Eta gainera gure seme-alaben elikaduran garantia handiagoa lortuta. Kezka sortu zen alde bitatik. Guraso batzuk zeuden arduratuta, ea gure haurrek zer jaten duten, janariak nondik datozen, elikagai horien kalitatea zein mailatakoa den... Baserritarren arazoa da, berriz, ea nola lortu eskoletan gure seme-alabak bertako janariz elikatzea. Osasuna eta lokala, bi arazo nagusi dira gaur egun. Horri lotuta, gure kultura: nahi dugu gure seme alabek jakin dezaten zer jaten duten, janariok nork egiten dituen, non, nola... hau da, baserri munduak lotura egin dezala belaunaldi berriekin.
Kezka horien gainean Lea-Artibaiko eskoletan aztertu dugu zer jaten duten, nork ekoizten duen orain jaten dutena, zenbat kostako litzatekeen produktu horiek hemengo baserritarrei erostea azoketan, baserrietan edo saltokietan. Hortik atera da aipatu duzun ondorioa, gure seme-alabek inguruko produktuak jango balituzte hogei baserri berri sortuko liratekeela eskualdean. Ez da teoria hutsa. Lekeitioko eskolan azken urteotan erabakita dago eskolan jaten den okela inguruko baserri batekoa izan behar duela, bere haurra eskolan daukan baserrikoa.

Bueno... gure lana da gizartea sentsibilizatzea eta ondorengo lana izango da Gasteizen (Hezkuntza Sailean) hori lortzea, hori izango da beste borroka. Baina gurasoek esaten badute hala egin behar dela, hala egin beharko da, ezta? Presio handia dago Eusko Jaurlaritzatik catering enpresak erabiltzeko. Hau da, jatekoa beste inguruetatik ekartzeko, fabrika batetik. Baina gurasoek eta gizarte osoak kontzientzia hartu behar dute jan behar ditugula inguruko elikagaiak, geure eskoletan eginak gainera. Oso arduratuta gaude. Guraso moduan, gure seme-alaben elikadura kalitateak kezkatzen gaitu; eta baserritar garenez, gure lanaren lotura ekonomikoak eta kulturalak ere bai. Eskualdeko gazteek jakin behar dute zein den baserritarraren lana eta zertarako ari garen.

Oso ondo. Denok ohartzen gara zein garrantzizkoa den elikadura. Jakina, gurasoen artean kostuen eztabaida ere inportantea da. Baina proposatzen dugun sare ekonomikoak ez du zertan karioago izanik. Instituzioek parte hartu behar dute hori gertatu dadin.
Ingalaterran, esate baterako, behi eroen eskandaloa gertatu zen orain dela hamar urte eta hori izan zen gizartean eztabaida hau mugiarazi zuena. Zeren eta umeek jaten dute jatekorik merkeena, haragirik merkeena, okela arriskutsua beraz. Lehen umeek eta zaharrek jaten zuten onena, eta orain berriz okerren beraiek elikatzen ditugu, zaharrenak eta gazteenak.

Eskatzen du janaria berriro eskolan egitea. Lekeitioko eskolak sukaldea dauka eta hiru pertsona ari dira bertan. Seiehun haur eta gaztetxok jango dute han. Lekeitiok bezala Karrantzak ere ez du inoiz galdu bere sukaldea. Gure helburua da Markina eta Ondarroako eskolak berriro hastea inguruko jatekoarekin, beraiek atonduta.
Orain, presioa dago dena catering bidez egiteko. Baina zentzurik ez dauka eskolara janaria handik 80 kilometrora dagoen enpresa batek ekartzeak. Ez bakarrik osasunaren ikuspegitik; inpakto ekonomiko, kultural eta praktikotik ere ez dauka. Osasun aldetik, askoz ere logikoagoa da ingurukoa jatea.

Bai. Kontsumitzeko ohiturak aldatu egin dira urteotan, eta gaur herritarren kontsumoa enpresa handiek baldintzatzen dute. Zer eta zelan jaten dugun, enpresa handiek erabakitzen dute. Catering delakoa da kontsumo ohitura inposatu duena eskoletan eta ospitaletan. Ez hori bakarrik, catering-a eta saltoki handiak katean daude lotuta.
Kontsumo ohiturak denean aldatu dira. Esnean, esate baterako. Euskal Herrian ohitura handia egon da esne gordina edateko, eta gaur egun kasik ezinezkoa da, ez dago eguneko esne gordinik. Ohiturak aldatu dira enpresa handien menpe gaudelako, horiek erabakitzen dute zer kontsumitzen dugun, nork produzitzen duen eta nola. Saltoki handiak lekuko ekonomiaren kontra daude, elikadura globala defendatzen dute, merke erosten dute munduko edozein lekutan, eta herritarrekin inolako lotura kulturalik ez daukate. Hori guretzako aldaketa handia eta negatiboa gertatu da.
Alde batetik prezioen murrizketa ekarri du. Guretzako, ez herritarrentzako. Azken hamar urteotan herritarrei ez zaizkie prezioak jaitsi, baina baserritarrari bai. Okela guk gaur saltzen dugu orain dela 18 urteko prezioan, eta esnea orain dela 10 urtekoan. Beren prezio politikekin enpresa handi horiek erabakitzen dute produzitzeko eredua ere, eredu merkezalea, intsentsibo-industriala. Prezioa eta kalitatea beraiek inposatzen dituzte. Zer den kalitatea? Formak eta itxura. Produktuak ez dauka balio sozialik. Esparragoa Nafarroako Erriberan erosi ordez ekar daiteke Txinatik, eta han soldata ez da iristen eguneko dolar batera. Ez dago kalitate kontrolik, ez dira agrotoxikoen mailak kontrolatzen... Ondorioz, gure osasuna ere enpresa handi horiek erabakitzen dute beren politikekin.
Elikadura gai zentrala da bizitzan, eta denontzako da oinarrizkoa, ez baserritarrentzako bakarrik. Hor dago negozio nagusia, elikaduran eta baliabide naturaletan. Liberalizazio prozesuaren helburua da baliabide horiek kentzea eta janariak esku publikoetatik edo jabego amankomunatutik espazio pribatu eta multinazionaletara eramatea.

Jakina baietz, eta oraindik ikusten dira. Europako eskualde batzuetan honetaz oso jabetuta daude. Italian, adibidez, saltoki handiek ez dute popularitaterik, eta beste aldetik baimenak ere ez dituzte lortzen. Erresistentzia dago. Denda txikien aldeko apustua egiten dute, eskualdeko ekonomiaren alde, produktu lokalen alde... Ikuspegi oso fina daukate Italian, eta ekonomia lokalaren aldeko mugimendua ez da elitista, herrikoia da.
Euskal Herrian bestelako prozesua egin dugu. Saltoki handien jarrera oso agresiboa izan da, Eusko Jaurlaritzak eta udalek ere espazio guztiak zabaldu dituzte haiek instalatu daitezen. Eta presio handia egon da kontsumo estiloa aldatzeko. Udalak klabeak izan dira horretan: udalek ematen dituzte baimenak, edonolako saltoki handiak sartzeko zabalik daude... eta horrek apurtu egin du ekonomia lokala, denda txikiak apurtu ditu. Baina herritarren bizimodua ere apurtu du, bizitza herri guneetatik atera eta saltoki handietara eramanez.
Kalkulatuta dago, saltoki handi horietako bakoitzak bere inguruan 250 lanpostu inguru galarazten ditu. Kristoren inpaktua dauka. Ekonomikoa, soziala, kulturala ere bai... eta baserritarrei sekulako kaltea egin die. Baina eredu oso bat da, horixe da eredu neoliberala.

Ez, inoiz ez nuen esperoko jausi garen egoerara eroriko ginenik. Euskal Herrian bada bertoko izatearen kontzientzia. Ez dut ulertzen zer gertatu den. Egia da Eusko Jaurlaritza oso neoliberala dela, alderdi maioritarioak oso liberalak dira, ez dute garapen eredu hori kritikatu... Eta beste aldetik egon da Eroskiren paper ideologiko garrantzizkoa. Eroskik eman dio sinesgarritasuna saltoki handien ereduari, eta hor nagusitu da kontrario barik.
Orain bertan Lea-Artibain kristoren borrokadaukagu, Ondarroan zabaldu nahi duelako beste saltoki handi bat. Udalak, antza, esan nahi du baietz, herritarren artean eztabaida sakona dago, eta mugimendu sozial majoa dago, esateko ez ditugula holako espazioak indartu behar baizik eta herriak indartu behar ditugula, ekonomia. Hor dago gatazka gogorra, dena globalizatu egin behar dela uste dutenen eta ekonomia lokala defendatzen dugunon artean. Baina begiratu Durangora, edo Barakaldora: apurtu dute ekonomia lokala, eta herri barruko bizimodua.

Baserritar batentzako, bai Euskal Herrian eta bai Europan, espazio bakarra eta etorkizun bakarra kontsumitzaileekin eta herritarrekin harremanak lantzean datza. Hau da, produkzioa eta kontsumoa elkarrengana hurbiltzea.
Europan bada sare bat elikagaiak transgenikorik gabe mantentzearen alde ari dena eta hor badira eskualde batzuk bestelako nekazal politika defendatzen dutenak, ez neoliberalismoaren kontra daudelako, baizik eta inguruko nekazal mundua zaindu nahi dutelako. Hor badira Austriako eskualdeak, Italiako Toscana, Frantziako eskualde batzuk... Nekazari txikiari begira garatu nahi dituzte beren politikak.
Euskal Herritik begiratuta, guk zer eginik ez daukagu globalizazioarekin. Gure baserriak txikiak dira. Araba eta Nafarroako baserriak berak txikiak dira globalizazioaren testuinguruan. Guk hemen daukagu gure merkatua, eta etorkizuna bertoko merkatuari begira antolatu behar dugu. Azken 20 urteotan Eusko Jaurlaritzak kanpora begira lan egin du, esportazioari begira. Industria lokalak zerratu ditu, Beyena, Gurelesa edo Urbia, eta sortu du Iparlat, enpresa handi bat; baina ez bertoko merkatuari begira, kanpora begira baizik. Okelaren arloan hiltegi lokalak itxi gura ditu, esportatzeko haragia Libiara edo Libanora. Baina horrek ez dauka inolako zentzurik.

Begira, datozen baserritar gazteak -gutxi datoz baina badaude- bokazionalak dira eta gizartearen beharrizanei begira ari dira, ez esportazioari. Ortugintzan, esaterako. Aukera bi dauzkazu. Batetik baratze hidroponikoa egitea, lurrik gabe, oso teknifikatua, inbertsio itzelak behar dituena, laguntzak ere baditu, hori egia da... hori guztia multinazionalen menpean saltzeko. Nekazaritza eredu horrek lotuta uzten zaitu. Aldiz, bada beste ortugintza eredu bat, bertako merkatuari begira, baserrian bertan elaboratua, zuzenean herritarrei saltzen dena edo denda txikiei...
Erdi-biderik ez dago. Batetik daukazu eredu intentsiboa, han globalki konpetitu behar duzu. Esne ekoizlea baldin bazara, zuzenean Zeelanda Berriarekin lehiatu behar zara, nazioarteko prezio eta baldintzekin. Edo beste modura jokatu eta merkatu lokalean murgiltzen zara, transformazioa bertan eginda. Frantzian azken bost urteotan produzitzailez eta kontsumitzailez osatutako 2.000 elkarte baino gehiago sortu dira. Ez dut esaten honek zifra handietan, merkatu zabalean, sekulako eragina duenik. Baina bai balio du argitzeko zeintzuk diren bi bideak.

Une honetan laguntza denak eredu intentsibo industrialarentzako dituzte, bai Eusko Jaurlaritzak eta bai Nafarroako Gobernuak. Errealitate soziala ezberdina da Ipar Euskal Herrian. Nekazaritzak hemen askoz indar ekonomiko handiagoa dauka, eta gizartea mentalizatuago dago nekazaritza eramangarri baten aldeko defentsan. ELBk oso lan inportantea egin du horretan.
Hegoaldean Bruselatik etorritako irizpideak landu dituzte. Gasteizen bezala Iruñean eduki ditugun nekazaritzako kontseilariek sinetsi dute lehiakorrak izan behar dugula, modernizatu eta handiagoak izan behar dugula. Ororen buru, egunero baserri bat ari gara galtzen Hegoaldean. Keztatu beharko gintuzke baserrien galerak daraman erritmoak. Erritmo honetan segitzekotan, epe ertainean laboraririk gabe geratuko gara, granja handi batzuk baizik ez dira geratuko.
Frantzian aldarrikatzen dute: "Hobeto hiru baserri, bat handia baino". Guretzako ere aldarrikapen ona da. Herri batzuetan jadanik ez daukagu baserri bakar bat, eta beste askotan banaka batzuk baino ez. Ni Ispasterren bizi naiz, baserri inguru inportante batean, eta hamar urteotan lau nekazari bakarrik geratu gara; gazteena gainera berrogei urtetik gorakoa.

Batetik daude prezio baxuak, gure produktuak kostuen azpitik ari gara saltzen. Bestetik dago lurraren espekulazioa: lurrak balio du nekazaritzak eskaini dezakeena baino askoz gehiago. Kostaldetik hurbil bizi baldin bazara, ohartuko zara gazte bat ezin dela baserri lanean hasi, ezin da instalatu, lurrik eskuratu ezin duelako. Lurrak ez dauka babesik. Horretan erantzukizuna daukate bai udalek eta bai Jaurlaritzak eta Nafarroako Gobernuak. Une honetan lurrak espekulazioagatik balio du bere benetako prezioaren 100 halako.
Denbora gutxitik hona, jateko dena inportatzen dugu edonondik eta oso merke. Globalizazioak inpaktu dramatikoa eduki du gure nekazal ereduan. Hau horrela ari da gertatzen azken 25 urteotan. Euskal Herria ezin da izan lehiakorra merkatu globalean.

Lehenengo esan nahi dut gauzak ez direla aldaezinak. Pertsonek eta politikek aldarazten dituzte gauzak. Eusko Jaurlaritzak badauka tarte bat politika ezberdinak egiteko, baina hemengo bidea izan da nekazaritza industrialaren eta intentsiboaren aldeko bidea. Laguntza guztiak horretara bideratu dira. Formakuntza ere bai. Gure nekazari ikasketa osoa izan da nola gehiago produzitu, kantitateari begira, ez gizartearen beharrei. Laguntzak eredu intentsiboko proiektuei ematen zaizkie: agrokimiko asko eta kapital asko eskatzen dituztenei. Banketxeek ere eredu intentsibo hori indartu dute.
Ortugintza estentsiboak, hau da, kanpoko baratzegintzak, ez dauka batere laguntzarik. Laguntza guztiak doaz negutegietara eta hidroponikora, kanpoan egiten baduzu baratzea zuretzako ez dago ezer. Dena dago pakete neoliberal eta teknologikoei lotua. Esnegintzan berdin, laguntza denak dira ukuiluak robotizatzeko eta behi kopurua handitzeko, baina baserritar txiki bat mantentzeko laguntzarik batere ez da.
Egia da baserritar askok eredu intentsibora jo duela. Nik ez ditut kulpabilizatzen edo kriminalizatzen horiek, politika baten ondorio izan direlako. Baina erratu egin dira eta kostu handiak sortu dituzte. Hau gure sindikatuaren barruko eta nekazarien arteko eztabaida handia da: zein da gure bidea? Sarritan egiten dugu berba gaur hemen handiak diren baserritarrekin eta esaten digute: "Begira, diru askoz gehiago ez dugu irabazten, eta igual txiki batek irabazten du guk adina inbertsioen erdiak eginda, zuzeneko salmentan ari delako, esaterako"...

Bai, kristoren zorrak. Bideragarritasun eskasa. Eta baserrian bertan hurrengo belaunaldia sortzea ia ezinezkoa da. Sistema intentsibo eta industrial horrek ez du baimentzen nekazari gazteak sartzea.
Galdera baldin bada ea honetaz eztabaidatzen den gure artean, dudarik gabe baietz erantzungo dizut. Eztabaida sakonak piztu ditu honek gure artean, eta noizean behin krisiak ere bai. EAE mailan EHNE da sindikatu nagusia, bada beste txiki bat -ENBA- administrazioaren mende dagoena, eta EHNE barruan laborari asko aritu da eredu intentsiboan. Ni neu ere horretan aritua naiz. Ni izan naiz baserritar langilea Eskozian, izan naiz baserritar langilea hemen bertan, gero izan naiz baserritar intentsiboa, eta denok dakigu ondo eredu hau zer den. Orain dela urte batzuk lau soziok antolatu genuen 100 buruko behitegia, lur gutxirekin. Zuzeneko salmenta egiten genuen...

Bai, behi asko dira lur gutxiren gainean. Frantzian bataz beste hektareako bost mila litro esne produzitzen da, eta hemen berriz hamar mila baino gehiago. Elikadura gehienbat kanpotik ekarri behar duzu. Hemengo ekoizle handienak jatekoa ekartzen daude egunero, bai forrajea eta bai pentsua. Behien eguneko razioa hori da. Lurrarekiko lotura galtzen da. Aldiz, beste arazoak sortzen dira, ingurugiroari dagozkionak adibidez, minda edo satsak (simaurrak) direla eta abar. Baina hemengo laguntza publikoak holako ereduetarako dira.
Baserritarra bera operazio horren partaide bihurtzen da, eta zahartu arte ez dio ikusiko bueltarik. Zorretan sartzen zara, zorrak ordaindu behar dituzu, eta horiek pagatu arte ez duzu erreflexio ahalmenik izango.

...egun hori iritsitakoan erabaki dezakezu edo aurre-jubilazioa hartzea, edo produkzioan segitu, produkzioa mantenduta edo gutxituta, edo eta erabakitzen duzu dena utzi eta joatea. Orain jendeak zorrei buelta ematea lortzen duenean, sarritan utzi egiten du baserri lana.

Nire ustez bai, baina horretan hasiko direnak ez dira izango baserritarren seme-alabak. Nekazaritza bokaziozko lana da. Hala ere, horretarako beste giro bat beharko da. Subentzioetan oinarritutako nekazal politika honek ez dio duintasunik ematen gure ofizioari. Gizartean ere zabalduta dago "baserritarrak beti eskatzen", ez bakarrik Euskal Herrian, Europa osoan.
Baserrian aberasteko ez dago inor. Gure helburua da gure lana mantentzea, gure esparru ekonomikoa, soziala, kulturala. Eta gizarteak ez dio baliorik ematen nekazaritzari. Hori akats kultural larria da. Hori berreskuratu beharra dago. Gizartearen beharrizanekin lotutako politikak behar dira. Ez da baloratzen lekuko elikadura, ez da baloratzen baserriko lana. Administrazioaren aldetik esan nahi dut.

Sarritan ibiltzen gara hitzaldiak ematen, ez bakarrik laborariei, baita ere mugimendu sozialetan, txokoetan, gazte asanbladetan... Egon daiteke jende alternatiboa sektorean sartu nahi duena. Baina zein bide daude? Nola erosi lurra? Gazteari lurra erostea oso zaila zaio, ez badago atzetik mugimendu sozial bat sustatzen duena, presio egiten duena, udalak gazteentzako lurra gorde dezan, adibidez. Espazio bat dago irabazteko gai guzti horietan.

Guk ekonomia lokala defendatu behar dugu, baina ez du izan behar operazio komertziala, benetakoa izan behar du. Esan nahi dut: zelan daiteke produktu batek labela izatea produktu hori lurrik gabeko nekazaritzan egina bada, bertakoa ez den hazitik ernea, eta lana ere emigranteen lan merke ordaindua? Zer da bertakoa? Dirua ez da, euroa ez da bertokoa. Label edo etiketan parte hartu behar dute kontsumitzaileak, alde sozialak, eta ekoizleak. Une honetan Eusko Label fundazio pribatua da, hor ez dago masa kritikorik, instituzioek eta ekoizleek hartzen dute parte, eta kito. Horrek ez dio ematen ez gune demokratikorik eta ez sinesgarritasunik. Labelak esan behar du honela edo horrela egina dagoela, bertakoa dela -ez kanpotik ekarri eta hemen transformatua- eta produzitu ere hala egin dela, erabili diren agrotoxikoak zehaztuta eta abar. Hor partaide sozial kritikoak egon behar du, hau ez baita merkatuaren arazoa bakarrik, gizartearen behar bati erantzuten dio. Elikadura lokalak bermea eduki behar du eta nortasuna.
Labelaren politikarekin oso kezkatuta gaude, eta EHNEtik eskatzen dugu azterketa sakona, definitzeko zer den bertokoa, bertokoa izateko zer eskatzen den -haziak, agrotoxikoak- zer nolako partaidetza egon behar duen -une honetan hori ez da demokratikoa- eta gero kalitate soziala, ingurumenekoa, eta abar. Eta gaur ez da.

Tomatea da bat. Eusko Labeleko tomatea egiteak eskatzen du praktikan labore hidroponikoa egitea, hau da, lurrik gabekoa. Haziak industriala izan behar du, globala. Bertan baditugu hazi oso onak, baina bertoko tomate mota on horiek ez dira onartzen.
Alderantzizko adibidea Iparraldeko Idoki markarekin daukazu. Hor baserritarrek eta kontsumitzaileek ezartzen dituzte beren baldintzak. Egiten duen gazta Idokikoa izateko, adibidez, laborariari ardi kopuru gehieneko bat markatzen zaio. Baldintza sozialak, ingurumenekoak, eta abar ere badaude. Beste adibide on bat Idiazabal gaztarena da. Industria bultzaka ari da Idiazabalgo gazta beste arrazatako ardiekin egiteko. Badakigu, Israeldik ekarritako ardiak ipintzen badituzu sei bider esne gehiago emango dizute, baina ardi horiek ezin dira ukuilutik atera ere, katarroa harrapatuta akabatu egingo zaizkigu eta. Latxa ardiak badu paper ekologikoa, menditarra da, belazeak garbitzen ditu, badu balio ekonomikoa artzainarentzako, eta gazta egiteko prozesua ere oso definituta dago. Horra prozesu bat ondo arautua, kontseilu arauemaile publiko batek zaindua, bere hauteskunde eta guzti.

Gure produktuak merkeagoak izan daitezke. Kontsumitzaileak ordaintzen dituen prezioetan gu sartu gaitezke zuzeneko salmentan. Patata, esate baterako, Araban aztertu dugu. Baserritarrak Arabako patata 10 euroan saltzen badu, herritarrak erosiko du 70ean. (%700 gehiago!). Gertatu dena da enpresen kontzentrazioa, monopolioak dauzkagu banaketan eta horiek derrigortu egiten dute prezioa: «Hau da prezioa, nahi baduzu hartu eta nahi ez baduzu utzi». Hori da Eroski. Prezioa berdina den bitartean lokala erosiko dizu, konforme, baina beti etorriko zaizu Marokotik edo Egiptotik patata edo piperra, eta hondatuta zaude. Ezin dugu lehiatu marko globalean.
Gaur egun prezio guztiak daude kostearen azpitik. Hemen eta mundu osoan. Zoaz Egipton patatak ekoizten dituenarengana eta han ere nekazaria kostearen azpitik ari da, hemen bezala. Liberalizazioa dela medio, merkatuaren arautze tresna guztiak desagertzen ari dira. Ez dago kontrol publikorik elikadura bezala ondasun publikoa den batentzako. Zer inportatzen den ez da kontrolatzen, dumping eginez kontrolatzen ahal duzu eta merkatua prezioekin hondatu. Gaur egun Europak Indiara saltzen du esnea, litroko 25 pezeta kobratuz; hemen kobratzen dugu 50 pezeta kiloko, eta oraindino kostearen azpitik ari gara. Zein da miraria? Tresna asko daudela prezio duina apurtzen dutenak.
Horregatik diogu baserritarrak harremana behar duela inguruko gizartearekin -ez naiz herrietako azokez bakarrik ari- eta horrekin lortu prezioetan ere oreka. Baina orain arte aipatu ditugun bi ereduak ezkon ezinak dira, ala bat ala bestea. Eroskik ezarri duen dinamikari aurre egitea oso gaitza da. Modu bakarra da herritarrekin beste harreman bat antolatzea, arlo politikoan, kulturalean, sozialean eta produktiboan. Nekazarien eta herritarren arteko aliantza da hori.

Begira, munduan baserritarren krisi larria dago. FAO erakundeak abisatzen du urtetik urtera gose gehiago dagoela munduan, eta historian lehenengo bider gosea baserri munduan dago. FAOk dio gaur 850 milioi pertsona dagoela goseak munduan, urtero 7 milioi pertsona gehiago, egunero gosez daudenak, eta horien %70 nekazariak dira. Migratzen ari direnak baserritarrak dira, edo jatorria baserrian dutenak. Munduko krisi eta arazorik handiena nekazarien munduan dago. Munduko biztanleen %55 baserritarrak gara gaur egun, Euskal Herrian %3 bakarrik garen arren. Indian bakarrik 750 milioi nekazari daude, biztanleen %70. Neoliberalismoaren globalizazio politikak apurtzen du baserritarren ekonomia eta lekukoa mundu osoan. Europan oraindaino ongizate gizartea daukagu, eta beste lan alternatibak dauzkagu. Baina Europan minutuko baserri bat desagertzen da, familia batek uzten du nekazaritza; krisi betean gaude.
Horren aurrean, borroka egin behar dugu globalean. Hor gaude Via Campesinan, hori da mundu mailako gure aliantza sarea. Horrez gain, maila lokalean beste estrategia batzuk dauzkagu. Bata eustea da, gure hizkuntzan hori oso inportantea da, beti egin dugu eta ongien egiten dakiguna da, eutsi. Eta gero landu gure alde dauden alorrak, tartean gizartearen eta gure arteko loturak.

Borroka gogorra daukagu Eusko Jaurlaritzarekin, honek agroindustria multinazionala nahi duelako indartu. Borroka zehatz asko eta oso inportanteak dauzkagu. Esaterako, Durangoko hiltegia berriro zabaltzea guretzako funtsezkoa da. Lortzen ari gara udalen eta gizartearen sentsibilizazioa. Durangoaldean eta Lea-Artibain hamaika udal mintzatu dira hiltegia berriro irekitzearen alde, herritar askoren -tartean harakinen- babesa lortu dugu, Durangon bi manifestaldi egin dira 1.000 pertsona bilduz. Jendeak ulertzen du oso ondo txikiaren eta handiaren arteko borroka dela, eta elikadura subiranotasuna dagoela jokoan, elikadura autonomoa, elikaduraren kalitatea. Euskal Herrian badago sentsibilitatea bertokoaren aldekoa, baina hori piztu egin behar da.

Badirudi, itxuraz elikadura produktuak honela banatzen direla: batetik produktu industrial eta masifikatuak, eta bestetik produktu ekologikoak. Eta hori ez da horrela. Benetan dauzkazu produktu industrialak, produktu ekologikoak eta baserritarrenak. Munduan gehien jaten den elikagaia, globalki begiratuta, bertako produktu da; munduan jaten denaren %90 produktu kontinentala da. Gu orain sortu nahian gabiltza debatea produktu agro-ekologikoaren inguruan.
Une honetan produktu ekologikoa izateko baldintza bakarra agrotoxikorik ez erabiltzean datza, ez dago beste baldintzarik. Horregatik eredu industrialaren mende dago produktu ekologikoa ere, granja industrialetan, gehienbat. Aldiz, ekologikoan lan egiten duten baserritar txikiak krisian daude, beren produktuentzako merkaturik topatzen ez dutelako. Frantzia batean, esate batera, saltoki handietan saltzen diren produktu ekologikoak korporazio handiek eginak dira. Produktore ekologiko txikiak aldiz, hurbileko merkatua topatu behar du.
Agro-ekologikoarena mugimendu garrantzizkoa da. Hau da, produktu ekologikoa egin, zertifikazioari beldurra galdu, eta aldi berean hurbileko merkatua landu. Zertifikazioa eta merkatua neoliberalismoaren esku daude, eta berdin gertatzen da produktu konbentzionaletan eta ekologikoetan. Horregatik aipatzen dugu guk produktu agro-ekologikoa, biak dituena, ekologikoa eta hurbilekoa.

Sakrifikatu egin dugu asko moderno izatearen eta bizi kalitatea edukitzearen alde. Hazien alorrean badago sare bat, Euskal Hazien Sarea izenekoa, xumea. Baserritar batzuk ari gara honetan lanean, eta fitxatan dauzkagu bertoko barietate batzuk identifikatuta. Hartzen badugu katalogoa, tomateen atala ireki eta ikusten ditugu Aretxabaletakoa, Punta-luze, Busturia, Lila, Kirrua, Erandioko Planoa... Hazi asko dauzkagu Euskal Herrian, baina horrelako lanik egiten ez badugu, ez bakarrik identifikatzen baizik eta baita ere erein eta lantzen, orduan galdu egingo ditugu. Gernikako piperra esatean denok ari gara beti piper klase bakarrarekin, fruitu uniforme horrekin, eta hori bakarrik ahal da erabili; baina askoz piper gehiago dauzkagu hemen. Artoetan ere ehunka barietate dauzkagu.
Asko galtzeko arriskuan gaude. Zeren eta hazietan bioaniztasuna galdu dezakegu. Baina know-how delakoa ere galdu dezakegu, baserriko jardueraren jakinduria guztia, teknikak, denborak, ezagutzak. Gure aurreko belaunaldia joaten denean, zuen eta gure belaunaldiak ez badio jarraipenik ematen, galdu egingo da jakintza hori guztia.

EHNEkook beti eduki dugu ELBko jendeekin harreman handia, eta Iparraldekoak aspalditik ari dira nekazaritza ereduen inguruan lanean. Guretzako oso argi zegoen Europan gertatzen zenak laster izango zuela eragina gugan. Produktibismoaren ondorioak ikusi genituen han. Europako nekazarien exekutiboan egon ginen denbora askoan, harreman asko genituen, eta eztabaida hori ondo sakondu genuen. Europako Nekazarien Koordinakundeak gero mundu mailako espazio batean parte hartu zuen. Ohartu ginen munduan baserritarrak ez zeukala ahotsik, ez protagonismorik, eta nekazarien izenean berba egiten zutela Gobernuz Kanpoko Erakundeek eta beste instituzioek. Horrela hasi zen sortzen Via Campesina, eta lehenengo bi urtetan koordinazioa Lemoatik egin zen, Euskal Herritik.
Gaur egunean Via Campesina da baserritarren ahotsik garrantzizkoena. 200 milioi afiliatu dauzkagu mundu osoan, 175 nazio eta eskualdeko erakunde, eta erakunde multilateralen aurrean indar bat badaukagu. Erakunde horretan dauzkagu nekazariak, lurrik gabeko nekazariak, baserrietako langileak, herri indigenak, emakume baserritarren eremu anti-neoliberala.

Begira, esan badugu Euskal Herriko baserriarentzako arazoak direla: prezioak eta inportazioak batetik, bestetik haziak eta beste baliabide naturalen pribatizazioa, produkzio eta kontsumo eredu ezberdinen inposaketa... erabaki hauek guztiak MMEan hartzen dira. Orain beste hiru atal nahi dituzte liberalizatu, nekazariontzako garrantzizkoak direnak. Lehenik, elikadura honek esan nahi du merkatuak zabaldu, esportazio subsidioak eta estatu barruko subsidioak kentzea. Bigarrenez, zerbitzuen liberalizazioa, hau da, eskubide sozial eta laboralak prekarizatzea; gaur egun munduko biztanleen erdiak baino gehiagok egunean 2 euro baino gutxiago irabazten du, eta MMEk hor eragin nahi du liberalizazioarekin -hor tartean dago Bolkestein proiektua- eskubide laboral denak liberalizatu.
MME da munduko erakunde bakarra zigorrak betearazteko ahalmena daukana. Hor hartzen den erabakia edozein parlamenturen gainetik dago, MMEk dioena lege bihurtzen da. Horregatik da MME munduko gobernua, ez Nazio Batuen Erakundea. Dena dela, gure eskemarekin jarraituz, MMEk liberalizatu nahi duen hirugarren atala itsasoa da. Kuantifikatu nahi dute zenbat arrain dagoen itsasoan, eta produkzio kuotak deitzen direnak saldu. Uren eta hazien pribatizazioa aipatu ditugun bi atal horietan sartzen dira.
Gero dago hirugarren negoziazioa, NAMA deitzen dutena: produktu industrialen liberalizazioa, merkatuek dituzten mugak zabaldu eta kentzea. Guztia kontuan hartuta, ikusten duzue horrek esan nahi duela ekonomia publiko osoa liberalizatzea, mundu osoan. Pakete osoa nahi dute negoziatu, nekazaritza, zerbitzuak eta industria. Horrek ikaragarrizko inpaktua dauka, bai laborari edo bai herritarren begietatik ikusita. Kristoren presa daukate, gainera. MMEk dena urte honetan negoziatzea nahi du, bestela konplikatu egingo zaiolako.

Guk esaten dugu MMEk dagoeneko porrot egin duela. Esaten dute garapenak sortzen duela aberastasuna, eta garapena sortzeko merkataritza erabat libre utzi behar dela... eta hori gezurra da, zeren eta sortu dute miseria eta pobrezia. Ikusi besterik ez dago nekazarien munduan zer ondorio ekarri dituen merkatuen liberalizazioak eta eskubideen desregulazioak. Horren aurrean gu ari gara indartzen neoliberalismoaren kontrako aliantza.
Munduko Merkataritzaren Erakundearen sinesgarritasuna jaisten ari da gero eta gehiago. Gero eta ekonomialari gehiago ari dira abisatzen zer nolako ondorioak dakartzan bere politikak, adibide denak ari dira ematen.

Guk konparazio bat aipatzen dugu: hau da gidaririk gabe doan abiadura handiko tren bat bezala, ero moduan doa kontrolik gabe trenbidean, eta guk daukagun aukera bakarra trena apurtzea da. Ez dago aukerarik halako aldaketa batzuk egiteko, erreforma bat, kurba bat erantsi... Tren hori hil egin behar dugu.
Une honetan horren kontra ari garenak mugimendu sozialak gara. Gobernu batzuk, Afrikan eta Latinamerikan esate baterako, hasi dira beste aukera batzuk ikusten. Evo Morales Via Campesinako kide da, gure lehenengo presidentea da. Malin oraintxe onartu dute sartzea konstituzioan elikadura subiranotasuna, gaia oso ondo eraman dute gainera. Gero eta mugimendu sozial eta Gobernuz Kanpoko Erakunde (GKE) gehiago gaude, eta gero eta sinesgarritasun handiagoa daukagu. Mobilizazioak oso sendoak dira. MME oso arduratuta dago gurekin, gure argudioekin.

Egia da, Intermonek eta beste GKE batzuek diote merkataritza dela garapenerako eta justizia sozialerako bidea, diote oker dagoena dela merkataritza munduko Iparraldearen esku egotea, ez dela merkataritza zuzena. Guk diogu hori ez dela egia, eskubide eta justizia sozialaren menpe egon behar duela ekonomiak, globalizazioa eta ekonomia arautu egin behar direla. Guretzako gatazka ez da Iparraldearen eta Hegoaldearen artekoa, eredu sozial eta ekonomikoen arteko gatazka da. Eredu neoliberalaren eta oraindik egiteko dagoen beste eredu baten artekoa.

Mugimendu altermundialistak desafio bat dauka langile mugimenduarekin. Hau ez baitago oraindik altermundialiston espazioan. Sindikalismo ofiziala gehiago dago ikusten zelan kudeatu orain daukagun eredua, nola humanizatu gaur dauzkagun politika ekonomiko eta sozialak, zelan humanizatu neoliberalismoa, eta ez zelan aldatu, kanbiatu, beste bat ipini. Baina mugimendu sindikal alternatibo berriak sortzen ari dira Europan, eta horiekin bai gaude harremanetan.

Egia da. Izan ere nekazaritzan daude neoliberalismoaren ardatz nagusiak une honetan, bai elikaduran eta bai baliabide naturaletan. Negozio handiak ere hor daude. Eta hori aldatzeko eredu osoa aldatu behar da. Esaterako Eusko Jaurlaritzan, edo Madrilgo Gobernuan, edo Bruselan, erabakiek ez dituzte hartzen ministroek, sailburuek edo komisarioek, beste lekuetan hartzen dira. MMEn hartzen dira erabakiak.
Guk argi daukagu gurea biziaren aldeko mugimendua dela, defendatzen ditugu bizia, haziak, lurra, gure eskubideak, eta gu gara itxaropena. Gure mugimenduak itxaropena sortzen du. Zein mugimenduk lortu du guk lortu duguna hain denbora gutxian? Gutxik. Lokaletik abiatutako mugimendua gara. Mobilizazioak dauzkagu, eta oso inportanteak, mundu osoan. Hemen nagusiki Latinamerikako irudiak ditugu, oso lausotuak gainera, baina erresistentziak eta alternatibak munduan gero eta gehiago ari dira sortzen. Partiduen estrategia politiko tradizioanalak eta sindikatuen estrategia ofizialistek gero eta legitimitate gutxiago daukate.
Altermundialisten mugimenduak ezaugarri berriak dauzka. Lehenengo, horizontala dela. Hemen ez dago komite zentralik, ez dago ardatz ideologiko bakar bat; hemen oso anitzak eta ezberdinak gara, hori da gure aberastasuna. Guk diogu sarritan hobe dela inefikazak izatea efikazak izatea baino; esan nahi dut, hobe dela aliantzak apurka-apurka lantzea, gure aniztasunari eutsiz, komite zentral batek inposatzen duen efektibotasuna baino. Via Campesinan esan dizuet 200 milioi afiliatu eta 175 erakunde gaudela: bada bere egituran ez dauzka hiru langile baino. Lekukoa da Via Campesinaren indarra, EHNE, Confederation Paysanne... Borroka eta antolakuntza lokalek ematen diote indarra Via Campesinari.
Mugimendu Altermundialistan garbi daukagu ez dugula erori nahi herenegungo ezker tradizionalaren akatsetan, ez dugu nahi komite zentralik eta ezta jaungoiko bat zer egin behar dugun esaten etorriko zaiguna.

Egia da mugimendu altermundialistan ere badirela jokaldiak antzinako eskemetara bihurtzeko. Baina mugimendu sozialak nahiko homogeneo gaude horretan, esateko hori ez dugula nahi, bestelako prozesu bat nahi dugula. (Chiapasko lider) Marcos-ek dioen moduan, "guk ez dugu behar beste mundu bat, guk behar dugu beste mundu asko". Gure arteko aniztasuna mantendu behar dugu. Autodeterminazio eskubideak funtsezkoak dira, Via Campesinaren aldarrikapen guztietan oinarrizko ardatza da.

Marcosek prozesu bat darama Mexikon, eta erreferente garrantzizkoa da. Baina oraingoz Mexikon da erreferentea, ikus dezagun zer gertatzen den han ondoko hiru urteotan. Mexiko oso konplikatua da, eta helburua denez beste herri indigenekin eta mugimendu sozialekin lotura sortzea, hori kosta egingo da. PRI alderdiak 50 urte baino gehiagotan eraiki duen kultura politikoa apurtzea kosta egingo da. Evo Morales ere bada erreferente inportante bat. Baina gehiago badaude. Mugimendu sozialentzako Brasilgo Lurrik Gabekoen Mugimendua (MST) bai da erreferente politikoa, bestelako eredu bat jarri duelako martxan, maila horretan Marcos edo Evo ez dira. Lurren okupazioa, produkzioa, beste gizarte alternatibo bat... oso interesgarria da egiten dutena. Une latza ari dira pasatzen Lularen traizioagatik.

Hori lehen zen. Orain MSTren beldurra da eskuin-muturreko agintari bat etorriko ote zaien. Baina jadanik prestaketan ari dira, esan berria dute orain arteko bidea galdutzat ematen dutela eta berriro hutsetik abiatuko direla. Lulak neoliberalismoaren bidea hartu baitu.

Bai, baina ez dira bateragarriak. Historian ikusi da, esperientzia sozial bakoitzean. Kibutzetan ikusi zen, duela urte batzuk. Ezin da sortu gizarte alternatibo bat kapitalismoaren barruan, neoliberalismoa indartzen ari denean halako uharte bat mantentzea oso gaitz da. Ezinezkoa, nire ustez. Ni kibutzetan egon nintzen 1973an eta krisia hasita zegoen, indibidualismoa, diru nahia... uharte batek ez zuen aski leku kanpoarekin harremanik gabe bizitzeko. Ez gara uharteak, mundua askoz ere interkomunikatuago dago. Horregatik ari da MST lanean formakuntza ideologikoan eta aliantzak egiten, herritarrekin eta nazioartean. Esparru sozial, kulturazko eta ideologikoa lortu, babesa lortzeko.
Lularen lehen gatazka MSTrekin erabaki honen inguruan etorri zen: agroindustria sendotu ala elikadura subiranotasuna indartu? Milioi pila bat dago goserik Brasilen, eta nork aseko ditu horiek guztiak, merkatuak elikatuko ditu ala gosetiei tresnak emango dizkiegu, lekuko ekonomia eta elikadura bultzatuz? Lulak Nazioarteko Moneta Fondoarekin ituna sinatu zuenean, MMEren estrategia osoa onartu zuen. Ondoren, agroindustria indartu du, transgenikoak, Amazoniako oihana erretzea, soia zabaltzea, favelei jaten emateko. Lulak dio berak aliantza egin duela eskumarekin, baina bera eskumak bahituta dauka. Hor galdu egin dute MSTk eta mugimendu sozialek. Sindikalistak berenganatu egin dituzte, gobernuan politiko edo langile sartu dira. Baina MSTtik koadro bat ere ez da sartu gobernuan, erresistentzian segitu du.

Hemen badago espazio ideologiko bat behar bada Europan ez bezalakoa, neoliberalismoaren kontrakoa, baina arlo politikoan ez dago espazio hori erabakita. Ez Batasuna, ez Ezker Batuan... ez dago. Gaurko sailkapen politikoa aldiz gehiago dago lotuta nazio arazoari, eta honek hondatzen du eztabaida ideologiko osoa, bestelako estrategiak eragozten ditu. Esaterako, etxebizitzen inguruko lege berria: indar soziala behar da lege hori hobetzeko, indartzeko, eta aldiz, eskumatik dago indar bat lege hori kendu edo apaltzeko.
Ni oso kritikoa naiz alderdi politikoekiko. Lularekin ikasi dugun beste gauza bat da gobernuan egotea ez dela boterea edukitzea. Boterea edukitzeak mugimendu sozial oso indartsua eskatzen du, eta hori ez daukagu. Hori da egin behar dena.

Euskal Herrian daukagun eztabaida nagusiak ez du leku askorik uzten eztabaida soziala sartzeko. Hori da daukaguna, zoritxarrez. Daukagu herritar kopuru handi bat militantea izan dena, esperientzia politikoa baduena, gauza askotarako mobilizatzen dena, baina ez dugu lortzen horien mugiaraztea nazio politikatik haratago doazen gaietan. Datorren astean egongo da Bolkestein legearen kontrako mobilizazioa, eta ikusiko dugu zein izango den partaidetza, konplikatua izango da. Hemen nazio arazoak mugatzen du dena.

Hori egia da, eta aldatzeko arazo nagusia. Baina borroka ondare bat daukagu, neoliberalismoaren kontrakoa izan dena. Une honetan jende askoren artean frustrazio handi bat dago, egia da. Nire posizioa? Nik azken hauteskundeetan EBren aldeko botoa eskatu nuen, baina ez inoren kontrako boto moduan ulertuta. Naturaltasun baten barruan ikusi behar da hori, ez dauka garrantzia berezirik. Bai ikusten dut neoliberalismoaren kontrako alderdi batek paper garrantzizko bat joka dezakeela hemen, baina gaur gaurkoz ez da posible.