lizun dotorea hazten du.
Loratzen denak badauka zer emana. Loreak ondorengoa du fruitua, hazia duen fruitua, bizitza berriari ekingo dion hazia. Nik loratzen den jendea nahi dut inguruan. Lagun loratuak amesten ditut, eta ogi loratuak, eta jogurt loratuak, eta lukainka loratuak, eta erreximenta loratuak, eta gazta loratuak, eta marmelada loratuak, eta muztio loratuak… Lizunak gauza onak biltzen ditu. Borobiltzen ditu. Lorea burutzen edo aletzen den era berean, bere bizitza burutzera darama lizunak azpian harrapatzen duena.
Loratzea gauza handia da, gorena, gailurraren ataria. Handinahikeriatan dabilenari, kaka-loratu deitzen zaio. Izan ere kaka ere loratzen da; kaka-lore esaten zaio kaketan sortzen den loreari. Baina ba al da kakatan ateratzen den lorerik? Nik ez dut ezagutzen. Kaka simaur bihurtu eta ondo luartu denean ia edozein landare haziko da bere gainean. Baina kakatan bertan hazten denik ez dut gogoan.
Baina kaka bera loratu daiteke bai. Lizunetan loratzen da. Aziendaren azpitatik ateratako simaurra kalitate oneko ongarri bihurtzeko behar bezala luartu behar da. Garai batean simaurrari beste osagai organiko batzuk nahasten zitzaizkion: orbela, arto-zuztarrak, otea eta abar. Horrek luartzearen lehen hartzidura sustatu eta onbidean jartzen du. Hartzidura hori oxigenoa arnasten duten mikroorganismoen esku dagoenez, luar pila zenbat eta oretuago orduan eta hartzidura hobea. Ukuilutik atera eta luartokian pare bat aldiz irauli egiten da luar pila. Iraultza ilbeheran egiten da. “Ilbeheran nahastutako simaurra ondo mantendu eta indartsua ateratzen zen”, zioen Altzoko Otsegi baserriko Migel Murua Mendizabalek 2001ean Euskonews aldizkarian argitaratutako elkarrizketa batean. “Ilberrian nahastu ezkero, simaurra zuri-zuria gelditzen da, arin-arina, eta ez du ezertarako balio”.
Simaurra zuri-zuri? Satsa urdindu egin dela esango luke Atxondo bailarako Arrazolako Agarreganekoa baserriko Antton Arkarazo “Otxorpo” zenak. Eta, sats zaharraren lizun horrek simaurra alferrik galtzen baldin bazuen ere, Anttonek erabilera ederra ematen zion. Zauriren bat zuenean lizun edo bizar zuri hori labanarekin garbi-garbi kendu eta gainean jartzen zion sakitutako azalari. Azal lorean. Ederki arraperdatzen omen zen.
Lanbidean urteak daramatzagun basozainok, gogoan ditugu 1989. urtean Euskal Herria bortizki kolpatu zuten mendiko sute handiak. Urtarriletik luze zetorren lehorte latza udazkenean lehertu zen haize bortitzen bultzadaz. Dozenaka sutek beltzez jantzi zuten lurraldea, bereziki... [+]
Historikoki, artzaintzari eta abeltzaintzari guztiz lotuta egon den bailara da Erronkaribarrekoa, baina azken hamarkadetan nabarmen eraldatu da eta turismoa bihurtu da jarduera nagusia. “Ekonomia horrela aldatu da, eta hamarkadaz hamarkada ardi, behi eta behor kopurua... [+]
Bizitza azkar pasatzen dela entzun eta esaten dugu maiz. Hala ere, gizakiok urte dezenteko bizi-itxaropena daukagu. Hainbat urte izan ohi ditugu ongi garatu, bizi eta ugaltzeko. Badira, ordea, hori guztia denbora askoz ere laburragoan egin behar duten gu bezalako ugaztunak:... [+]
Ez naiz aparretsia, orraztearen aparretsia, ezta gutxiagorik ere. Baina ikasturte berriari ekiteko, zer den ez den, lakarra zuzen-zuzen ederki asko eginda nator zuregana.
Sendabelarra oliotan beratzeaz ariko gara baina ukendurik egin gabe. Bai, arraroa dirudi baina sendabelar freskoak oliotan beratu, iragazi eta erle argizaria ipinita ukendua egiten ikasi duenari olioarekin beste era batera lan egitea badagoela esan nahi nioke. Oleato edo olio... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]
Urtero bezala, aurtengoan ere martxan dira Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan Udako Azoka Ekologikoak. Euskadiko Nekazaritza eta Elikadura Ekologikoaren Kontseiluak antolatzen ditu azokak, Gipuzkoako Biolurrekin, Bizkaiko Ekolurrekin eta Arabako Bionekazaritza elkarteekin batera... [+]
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Biolur laborantza ekologikoaren aldeko elkarteak frutazaintza sustatu nahi du eta horretarako egun-pasa ederra antolatu du uztailaren 29rako; hiru proiektu ezagutuko dituzte bertatik bertara: Erroak mintegia Ahatsan (Nafarroa Beherea), Kibbi Sat Donezteben (Nafarroa) eta... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]