Foruzaletasunaren abaroan
Joseba Agirreazkuenaga::euskal herritarren burujabetza
Saiakera. Alberdania, 2012
Liburua “Konstituzio” kontzeptuaren argipen batekin hasten da. Euskal Herrian kontzeptu horrek esanahi politikoa bereganatuko du XVIII. mendean, herriaren borondatea historian zehar gorpuztutako legedian interpreta daiteke beraz, foruetan alegia. Erresuma Batuak ere halako arauketa bat zuen, Parlamentuak hartutako erabakien bildumak osatzen zuen bertoko konstituzioa. Aitzitik, XVIII. mende amaieran erro ezberdineko konstituzioak sortuko dira, lehenik Frantzian eta ondoren Espainian. Ordura artekoa gillotinatu eta nazio berria birfundatzera zetozen konstituzioak ziren, estatu uniformearen oinarri. Euskal lurraldeetako Batzar Nagusien eta Espainiako legebiltzarraren arteko talka begi-bistakoa da. Ikuskera ezberdin horiek hurrengo hamarkadetan sortutako eztabaidak eta uztartze nahiak aztertu ditu Agirreazkuenagak, eta diotsu, 1839tik aurrera auzi hura “euskal arazo” gisa ulertu zela.
Elite politikoaren gehiengo handi batek foruen alde jardun zuen, bakoitzak bere erpinetik, izan liberal zein karlista. Foruak izan ziren, nolabait esanda, euskal nazionalitatearen abaroa. 1876an foruak ezabatu zirenean, “abertzaletasun bikoitzak”, hots espainiar zein euskaldun izatea, zentzua galdu zuen.
Hasierako pasarte honek ondo laburbiltzen du Agirreazkuenagaren saiakeraren helburu nagusietako bat: “Gure gizartean iraganak bere grabitazio indarra erakusten du. Azken batean, erakundeak kate begiz loturik daude. Ez dira denboratik at dauden elementu isolatuak. Horregatik, ezinbestekoa dugu euskal erakundeen kate begiak zeintzuk izan diren ezagutzea”
Eratsun (Nafarroa), 1841eko urriaren 14a. Jose Antonio Muñagorri “Bakea eta Foruak” mugimenduko bultzatzaile nagusia hil zuen Ramon Elorrio Soroeta txapelgorrien tenienteak. Duela 160 urte Euskal Herrian bizi zen giro politikoan barrena bidaiatu dugu.
1870eko urriaren 6an guardia zibilak Hernialdera atxilotzera joan zitzaizkionean, sotana kendu eta kaleko arropa jantzi zuen ihes egiteko. Horrekin, gerrillariaren “mitoa” hasi zela diote adituek. Hernialdeko udaletxean erakusketa jarri dute efemeridea probestuz.
200 urte beteko dira abuztuan Jose Mari Iparragirre jaio zenetik eta haren bizitza kontatuko lukeen pelikula biografikorik gabe jarraitzen dugu, biopic baterako materiala soberan dagoen arren: gudari, kantari, seduktorearen historia dago, batetik, heroi nazional bihurtu zen... [+]
Gustave Flaubertek gaztetan Euskal Herrian egindako bidaia ez da sobera ezaguna euskal irakurleentzat. Idazleak bere obra handiak izkiriatu aurretik, inguru hauetako zenbait herri ezagutu zituen eta hil ondoren publikatutako liburu batean jasota daude haren hainbat inpresio... [+]
140 urte bete dira Kontzertu Ekonomikoa sortu zela Araba, Bizkaia eta Gipuzkoarentzat. Euskal erakundeek garrantzi handiz ospatu dute teorian porrot baten emaitza dena, foruen abolizioaren ondoren, gure burujabetzaren azken hondar gisa hartu izan da zerga sistema berezia.
140 urte bete dira Kontzertu Ekonomikoa sortu zela Araba, Bizkaia eta Gipuzkoarentzat. Euskal erakundeek garrantzi handiz ospatu dute teorian porrot baten emaitza dena, foruen abolizioaren ondoren, gure burujabetzaren azken hondar gisa hartu izan da zerga sistema berezia.
Ez hain antzina, hiru mende atzera gehienera, kostako herri baten ur territorialak kanoi baten tiramenaren arabera zehazten ziren: jaurtigaia noraino heldu, lehorretik harainokoa izango zen ur territoriala. Lurraldearen zedarritzeko, ordea, kanoia baino hobea da festa, eta hain... [+]
Amikuzeko Zabalik elkartearen otsail ostegunetako zita klasiko bihurtzeko bidean da. Aurten zer antolatu duten iragarri dute eta, gaien ugaritasuna eta gaurkotasuna ikusirik, emango dute zeresan franko.
Gasteizen edonork identifikatu dezake Andra Mari Zuriaren plazan dagoen monumentua. Bonapartistek orain 200 urte galdutako bataila oroitzen du. Nahitaezko irudia gidaliburu turistikoetan. Kale-izendegian ere presentzia nabaria duen jazoera da eta, hala ere, gasteiztarrek ez... [+]
1812ko Cadizeko konstituzioak nazio bakarra aldarrikatzen zuen espainiar erresumako lurralde guztientzako. Euskal Herri osoa frantziar inperioren zati zen bitartean, penintsulako beste puntan erabakitzen ari zenak berebiziko garrantzia zuen euskaldunontzat, eta bi jarrera... [+]
Joseba Tapiak Eta tira eta tunba diskoan Bigarren Gerra Karlistako bertsoak musikatu ditu. Ganbaran aspaldi ahaztuta zeuden koplak dira: “XIX. mendeko gertakari garrantzitsuenetakoaren lekukotza ezinbestekoa”, trikitilariaren esanetan.
