Lurrarekin zikindu eta garbitu


2019ko irailaren 21ean
Lurrean dagoen
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu

Estresatuta bizi naiz. Halaxe aditzera eman berri dit kardiologoak, kirofanoan etzanda nagoela zainetan barrena sartu eta bihotza miatzen didan bitartean. Ez da bertan etzaten naizen lehen aldia, eta etxean bezala nago. Kirofanoko lantaldearen adeitasunak ere berbaldiak gutxien uste duzun hizpidea hartzea errazten du. Halako ezagutzen al duzu? Bai; eskumuinak eman. Eta solasaren jardunak landareetara eraman gaitu.

Urte mordoxka bat bada, dagoeneko, bihotzeko arteria batean lehen metal zatitxoa jarri zidatela. Txertatu behar zidaten sarea erakutsiz haren izena esan zidan kirofanoan zirujauak: Taxus IV. Nik harrituta, Taxus hemengo zuhaitz mitikoa den haginaren (Taxus baccata) generoa dela adierazi nionean hara zer erantzun zidan: bai hagina esan nahi du, izan ere haginaren pozoiarekin blaituta dago metal puska hori, arteria irekita eutsi ahal izateko.

Azken etzanaldi honetan, mareatzen banintzen esateko hagindu zidan bisturidunak. Kordea joaten ari zitzaidala igarri zuenean “atropina” esan zion aldamenekoari. Laguntzaileak zasta sartu zidan odolera droga. Lasaitasun ederrean kordea laster etorri zen bueltan. Bukatu zuenean, eta estresaren kontuekin ari ginela gogora etorri zitzaidan atropina. Eta galdetu egin nion: zein landaretatik ateratakoa da erabiltzen duzuen atropina hori? Lehen landareetatik sortuko zela esan zidan, baina orain, bere iritziz laborategietan ekoitzia izango dela. Belaikia edo belladona (Atropa belladona), asma-belarra (Datura estramonium), urriloa edo mandragora (Mandragora officinarum) eta erabelar beltza (Hyoscyamus niger) izan dira aspalditik atropina eskuratzeko erabili izan diren landareak; denak solanazeoen familiakoak. Anestesiko, psikoaktibo, pozoi... zertarako ez da erabili izan alkaloide hori!

Etxeratutakoan estresaren kontuak itotzen nau. Irakurketari heldu diot, eta lehen utzitako testu batekin egin dut topo. Bertan estresa sendatzeko aholku garbi bat ematen du: hasi lurra lantzen. Lurrean dagoen bakterio batek osatuko zaitu: Mycobacterium vaccae. Itxuraz bakterioak eragin antiinflamatorioa du eta depresioak eta estresak dakartzaten ondorio okerrak zuzentzen ditu.

Lokatzetan jolastea, baratzea lantzea, loreak zaintzea, azken beltzean lurra ukitze hutsak osasuna dakar. David Strachanek 1989an “Higienearen hipotesia”n argitu zuen animaliak ziren landaguneetan bizi zirenek asma eta alergia arazo gutxiago zituztela. Hirigune ustez garbietan bizitzeak gaixotzen gaitu; aldiz, lurrez zikintzea, garbitzea da. Gaitza garbitzea, akabatzea.


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Landareak
2025-09-15 | Iñaki Sanz-Azkue
Aspis sugegorria
Gorrian zuri

Sugea ikusi orduko: “Sugegorria!”. Telesforo Aranzadi zenak esaten baitzuen, begiek ez dutela ezagutzen dutena baino ikusten. Eta sugegorria ezagutu, ezagutzen dugunez (entzunaz, sikiera), hori bera izaten da joera: ikusten dugun suge oro sugegorria dela iruditzen... [+]


Suteak

Dei batek dena alda dezake. Eguna bai, bederen. Hurrengo orduetako martxa, sikiera. Ourensen dagoen lagunak jasotzen du Noainen dagoen Lugoko lagunaren deia. Dei bakar batek ekarri zituen Galizako elkarte bateko zortzi artzain eta ahuntzain bat etxera. Zoragarria izan zen... [+]


2025-09-15 | Garazi Zabaleta
Aztal
Iruñetik artzain eskolara, eta handik Otsagabira artaldea osatzera

Artzain gisa hirugarren kanpaina du aurtengoa Koldo Vicente Eseberrik. Familia Otsagabikoa izan arren, Iruñean bizi izan zen txikitatik, baina abeltzaintzaren munduarekin harreman estua izan du beti. “Osaba artzaina zen, haragitarako ardiak zituen hemen, eta txikitan... [+]


2025-09-15 | Jakoba Errekondo
Arboletarako eroa daukat

Bada Garde. Urrutira gabe hor dago, urrutieneko mugaren guardan. Umetan ezagutu nuen Garde, ez dut gogoan zenbat urte nituen, baina landatuta geratu zitzaidan han ikusi nuena.-


2025-09-10 | Estitxu Eizagirre
Onintza Enbeita eta Feli Madariaga
"Azokako mahaiaren bestaldetik desprezioa ikusten da, asko"

Emakumea eta lurra elkartzen dituen liburua idatzi du Onintza Enbeitak: Bizitza baten txatalak. Gure aurrekoen bizimodua jaso du, andre baten ahotan: "Baserria bere horretan, erromantizismorik gabe". Feli Madariaga (1932, Baldatika, Forua, Bizkaia) da andre hori, lurrari... [+]


2025-09-08 | Nagore Zaldua
Itsas izar arantzaduna
Izarren hautsa

Izarrak, ortzi mugagabean, keinu egiten diguten argi izpi dardarti liluragarriak dira, osotasuna eta ezereza bateratuta, zer garen ulerrarazteko oroitarri zaizkigunak: izan sua, izan ondotik joan zaizkigun kuttunak, gizakiaren txikitasuna edo Anbotoko Mariren edertasuna;... [+]


2025-09-08 | Garazi Zabaleta
Amama
Lursail bakoitzak bere arnoa

Irulegi eta Anhauze artean ditu mahastiak Joanes Haritschelharrek, Amama proiektuaren bultzatzaileak. “Mahastiak ene amarenak ziren, eta bera jubilatu zenean hartu nuen nik etxaldea, 2022an”, azaldu du. Ama mahastizaina eta aita ardi gasnagilea ditu, eta beraz, beti... [+]


2025-09-08 | Jakoba Errekondo
Orria egitera

Orriuldu gabe daude oraindik zuhaitzak eta arbolak. Hostoak ihartu gabe daude, bai. Eta hostoa jasotzeko sasoi aproposa da. Hostoa, batez ere geroago jasotzen da; zuhaitzaren adaburua janzten duen orritza edo hostotza erortzen denean edo orriultzen denean, lurraren instantziako... [+]


Mendiko suteak eta basozaintza

Lanbidean urteak daramatzagun basozainok, gogoan ditugu 1989. urtean Euskal Herria bortizki kolpatu zuten mendiko sute handiak. Urtarriletik luze zetorren lehorte latza udazkenean lehertu zen haize bortitzen bultzadaz. Dozenaka sutek beltzez jantzi zuten lurraldea, bereziki... [+]


2025-09-01 | Irati Diez Virto
Satitsua
Burmuina txikituta bizirauten duen ñimiñoa

Bizitza azkar pasatzen dela entzun eta esaten dugu maiz. Hala ere, gizakiok urte dezenteko bizi-itxaropena daukagu. Hainbat urte izan ohi ditugu ongi garatu, bizi eta ugaltzeko. Badira, ordea, hori guztia denbora askoz ere laburragoan egin behar duten gu bezalako ugaztunak:... [+]


2025-09-01 | Garazi Zabaleta
Gidari artzain eskola
Artzainen hurrengo belaunaldiaren bila

Historikoki, artzaintzari eta abeltzaintzari guztiz lotuta egon den bailara da Erronkaribarrekoa, baina azken hamarkadetan nabarmen eraldatu da eta turismoa bihurtu da jarduera nagusia. “Ekonomia horrela aldatu da, eta hamarkadaz hamarkada ardi, behi eta behor kopurua... [+]


2025-09-01 | Jakoba Errekondo
Pagatza, bizitza, sutza

Ez naiz aparretsia, orraztearen aparretsia, ezta gutxiagorik ere. Baina ikasturte berriari ekiteko, zer den ez den, lakarra zuzen-zuzen ederki asko eginda nator zuregana.


Sendabelarrak oliotan

Sendabelarra oliotan beratzeaz ariko gara baina ukendurik egin gabe. Bai, arraroa dirudi baina sendabelar freskoak oliotan beratu, iragazi eta erle argizaria ipinita ukendua egiten ikasi duenari olioarekin beste era batera lan egitea badagoela esan nahi nioke. Oleato edo olio... [+]


2025-07-28 | Jakoba Errekondo
Harroputzetik artaputzera

Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]


Eguneraketa berriak daude