Nor nori (1+1=1)
Lehengoan nioen landareak badirela nor. Nortasun hori berezkoa da batzuetan eta emana beste batzuetan. Berezkoa, landare jende berak garatu du denboran zehar. Emana, jeneralean kulturala dute, gure kulturak emandakoa. Tokian tokiko kulturak. Kultura horixe baita, lurra lantzea. Itxuraz, kultura hitza latinezko colere-tik dator, eta, agidanean, hori kwel indoeuroparretik, zeinak esan nahi omen du nahastu, irauli, itxulastu, aldatu, berritu... Hitz horiek denek lurrera naramate.
Txertatzea da kultura. Landare bati beste bat txertatuz berri bat sortu, bi landarez osatutako landare bat. Guk egiten dugu hori. Lurretik sortua dugun kultura, jakintza, landareei bueltan emana. Txertatzean mentu-oinari edo txertakari mentua edo txertoa jartzen zaio. Zein zeini, ordea! Hobeto esanda, nor nori? Sasoia denez, hona zerrendatxo bat.
Espezie berekoetan bakarrik txerta daitezke, besteak beste: sagarrondoa (Malus x domestica), olibondoa (Olea europaea), pikondoa (Ficus carica), hurritza (Corylus avellana), intxaurrondoa (Juglans regia), mahatsondoa (Vitis vinifera), mingranondoa (Punica granatum), gereziondoa (Prunus cerasus var cerasus), gingondoa (Prunus cerasus var avium), pistatxondoa (Pistacia vera), gaztainondoa (Castanea sativa), ahuakateondoa (Persea americana) eta kakiondoa (Diospyros kaki).
Aldiz, zitrikoa beste edozein zitrikori txertatu: mandarinondoa (Citrus reticulata, Citrus x tangerina, Citrus unshiu...), laranjondoa (Citrus x sinensis), limoiondoa (Citrus x limon), arabisagarrondoa (Citrus maxima, Citrus x paradisi) eta abar.
Hezurra duten hauek ere elkarrekin txertatzen ditugu: elorri beltza (Prunus spinosa), mertxikondoa eta nektarinondoa (Prunus persica), abrikotondoa (Prunus armeniaca), aranondoa (Prunus domestica eta abar) eta paraguaiondoa (Prunus persica var platycarpa).
Udareondoa (Pyrus communis) eta irasagarrondoa (Cydonia oblonga) elkarri txerta daitezke, baita elorri zuriari ere (Crataegus monogyna). Azken horrek ederki hartzen du mizpira ere (Mespilus germanica).
Azeria kanido bat da, otso eta txakurren familiako haragijalea. Animalia zuhur, maltzur eta argiaren fama dauka, eta ez alferrik! Ez da indartsuena izango, baina beti moldatzen da han eta hemen, mokaduren bat lortzeko.
Geroxeago baina hemen da. Inguruan dituzten gainontzeko zuhaitzak baino beranduago janzten dira pagoak (Fagus sylvatica). Bizitzeko baldintza “gogorragoak” nahi izaten ditu: toki hezeak eta freskoak. Baina izotzari beldurrak bizi da.
Elkea proiektuan produktu asko eta desberdinak ekoizten ditu David Ruiz de Galarreta Azpilikueta ekoizle amezkoarrak. Olibondoekin hasi zen, baina fruta arbolek, lekaleek eta zekaleek ere beren tokia egin dute proiektuan urteotan. Eta, orain, jarduera berri bat gehitu die... [+]
Joan urteko udaberrian idatzi nuen intsusari eskainitako aurreneko artikulua eta orduan iragarri nuen bezala, testu sorta baten aurrenekoa izan zen. Sendabelar honen emana eta jakintza agortzen ez den iturriaren parekoa dela nioen eta uste dut udaberriro artikulu bat idazteko... [+]