Ondoen mantentzen den bunkerraren gainean, Abadiako Adixkideak elkarteak ipinitako Haize Arrosa dago. Naturaren elementuak eta ipar haizearen norabidea ditu ardatz. Ingurugiroarekin estu lotutako itxaropenezko mezu bat transmititu gura izan dute Abadiako Adixkideek Haize Arrosarekin. Elkarte horrek Hendaiako kultura, ondarea eta natura zaintzeko hainbat lan egiten du.

Hendaiako ikuspegi ederrenetakoak daude Santa Anako lurmuturretik. Behin bertara gerturatuta, ezinbestekoa da Abadia gaztelua bisitatzea. Udan barrutik bisitatu ahal izateko zabalduko dute, uztailaren 18tik abuztuaren 21era. Itsasoko ikuspegia gaztelua bezain ikusgarria da. Dunbak edo Haitz Bikiak izeneko arroka ezagunak daude lurmuturraren parean. Kondairak dionez, Haitz Bikiak jentil batek bota zituen itsasora, habaila erabilita. Amildegiak, kalak eta Loia badia ikus daitezke bertatik.

Kuriosoa da. Defentsarako eraikinen hondakinetan gatazken historia bake apur batekin nahastuta arnasten da. Euskal Herriko itsasertzean mendez mende eta gerraz gerra zutunik mantendu diren hainbat gotorleku eta eraikin militar daude. Hendaiako bunkerrak gerrarik garaikideenaren eraikuntza izan ziren. Aipagarriak dira baita ere Gorlizko faroaren alboan dauden bunkerrak, Gerra Zibilaren ostean Francoren aginduz preso errepublikanoek eginikoak.

XX. mendeko lubakiez gainera, euskal itsasertzean mota askotako defentsa-lekuak ditugu. Gatazken historia bertatik bertara irudikatzeko lekuak dira, paisaia ikusgarrietan kokatuak. Kostaldeko probintzietatik bana aukeratu dugu, gerrek itsasertzean utzitako historiaren zertzelada txikiak emateko:

Zokoako gotorlekua

Arrantzan diharduen Ziburuko auzo txiki honen interesgunerik handiena gotorlekua da. Enrike IV.ak eraiki zuen XIV. mendean, espainiarren erasoei aurre egin eta Donibaneko Badia babesteko. Geroago, XVII. Mendean, Sebastien Le Prestre –Vauban legez ezagutua– ingeniari militar frantses entzutetsuak berriztatu zuen gotorlekua. Harresia eta dorrearen egitura egoera onean daude. Ikuskizun ederra eskaintzen dute harresiaren kontra hausten diren olatuek. Portuko itsasargia ere ikustekoa; monumentu historikoaren izendapena dauka. Gotorlekua ikusi eta gero Zokoatik Ziburura ibilaldi polita egin daiteke.

Getxon, Galeako fortea edo Printzearen gaztelua

XVIII. mendeko gotorlekua da. Ingelesen erasoengandik Bizkaiko kosta defendatzeko urgentziaz eta presaka egin zuten eraikin militar hau. Diputazioak agindu zituen beharrak, eta Jaime Sycre koronelaren agindupean inguruko herrietako 600 pertsonek jardun zuten bertan, derrigortutako lanetan. Lanak 1742an hasi zituzten, eta hurrengo urteko udaberrian amaitu. Historialariek diotenez, gotorlekua ez zuten inoiz borrokarako erabili. Militarrek utzi eta gero, bertan Bizkaiko lehen itsasargia egin zuten 1782 inguruan. Britainia Handiko legioak birritan suntsitu zuen faroa, 1812an eta 1836an, karlistadetan liberalei laguntzera etorri zirenean. Gaur egun dagoen itsasargia XIX. mendean eraiki zuten, zaharraren lekuan. Aranzadi elkarteak duela sei urte zaharberritze lanak egin zituen Galeako gotorlekuan.

Errenterian, San Markoseko gotorlekua

Izen bereko mendian eraiki zuten San Markoseko gotorlekua. Leku estrategikoa da, bertatik Donostiako Badia eta Pasaia ikusten dira eta. Ikuspegi ikusgarria. Bigarren gerla karlistan eraiki zuten, karlisten tropa ibiltariak babesteko. Gerra amaitutakoan, 1876an, Oiartzungo defentsa lerrora batu zen, Pasaiako portua defendatzeko lerrora. Gaur egun berriztuta dago gotorlekua, eta jardunaldi, ekintza sozial eta ospakizunetarako erabiltzen da. Oarsoaldeko begiraleku ederra.