EUsko alderdi jeltzalea giltzarri da euskal politikan. Arrazoi askorengatik, baina nagusiki azken ia 30 urteetan behin eta berriz euskal herritarren artean boto gehien lortu duen alderdia izan delako. Eta horrek aginte makila eman dio gaur arte; instituzio eta bizitza politikoaren osasun demokratikorako denbora gehiegiz gainera. Giltzarri izan da, beraz, azken 30 urteetan eta epe laburrean bederen hala izango da.

Horregatik guztiagatik funtsezko indarra da une politiko erabakigarri honetan. Baina ez dago garbi zer nahi duen, unea helduta zer erabakiko duen. Arazo politikoaren muinera jota -erabaki ahalmena eta lurraldetasuna-, oro har garbiago dago gaur egun Batasunak eta PSEk zer nahi duten. Baita, adibidez, UPNk, EAk, EBk edo Aralarrek nahi dutena ere. Besteak beste, anbiguetate maila horrek badu eraginik EAJren barne lehian.

Jeltzaleek 2005eko urrian aurkeztu zituzten bake prozesua kudeatzeko oinarriak, baina orduan azpimarratu zen bezala, idazkiaren anbiguotasunak ate asko uzten zituen zabalik. Baziren, dena den, agiriaren bizkarrezur gisa, bizpahiru ideia giltzarri: bat, erabakitzeko ahalmena; bi ituna; eta hiru, marko juridiko-politikoa aldatzeko Gernikako Estatutuak lortutako adostasuna baino handiagoa lortu beharra.

Gaur egungo EAJren zuzendaritzak argi du bizi dugun prozesu honetatik ez dela autodeterminazio eskubiderik erdietsiko, bere zentzu klasikoan ulertuta behintzat. Madrilgo erakunde nagusiekiko itunarena irtenbide duin gisa ikusten da EAJko kargu gorenetan: Madrilek ez dezala bere kabuz ezer aldatzeko ahalmenik izan. Ibarretxe Planaren muinetakoa ere horixe zen. Baina jarraitzen du airean erabakitzeko ahalmenarena nola gauzatu edo, hobeto esanda, nola zehaztu, norekin...

20O8ko otsailerako EBB berria hautatu beharko da eta tentsioa handia izango ei da, 2003an bezala. Gipuzkoan Joxe Joan Gonzalez de Txabarrirekin gertatutakoa adierazgarria izan da. Gaur egun, EAJn ez da lehen mailako gaia EBB berriaren hautaketarena, baina urtebetera aldeak lehian izango dira berriz. Eta lehia bizia da zenbait lekutan, Nafarroan adibidez.

Iruñeko EAJ-n, esate batera, bada liskarrik lehen Josu Jon Imaz sostengatu zuen taldearen eta Joseba Egibarren aldeko apustua egin zutenen artean. Bi taldeen azken ika-mika Nafarroa Bai-ren udal zerrendetarako EAJren lehen hautagaiaren -zerrendako zazpigarrena- izendatzetik etorri da. Iruñeko jeltzaleen batzarrak, hilaren 8an, barne oposizioan diren Imaz zaleek proposatutako Xabier Hoyoren eta Rosana Navarroren (Iruñeko EAJko lehendakaria) artean erabaki behar zuen eta hirugarren bozketan batzarrak Navarro hautatu zuen boto bakarraren aldearekin (21-20).

Bi taldeen arteko desberdintasunak aipatu bi buruzagiekiko zaletasunetik askoz harago doaz, eta alderdiaren izaera eta antolaketaren ikuspegietan talka egiten dute.

Adibide bat besterik ez da aipatutako hau, baina leku garrantzitsuan ematen den adibidea, 2003ko barne hauteskundeetan ere, Nafarroa erabakigarria izan baitzen Imaz eta Egibarren arteko lehia lehenaren aldera erabakitzeko. Eta Iruñeko Batzarra are erabakigarriagoa.

Edozein eratan, asko aldatuko ote litzateke negoziazio garai honetan Imaz beharrean Egibar balitz EBBko lehendakari? Batasunak eta PSOEk baietz diote; jeltzaleek ezetz -ofizialki bederen-, 2005eko agiria hor dutela aho batez onartua eta gidaritza argia eginez.