Nondik nora Bilbora?

Erakusketa Buenos Airesen inauguratu zenean harrera beroa izan zuen; urak nahasi zituen hainbat sektoretan. Erakusketa jarri aurretik lan handia egin zen kontsentsu bila, gaiak eztabaida handia eragiten duelako. Beharrezkoa ikusi zen bizi izan genuenaren inguruan ados jartzea, genero ikuspegia kontuan hartuz. Bilbora Alejandra Naftal-en eskutik etorri naiz, bizi izan nuena ezagutzera emateko.

Bahituta izan zintuzten. Nolakoa zen leku hura?

Diktadura ezarri berria zela bahitu ninduten; orduan bahitutako gutxi ateratzen ziren bizirik. Emakume gehienak bortxatu gintuzten. Ez zuten suntsitze planteamendua disimulatzen. Gu desagerrarazteko suntsitze gerra zela zioten. Momentu batetik aurrera aldatu egin zuten portaera. Gure erakundearen aparatu finantzarioa jausi zenean, lapurretaren mauka deskubritu zuten. Gainera, armadako buruak politikan jarduteko aukera ikusi zuen eta presoen artean gaitasun politiko handia zegoela ohartuta, modus operandia aldatu zuten. Lan esklaburako bulegoak ezarri zituzten. Jakina, atxilotzen eta torturatzen jarraitzen zuten, baina 1976an ohikoak ziren etengabeko eskuburdinak, bilurrak eta kaputxa jada ez ziren hain ohiko.

Zenbat denbora izan zintuzten bahituta?

Bi urtez, 1976ko urriaren 15etik 1978ko abendura arte.

Eternitate bat.

Absolutuki. Hala ere, nire kide batek dioen bezala, berdin dio 24 ordu, astebete, hilabete edo urtebete... Hiltzaile haien eskuetan bizi izanak beti uzten dizu marka.

Zergatik kontatu? Nola laguntzen du horrek?

Lekukotzak zentzu bi ditu. Niretzako sendagarria da. Freudi ikasi genion terapiak laguntzen duela kanporatzen infernu terminoetan barruan duzuna. Lekua hartzen laguntzen dizu, eragindako erasoa  izendatzen eta barne armoniaren etaparekin hasten. Bestetik, lekukotza kolektiboa legoke. Hemen ere bizi izan dituzue indarkeriak eta berdinak izan ez arren, nolabaiteko markak utzi dituzte, 70eko hamarkadako markak. Orduko belaunaldiak adierazteko modu bat aurkitu zuen, gaur egun eztabaida genezakeena, baina sekulako erantzun errepresiboa jaso zuen. Horri erreferentzia eginez diot "inoiz gehiago ez", baita errespetu terminoetan haurnartu beharra dugula ere. Gu bahituta izan gintuzten modua erdiarokoa da. Lurpean geunden, hiriaren erdialdean, baina inork ez zekien non ginen. Oso maltzurra da hori. Lehenengo asteburua igaro bezperan zaintzaileak galdetu egin zidan ea eskuak atzean ala esku-ohera lotuta nahi nituen. Gauza oso bortitzak dira eta beharrezkoa deritzot kontatzea, basakeria erakusteko. Indar armatuei eskumen osoa eman zieten erabakitzeko nork bizi behar zuen eta nork ez.

Zuek ekintzaile politikoak zineten, eta emakumeak.

Bai. Batetik, hazten hasi zen emakume eredu bat ginen. Klase ertaineko familietakoak. Unibertsitate ikasketak, ezkontza eta umeak izatea espero zen gugandik. Baina maitasun librea praktikatzen hasi ginen, etxeetatik alde egin eta komunitateetan bizitzen. Zegoen ereduarekin apurtu genuen. Bestetik, gure militantzia oso azkar batu zen esperientzia armatura. Emakume politizatuak ginen, independenteak eta armadunak, gizonak bezala. Gure bortxaketen inguruan teoria asko daude, batzuk diote gizonen artean mezuak bidaltzeko modu bat zela. Onar nezake hori, baina motibatzen zituena, batez ere, gu diziplinatzea zen, gure lekuan jarri araztea. Bortxaketa, zentzu horretan, estrategia belikoa zen.

Noiz ohartu zinen bizirik atera den norbait zarela?

Acostak [bere torturatzailea] behin esan zidan nire kide guztiak hilko zirela, baina ni salbatuko nintzela. "Zergatik ni?" galdetuta, "Jesusitok hala nahi duelako" erantzun zidan. Horrek errudun sentimendu izugarria eragiten dizu eta erru horrek isilik izan ninduen atera osteko lehen urteetan. Biktima gauzaeza nintzen, autoerrukia. Primo Levi oso adierazgarria izan zitzaidan ulertzeko  norbanakoak kontzentrazio-esparruan bizi duena. Hari esker esan nuen, "baina zer egin ziguten!". Orduan igaro nintzen bizirik ateratakoa izatera, esperientza transmititu behar dugula sinestera, duintasuna ematen digulako.

Espaniar estatuan geroz eta ohikoagoa da frankismoa publikoki goraipatzea. Argentinan gertatu zena berriro gerta ez dadin haina sozializatu da?

Sinetsita nago nire herrialdean ez dela gainditu gabeko ikasgaia. Justiziarengan konfiantza askorik ez duen herrialdea gara, baina epaiketak hastea oso garrantzitsua izan zen. Ez zuen inork entzun nahi hilabeteak eman genituela lotuta, gure eginbeharrekoak balde batean egiten, bortxatuak izan ginela, lurrean botata izan gintuztela ezereza edo ogi puxketak jaten... Hori ez du inork entzun nahi, baina badakite. Badakite justizia egin zela. "Acosta, biziarteko kondena" entzutea demasa izan zen.