Itzali eta piztu. Horrela ibili ziren euskal komunikabideak 60ko hamarkadaren lehen erdian. Arrate irratia, esaterako, 1959an sortu zen. Bada, frankistek 1964an itxi zuten Segura eta Tolosako Herri Irratiekin batera.Hurrengo urtean Bilboko Herri Irratia euskara ikasteko saioa emititzen hasi zen Xabier Peñaren gramatikari jarraiki eta liburuaren 2.000 aleko tirada hiru egunetan agortu zen. Euskarazko komunikabideen behar eta nahia nabarmena zen, beraz, baina interruptorea frankismoaren eskuetan zegoen. 1960an Baionan Enbata aldizkariak argia ikusten zuen bitartean, Espainiako Informazio eta Turismo Ministerioak Zeruko ARGIA debekatu zuen, 1919an kaputxinoek sortutako hilabetekariak 36ko Gerra osteko isilune luzearen ondoren azken urtetan bide malkartsuan gora egiten saiatu bazen ere.

Arantzadi taldeko hiru kide Altxerri leizezulotik irten ziren 1963ko egun batez, bertako margoen berri lehen aldiz emateko. Eta udaberri hartan bertan Zeruko ARGIA kobazulotik irten eta astekari gisa berpiztu zuten. Gipuzkoa, Bizkaia eta Araban, ordea, ez zen erraza izango euskarazko argitalpena aurrera ateratzea. Eta euskara kontuetan irekiagoa zen Nafarroara jo zuten berau argitaratzeko bide zabalagoaren bila -Nola aldatzen diren gauzak...-. Eta zuzendari izateko izen bat ere behar zen, Iruñean bertan topatu zutena, Universidad de Navarran. Donostiako kazetaritza ikasle gazte eta ezezagun batek eskaini zuen bere izena, Iñaki Gabilondok.

Uzta oparoa urte hartakoa, Gabriel Arestiren Harri eta Herri, Federiko Krutwig-en Vasconia eta Jorge Oteizaren Quosque tandem! 63an plazaratu baitziren. Artista oriotarrak «best-seller» berezi honetan, estetikak euskaldunak bestelako egiten gaituela dio eta horren oinarri bi zutabe nagusi aztertzen ditu: neolito garaiko harrespil hutsa eta euskara, hizkuntza. Historiaurreko kobazuloetan bilatu behar genuen argia? Euskara aldarrikatzen zuen euskaraz hitz egiten ez zuenak? Liburuan Oteizak, arteari esker, eta berari gertatzen zaion bezala, euskaraz jakin gabe euskaraz hitz egitea posible dela dio, haserre, jenioaren jenio biziz, Zeruko ARGIAren 100. alean erabiliko zuen tonu beretsuan -beheko koadroan jaso dugu-.

Lehen edizioa berehala agortu eta Oteizaren hausnarketek eztabaida nonahi piztu omen zuten. Mesanotxe guztietan omen zegoen Quosque Tandem!. Berrogei urte baino gehiago pasa direnean, ordea, aditua ez den irakurle xumeak liburua zabaldu eta galdera bat datorkio berehala: hau nork ulertu zuen? Lagunen aurrean gaizki gelditzeko beldurra kontu zaharra dela, alegia.


«Baiont (Italia) lau milla il dira eta sei erri loian iskutatu» zioen Zeruko ARGIAko azal bateko titular nagusiak. 1963ko urriaren 10eko goizaldeko ordubietan, lur mugimendu baten ondorioz, urak Alpeetako Vajonteko urtegiko horma gainditu eta 100 metroko olatuak Pirago, Villanova eta Rivalta herrixkak mapatik desagerrarazi zituen, bertako biztanle guztiekin batera. Longarone-ra ere iritsi zen olatua; 4.500 biztanletik 4.000 hil zirela dio kronikak. Alarma pizteko moduko berria, baina Itoizko urtegiaren arriskuen aurka dihardutenak kenduta, egun inork gutxik gogoan duena.

Orduan ere Italia aldetik, Erromatik zetorren beste berri baten itzalean ahaztu zen hondamendia. Hilabete gutxi lehenago Joanes XXIII Aita Santuaren bizia itzali zen, urtebete lehenago Eliza katolikoak bere historia guztian izan zuen berrikuntzarik handiena piztu ondoren. Bere adinagatik trantsizio hutsezko pontifize gisa aurreikusi zuten horrek, olatu berria bultzatu zuen Vatikanoko II. Kontzilioarekin. Hortaz, Joseph Ratzinger-ek 78 urte izanda ere, trantsizioko papaldi baten aurrean al gaude? Ratzinger gazteak (gazteagoak, hobeto esanda) Kontzilioan parte hartu zuen Joseph Frings Kohln-eko artzapezpikuaren kontsultore moduan. Liturjiaren berrikuntzarako dokumentuetan lan egin zuen. Baina gerora gogor kritikatuko zituen Elizaren haize berriak. «Eraikin zaharra puskatan desegin da eta ez da berririk eraiki -zioen gaur Benedikto XVI.a denak-, Eliza munduratzeak ez du Elizaren berrikuntza ekarriko, Elizaren amaiera baizik». Kargura iritsi eta berehala Kontzilioaren bidea segiko duela esan berri duenak, «Kontzilioan Kennedy Aroko haize kaltegarriak, baikortasun inozo horren haizeak» sartu zirela esana zuen lehenago.


1963ko azaroaren 22an hil zuten Kennedy. Astebete beranduago «Dallas’ko errikoetxera zijoalarik bi balakin buruan jo zuten» zioen Zeruko ARGIAko titularrak. Handik bi egunetara Lee Harvey Oswald ustezko hiltzailea hil zuen Jack Rubyk. Rikardo Arregiren ustez, hiltzailea «ez dute arrapatu, bere ordez beste batzuek izango dira illak». Lau hamarkada joan eta Kennedyren mitoa eta haren hilketaren inguruko esamesak ez dira itzali -eta badira tarteka bizirik ikusten dutenak ere, Elvis eta Marilynekin batera izkinako tabernan kafea hartzen-. Baina Marilyn Monroe ere hamarkada horren hasieran hil zen, 1962ko abuztuaren 5ean, eskukada bete Nembutal hartuta eta, astean 5.000 maitasun gutun baino gehiago jasotzen bazituen ere, bakarrik. Kennedyri bere urtebetetzean «Happy Birthday» beroa kantatu zionak couché papera betetzen jarraitu zuen hil eta gero. Baita kalitate kaxkarragoko papera ere. Zeruko ARGIAren 5. alean hitz larrietan dago idatzita Hollywoodeko izarraren izena. Alboko koadroan jaso dugun artikuluaren egileak aktorearen izena erreklamo moduan-edo erabiliko zuen, hiletei buruzko bere hausnarketa botatzeko aitzakia bezala. Eta bide batez Marilyn Monroe hain «aingerutxua» ez zela izan eta Fausto Coppi (Kopi, Zeruko ARGIAko lagunentzat) neska kontutan ere ez zela behar bezala portatu esaten digu Bidani’tar Ladislaok. Coppi txirrindulari handia «Aprikako gaitz txar batek jan zun» 1960ko lehen egunetan. Malariak ez zuen oztopo handirik topatu substantzia estimulagarriz betetako txirrindulariaren gorputzean. Dopina ez dela atzo arratsaldeko kontua, alegia.

60ko hamarkadako lehen urtetan politika, zinema eta kiroleko izar handiak itzali ziren. Eta gurean argi txiki batzuk piztu. Gero eta aukera gehiago zegoen berriak euskaraz irakurri eta entzuteko, baita meza bera ere, Vatikanoko II. Kontzilioari esker. Literaturan, musikan, antzerkian belaunaldi berria ate joka zetorren. Frankismoaren itzala luzea zen, bai, baina tokiren batean bukatu beharko zuen, ezta? 1961ean eraikitako Berlingo horma ere berehala eroriko zela pentsatuko zuten batzuek.