Ibarretxeren Plana ezbaian

Ibarretxeren proposamena 2002ko irailaren 27an iragarri zuen Eusko Legebiltzarrean lehendakariak berak. Oraindik proposamen zehatza jasoko duen testua idazteke badago ere, proposamenaren ezaugarri nagusiak agerian daude. Ibarretxeren testuak «Euskal Herriak bere etorkizunaz erabakitzeko eskubidea» duela dio eta beraz, autodeterminazio eskubideaz ari da. Prozedura ere aurreikusia dago: ekarpenak jaso eta testuaren osaketa, Eusko Legebiltzarraren onarpena, Estatuarekiko negoziazioa, erreferenduma... Espainiarekin atxikimendu libreko itun berri bat lortzea du helburu proposamenak. Baina kritikak jaso eta zalantzak sortu ditu hainbat esparrutan proposamenak. Posible al da itun hori? Espainiak bere jarrera aldatuko al du? Konfrontazio demokratikoa iritsiko al da? Aplikazioa EAEn aurreikusten bada, zer gertatuko da Nafarroa eta Iparraldearekin? Errealista al da?

Nagore Irazustabarrena Uranga

Xabier Letona Biteri

2003ko martxoaren 30an

Inprimatu

Arestiko galdera horiei erantzuteko eta proposamenaren alde eta kontrako ikuspuntuen inguruan eztabaidatzeko, Sozialista Abertzaleen eledun Pernando Barrena eta EAJko GBBko lehendakari Juan Mari Juaristi ipini genituen parez-pare, Batasuna oraindik ilegalizatu gabe zegoenean, «Euskaldunon Egunkaria»ren aurkako operazioa baino egun batzuk lehenago.

Zazpi hilabete pasatu dira Ibarretxeren proposamena iragarri zenetik. Hasteko, modu orokorrean, zein da zuen ustez proposamen honen egungo egoera?
PERNANDO BARRENA. Ibarretxe lehendakariaren proposamenaz hitz egiterakoan, edukiari heldu baino lehen, hainbat gauza izan behar da kontuan. 1997 edo 1998tik honako ziklo politikoan, konponbidearen beharra soluziobide praktikoen eremuan jarri zen lehen aldiz aspaldiko partez. Euskal Herriko eragile ezberdinek, politiko, sozial zein sindikalek, euren buruari erronka bat ipini zioten. Horren ondorioz, eragile ezberdinek beren kultura propiotik landutako proposamenak plazaratu dituzte, batzuek gatazkaren gainditze bide batean, beste batzuek apustu politiko zehatzago baten inguruan. Kontestualizazio hori egin beharra dago, Ibarretxeren proposamenaren balio kualitatiboa ukaezina bada ere, badirelako beste eragile batzuk herri honetan proposamenak egin dituztenak. Abertzaleen Batasunak, ELAk, Batasunak... euren proposamenak egin dituzte.

Ibarretxeren proposamenaren mamiari dagokionean, proposamen honek badauka balio positibo bat: formalki Ibarretxek egin izana, duen posizio instituzionalagatik, akats bat izan da, baina proposamen honetan laburbiltzen da EAJk une honetan egiten duen eskaintza politikoa. Alderdi horren posizioa ezagutzeaz gain, irekita zegoen eztabaida bati airea ematen dio proposamen honek.

Hortik aurrera hiru apreziazio egingo nituzke edukiari dagokionez. Ezker Abertzaletik ez dugu egokitzat jotzen, lehenik eta behin, ez delako herri oso bati luzatzen zaion proposamena, EAEko biztanleei baizik. Hasieran erretolika abertzalez baliatzen da euskaldunon lurraldea marrazteko eta Euskal Herria bere osotasunean agertzen da. Baina gero, proposamen zehatzagoak egiten direnean, EAEko hiru herrialdeei zuzenduak dira soilik. Nafarroan eta Iparraldean beste indar korrelazio bat dagoela esaten da eta hori aldatuz gero, ikusiko dela zein bide hartu daitekeen. Ni bezalako nafar abertzale batentzat ikuspegi hori mingarria da. Badirudi Nafarroakoak eta Iparraldekoak bigarren mailako euskalduntzat hartzen dituela.

Bigarrenik, bide subiranista eskaintzen da, egungo ordenamendu juridiko politikoan oinarrituta. Eta ez da zaila adibideak bilatzea, bide hori antzua dela ikusteko. Madrilen ez dago inolako borondate politikorik hemen prozesu demokratiko bat posible egiteko. Batasunaren ilegalizazio prozesuan garbi ikusi da Espainian ez dagoela inongo botere banaketarik. Une honetan Euskal Herrian ordenamendu juridiko eta politiko horretan oinarrituta bide subiranista jorratzerik badagoela esatea, faltsua izateaz gain, intentzionalidadea daukan neurrian, iruzur bat ere bada. Aldaketa politiko bat ematekotan, konfrontazioaren bidetik etorriko da, konfrontazio demokratikoaren bidetik.

Azkenik, Ibarretxe plana ez da gatazka politikoa gainditzeko landu den plana. Darabilzkien gako nagusiak ez dira Euskal Herrian gatazka bortitza eragiten duten elementuak kontuan hartuta landuak izan. Ez gara gatazka politikoa gainditzeko bide batetaz ari, EAJk egiten duen eskaintza politiko alde bakarrekoaz baizik.

JUAN MARI JUARISTI. Ajuria Eneako hitzarmenak 1988tik 1998ra porrot egin ostean, aro berri bat sortu zen Euskal Herrian Lizarra-Garazi akordioa sinatuz. Aro horrek 14 hilabete iraun zuen 1999ko abenduaren 3an ETAk su-etena hautsi arte. Hala ere, EAJk, EAk eta EHk 2000. urteko aurrekontuak adostu zituzten Gasteizko legebiltzarrean. Urte horretan bertan ETAren ekintza berriak hasi ziren. Eta giro politiko bortitz horretan, irteerarik gabekoa zirudien bide horretan, 2001eko maiatzaren 13an aspaldian ezagutu ez den proposamen zehatz eta garbi bat egin zen. Horren garapenean gaude eta iazko irailaren 27an aurkeztutako egitasmoan, 2003rako testu artikulatu bat idazteko konpromisoa hartu zen. Testu artikulatu hori oraindik idatzi gabe dago, baina ikaragarrizko potentzialitateak ditu bere baitan. Legealdi honetan bertan, 2005erako erreferendum bat antolatzea espero da, euskaldunok libre eta demokratikoki geure etorkizuna erabakitzeko promesa beteaz. Ajuria Enea iragana da, Lizarra-Garazi iragana da, orain proposamen zehatz hau dugu eta gure ustetan, aspaldian ez bezalako ilusioa berreskuratu duen proposamena da, bakea eta normalkuntza politikoa ekar dezakeen proposamena. Hitzetatik ekintzetara pasatzeko garaian gaude eta guk oso garbi daukagu 2001eko promesa elektorala beteko dugula. Testu artikulatua aurrera joan ahala, PP, PSOE eta Estatuko botere guztiak hura ebazten saiatuko dira. Jakin badakigu, Estatu oso bat datorkigula gainera, badakigu konfrontazio demokratikoa ate aurrean daukagula. Espainiako batasun sakratu horrekin hausten delako eta gure burujabetzarako ikaragarrizko pausoak emango ditugulako. Oraindik testu artikulatua hitzez hitz zer izango den hezurmamitu gabe dago, baina irailak 27ko plenoan jende askok pentsatu baino askoz aurrerago joan zen, jende askok pentsatu baino askoz ausartagoa da. Lehendakariak berak Legebiltzarraren zilegitasunarekin herriari horrelako eskaintza bat egiteak indar handiagoa ematen dio. Euskal Herriaren errealitatea Erkidego Autonomoa baino zabalagoa dela aitortzen du, baina errealitate politiko ezberdinak bizi ditugula ere aitortzen du. Errealitate horiei errespetu zorrotza eskaintzen zaie, baina euskaldun guztiok elkarrekin bide bera egin dezagun aukerak ere eskaintzen ditu. Testu artikulatua egiten hastean konkreziotarako aukera izango da; orain, bakoitzak bere aldetik testu horretara ekarpenak egiteko garaia da, azken urteotan guztiok buruan eduki ditugun egitasmoak hor txertatzeko garaia. Eskubide historikoen eskutik eta lehendakariak proposatzen duen testu honekin, batzuek prozesu konstituziogile baten hasiera ikusten dute.

Pernandok dio Ibarretxeren proposamenak ez duela gatazka politikoa gainditzeko balio. Konfrontazio politiko bati ekiteko ahalmenik edo borondaterik ere ez du ikusten. Juan Marik, aldiz, baietz dio, konfrontazio hori badatorrela. Pernando, zergatik ez duzu zuk hori ikusten?
P. BARRENA. Demagun planaren intentzioa potentzialitatea izatea eta konfrontazio demokratikoa zabaltzea dela. Baina potentzialitateari dagokionean, bada kontu bat hori desmontatu egiten duena: ni Ibarretxe banintz, eta horrelako proposamen sendo bat egiteko asmoa banu, nirekin batera gizartearen zati handi bat Madrilekiko konfrontazio demokratiko eskema batera eramango duena, lehenik eta behin pentsatuko nuke konfrontazio horrek, Euskal Herriaren eta Madrilgo interesen artekoa izan beharko lukeela eta ez EAJ eta Madrilen artekoa. EAJren historian konstante bat da hori. Une delikatu eta zailetan EAJk beti jarri izan du alderdia Estatuarekin konfrontazioan eta ez du bilatu arrakastarako beharrezkoa den euskal gizartearen babesa. Nik ez dut ulertzen, benetako asmoa Juan Marik diona baldin bada, nola egin daitekeen alde bakarreko proposamen bat, eta nola proposamen hori ez den inondik ere kontrastatzen, nola ez den aurkeztu baino lehen akordio bidean jartzen sozio potentzialak izan daitezkeenekin. Sozio potentzial horiek, ezker abertzalea kasu, ez dira kontsultatuak izan, ezta iritzia galdetzeko. Zergatik ez? Bide horretan EAJren indarrekin soilik aurrera egingo duela uste al du Ibarretxek? Ez al da logikoagoa, Madrilekiko konfrontazio demokratiko bidea ireki baino lehen, etxeko lanak egin eta ahalik eta aliatu gehien bilatzea hemen?

Gainera, ez omen du proposamena farol moduan egin, praktikan jartzeko asmoa omen dauka, erreferendum bat egingo omen da... Erreferenduma oso ongi dago, baina nortzuk hartuko dute parte? Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako herritarrek soilik? Euskaltasuna ez du ematen EAEko aterki instituzional horren baitan egoteak. Hori arriskutsua da, hemengo eztabaida politikoan erabaki esparruen afera irristakorra izan baita beti. Ezker abertzaleak bere tradizio ideologikoan erabaki esparru bakarraren alde egin du beti. Eta beti zera esan izan zaio ezker abertzaleari: "Horrelako gatazkak egon diren beste toki batzuetan, beste formula batzuen bidez salbatu da egoera". Hemen formulatzen den bidea Irlandan Stormonten hartutako erabakiarekin konparatzen badugu, proposamen hau atzeranzko bidea da.

J. M. JUARISTI. Ez da alde bakarreko eskema, inolaz ere. Baina hori baino lehen, denok ohartzen gara bizi dugun egoera politikoaren larritasunak ezin dezakeela itxaron ez dakit zenbat hamarkada gutxieneko oinarri batzuetan ados jartzeko, amaierarik gabeko sukalde lanetan aritzeko. Batetik, hauteskundeak irabazi eta urte berean, politika orokorreko Legebiltzarreko jardueran, lehendakariak hainbat gauza iragarri zituen: autogobernuaren inguruko plenoa egingo zuela, bakearen inguruko plenoa egingo zuela eta batzorde bat jarriko zuela martxan autogobernuaren nondik norakoak aztertu eta bere potentzialitateaz hitz egiteko. Hori sei hilabetetan egin zen eta Legebiltzarreko alderdi guztiek parte hartu zuten. Ondoren, uztailaren 12an, agindu bat eman zion Legebiltzarrak lehendakariari: "Sei hilabetetan ikusitakoa ikusita, oinarri hauek hartuta, lehenbailehen egitasmo baten zirriborroa egiguzu". Irailaren 27an, oinarriak aurkeztu eta horiek testu artikulatu baten bidez garatzeko nahia agertu zuen. Garatze horretan lehendakariak ezker abertzalearekin, ELArekin, LABekin, ABrekin... hitz egin du eta gauza bat esan die guztiei: "Prozesua abian da eta zuen ekarpenetarako garaia da". Beraz, ez da inolaz ere EAJren egitasmoa.

Bestetik, Ibarretxek bere proposamenean autodeterminazio eskubidea aipatzen du, espreski aitortzen du autodeterminazio eskubidea. Eskubide horren garatzean, erreferendumaren pauso horretan, EAEko herritarrek dute zilegitasun eta aukera gehien. EAE ordezkatzen duen Legebiltzarra motore nagusia dela aitortuz, haiek nahi izanez gero motore laguntzaileak izango dira Nafarroa eta Iparraldea. Horiek prozesuan parte hartu nahi badute, zer egin dezakegu euren iritzia gurekin batera, egun berean, azaltzeko? EAEn Legebiltzarraren aginduetara eta Nafarroa eta Iparraldean hautetsien eskutik? Hori erreferendumean parte hartzeko modu bat izan daiteke.

P. BARRENA. Hori oso polita da, baina ez dauka oinarri errealik. Proposamena kontrastatu ondoren egin dela diozu. Baina ez dut uste oso egokia denik babesak jaso nahi direnean, platera kozinatu eta gero dastatzera ematea esanez: "Aizue, gatz edo piper pixka bat bota nahi badiozue, primeran". Hor enfokea guztiz okerra da. Euskaldun guztiok behar dugun plater horretan, euskaldun guztioi eman behar zaigu sukaldean bertan egon eta kozinatzeko aukera. Herri honen hiru laurdena soilik ordezkatzen duen erakunde batetik bideratua dago, hala ere berak eragile politiko bezala gaitasuna izan dezake iniziatiba politikoak mahai gainean jartzeko. Baina mahai gainean jarri duen proposamenak ez du inongo ikuspegi nazionalik. Eta ikuspegi nazionala diodanean ez du esan nahi: "Hau da errezeta eta guztientzako balio du". Ikuspegi nazionalak euskaldun bakoitzak eremuka, geografikoki eta beharren arabera dituen erronkei erantzun behar die, erritmo ezberdinekin, proposamen eta molde ezberdinekin. Hori da proposamen nazional bat. Eta Ibarretxeren proposamenak hasieran erretolika abertzalea erabiltzen badu ere, hori besterik ez da, erretolika. Baina azalpenetik edukietara pasatzen garenean ahaztu egiten gara aitzin-solas horretan esan dugun guztiarekin eta EAEz hitz egiten da soilik. "Egin dezagun erreferendum bat hiru herrialde horietan, non boterearen eragingailua daukagun, eta gero ikus dezagun egun horretan bertan-edo nafarrek eta iparretar batzuek bozka ematen ote duten", ondorioztatzeak ez du zentzu handirik. Baldintzak ez dira inondik ere berdinak. Erreferenduma egiterakoan oso kontuan hartu behar da, subjektu ezberdinak egon badaitezke ere, tradizio politiko ezberdinak baitaude, funtsean herri bat dagoela Euskal Herrian, Ibarretxeren planean bertan esaten den bezala. Nahiz eta une honetan errealitate instituzional ezberdinak izan, hori guztia konjugatu egin behar dugu ariketa hori nola egingo litzatekeen ikusteko. Eta ez aipatzen den modu horretan: batzuei garrantzi politikoa eta babes instituzionala emanez eta gainontzeko euskaldunak bazter batean utzita, erreferendum klandestino batera kondenatuta. Hori da adibiderik egokiena Ibarretxeren proposamenak Euskal Herri osoarentzako eskaintza bat egiten ez duela ikusteko. Proposamena bera zilegi izan daiteke ala ez, ados egon gaitezke ala ez, baina hori du akats nagusia. Abertzalea naizen aldetik eta nafarra naizen aldetik, hiru herrialde horietarako proposatzen duenaz gain, Ibarretxek eta bere alderdiak Nafarroa eta Iparraldean erabakiak martxan jartzeko zer proposatzen duen jakin nahiko nuke. "Indar korrelazioa aldatzen denan, zerbait egiterik izango dugu", esaten da, eta hori ez da proposamen bat, hori konstatazio bat da.
Lehen aipatu ditudan beste proposamen batzuetan, ezker abertzaleak egin zuen proposamenean adibidez, Euskal Herriarentzako, euskaldun guztientzako, baliagarriak diren printzipio orokor batzuk marrazten dira, nahiz eta a grosso modo izan. Proposamena ez bada integratzailea, proposamenak ez badu euskaldun guztien eskubide aitortzarekin kontatzen, nekez izan daiteke aurrerapauso bat gatazka politikoan nahiz subiranotasunean aurrera egin nahi duen bide horretan.

J. M. JUARISTI. Nik zinez uste dut ezker abertzalea une honetan egoera kontraesankor batean murgilduta dagoela eta ezker abertzaleak uste baino aurrerago eta azkarrago doala prozesu hau. Duela aste batzuk Baionako manifestazioan ikusi zen zer nolako eskaerak egiten diren Iparraldean: departamendua, nekazal ganbara, euskararen ofizialtasuna... Errebindikazio horiek guztiak ezker abertzaleak onartzen ditu, jakin badakielako errealitate politiko ezberdinak eta erritmo ezberdinak daudela. Eta Nafarroan begira zer gertatzen den euskararekin, nolako erasoak jasaten ari den Sanzen Gobernuaren eskutik, nolako lotsagabekeriak ikusten ari garen behin eta berriro... Ezker abertzaleak errealitate ezberdinak daudela aitortzen du, baina gero ez du aitorpen hori gainditzen. Lehendakariaren proposamenak hiru errealitate ezberdin daudela aitortzen du eta bere joko esparrua EAEn du, bertako herritarrek aukeratua delako. Euskal Herria EAEtik at ere errealitate bat dela aitortzen du garbi, baina horrekin batera, nafarren eta Iparraldekoen erritmoak eta borondate adierazpenak errespetatzen ditu.

Batetik, ezker abertzaleak kontraesan hori ez du gainditzen eta, bestetik, iruditzen zait oraindik baduela joera bat "etor gaitezen oinarrietara, eta segi dezagun hizketan ez dakit noiz arte ezer hezurmamitu gabe", dioena. Ezker abertzaleari nonbait bertigoa ematen dio bere burua definitu beharrak, ederki baitaki proposamen honek dituen potentzialitateak ondo baino hobeto hartuak izan direla bere munduaren baitan.

Aurrena testu artikulatua egin behar da, gero lehendakariak indarkeriarik gabeko egoera batean erreferenduma egitea proposatzen du, baina legealdi honetan bertan. Helburuak zorrotzak dira eta epeak estuak. Herriari ezin zaio behin eta berriro orain bizitzen ari garen tentsioa etengabe biziarazi.

Lan ikaragarria egin beharko dugu, baina inork ezingo digu ukatu erakunde ofizial batetik datorrela erreferendumaren aukera, legitimitate hori irabazita dago. Horrekin batera ikusi behar da zer egin behar den Iparraldean eta Nafarroan "guk ere hor izan nahi dugu" esateko aukera izan dezaten, aukera hori hautetsien bidez zabal daiteke. Horrek klandestinitatetik ez du ezer. Hori baino gauza praktikoago eta posibleagorik nik ez dut ezagutzen. Ezker abertzaleak gaurko ordenamendu juridikoak zazpi lurraldeetako erabaki esparrua baimentzen ez duela dio. Bada ordenamendu horren barruan ezin bada egin, hortik kanpo are gutxiago. Ibarretxeren proposamenaren bertuteetako bat indarrean dauden legedia guztiak aprobetxatzea izan da, hor zirrikitu bat topatu duela eta hortik gauzak oso garbi jarri dituela. Horregatik jarri du, besteak beste, Estatua erabat urduri.

Lurraldetasunari dagokionez, proposamenaren aplikazioa EAEra murrizten da. Garbi dago lurraldetasunaren inguruan oso ikuspegi ezberdinak dituzuela. Baina proposamen honek, EAEri dagokionez behintzat, errealismo maila bat badu. Ezker abertzalearen proposamenetan beti eskubideetaz hitz egiten da, baina agian errealismoa, konkretatzea, falta da. Gabezia hori ez al duzue?
P. BARRENA. Ezker abertzaleak egin ohi zituen proposamenak paperaren gainean nahiz oso ongi egon, zuk esan bezala, konkrezio erreal bat falta zitzaien. Iaz ezker abertzalearen eskutik mahai gainean jarri ziren bi proposamenetan errealismo dosi handiak zeudela esango nuke. Soluzio errealak eskaintzeko, lehenik eta behin esku artean zein egoera dugun kontuan hartu behar dugu. Egoera horretan Juan Marik aipatu dituen aldagai asko eta nik aipatu ditudan beste batzuk sartzen dira. Eta, noski, zer nolako erabilera instituzional daukagun, zer nolako marko juridikoa daukagun eta abar ere jakin behar dugu. Hori guztia kontuan hartu behar da etorkizunari begira urratsak ematerakoan. Hori oso argi dago.

Baina gauza bat da errealitate hori kontuan hartzea berau gainditzeko, eta bestelakoa bide politiko bat errealitate horren gainean planteatzea. Hor dago benetako gakoa.

Proposamen bakoitzak zein errealismo dosi daukan neurtzerakoan, helburuak betetzeko aukerak hartu behar dira kontuan. Ibarretxeren planaren errealismo dosia beste batzuekin alderatuta, oso txikia dela esango nuke. Inork uste al du hiru herrialdetara zuzendutako proposamen batek gatazka gainditzeari begira errealismo dosirik izan dezakeenik? Egungo zatiketa administratiboa eta marko politikoaren ezaugarritzea inoiz ez denean euskaldunen hautu librea izan, horren gainean eraikitako bideak inongo arrakastarik izan dezakeenik? Hori errealismoa al da? Nire ustez ez. Nire ustez ariketa guztiz boluntarista da, ikuspegi politiko zehatz batetik egina. Errealismoak Euskal Herriko arazoari soluzio global bat eman behar zaiola iradokitzen du. "Nazionala" hitza aipatzen denean, ezker abertzalearen aldetik behintzat, ez da esan nahi hemen herri homogeneo bat dagoenik Bizkaiko mendebaldeko puntatik Nafarroako azken puntaraino. Planteamendu nazionalaz, globalaz, ari garenean, Euskal Herria oso anitza dela, errealitate instituzional ezberdinak daudela, erritmo ezberdinak daudela esan nahi da, horretan Juan Marik arrazoia dauka. Baina proposamen honetan Euskal Herriko zati batentzat bakarrik marrazten da bidea. Eta hori horrela da EAJk une honetan ez duelako interes objektiborik, ez politikoki ez beste maila batzuetan, Nafarroan eta Iparraldean. Herri oso bati begira proposamen bat egiten bada, arduraz jokatu eta esan beharko da: "EAEn errealitate soziopolitiko hau daukagu eta bide bat jarriko dugu, Nafarroan hau daukagu, bide hau jarriko dugu eta Iparraldean hau da errealitatea eta bideak honakoa izan behar du". Horrek guztiak planteamendu nazional bat osatu beharko du. Erritmo ezberdinak egoteak ez du esan nahi inondik ere Euskal Herri osoarentzako planik ezin daitekeenik egin. Lehen esaten nuen bezala, nafar abertzale batentzat mingarri da hori, berriro ere azken 20-25 urtetan Nafarroari hainbeste min egin dion eskeman, anexionismoaren eskeman, erortzen garelako. EAEn dagoen indar korrelazioaren arabera, zerbait muntatu eta besteak ahal dutenean etorriko dira. Produktu hori Nafarroan eta Iparraldean saltzerik ez dago.

Juan Marik dio ezker abertzaleak bertigoa daukala. Nik ez dut uste bertigoa denik. Ezker abertzaleak bide bat egin nahi du herri honetan aldaketa politiko guztiekin elkarlanean. Denon artean marrazten badugu bide horrek amaieran izango duen geltoki terminus hori, denon artean definitu behar ditugu geltoki horretara iritsi bitartean izango diren beste geltokiak. Ezker abertzaleak erabateko prestutasuna dauka bide hori jorratzeko. Eta demostratu egin du, esaterako, 98an beste batzuen artean ezker abertzalearen esfortzuari esker zabaldu zelako Lizarra-Garaziko bidea. Bidea egin behar da, baina ez bidea egiteagatik soilik. Bidea ongi marraztuta eta oinarri sendo batzuk jarrita egin behar da. Eta oinarri horietako bat da bazterketarik gabeko bidea izan behar duela.

Landu dezagun orain itunaren ideia. Teorian bederen, Estatuarekin atxikimendu libreko itun bat egitea proposatzen da. Itun hori posible al da? Berdinen artekoa al litzateke? Horrek aldatuko al luke marko politikoa? Beste aldea prest al dago horretarako? Ezetz esaten da. Nola gainditu daiteke egoera hori?
J. M. JUARISTI. Guk berdinen arteko itun bat proposatzen dugu. Historian zehar euskaldunok eta gaztelarrak horrelako itun kontzeptu horren inguruan ibiliak gara. Gernikako Estatutua aipatzean itunetaz hitz egiten dute. Baina hor garbi geratu da berdinen arteko itunik ez dagoela eta alde bakar batek duela berau interpretatzeko aukera. Hemengo errealitate anitza eta ikusmolde ezberdinak kontuan hartuta, Espainiako Estatuari itun bat eskaintzen diogu. Euskaldunak jaiotzen direnetik hiltzen diren arte dena euskal erakundeek kudeatuta izatea bermatzen duen ituna, legeak guk geuk sortuak izango diren ituna, berdinen artekoa. Hori da, auzotarrak izanik, elkarbizitzarako eta gatazka gainditzeko eskaintzen duguna. Itunak hainbat zutabe ditu: justizia propioa, geure gizarte segurantza, Madriletik datozen legeak, hemen ez badira onartzen, ezarriak ez izatea, kanpo arazoetako geure ordezkaritza...

Espainiako Estatua hori onartzeko prest ez badago eta euskaldun gehienek onartzen badute, hor dago gatazka demokratikoa. Estatuak oso indartsua dirudi, tresna asko dauzka, eta hori ez dugu sekula gutxietsiko. Baina badira nazioartean ia dotrina bihurtu diren kasuak, Quebecekoa adibidez. Herriak proposamena onartu eta Espainiako Estatuak ez badu onartzen, bere izaera demokratikoa airean geratuko da. Gure indar metaketaren eskutik, gatazka irabazteko aukera bat badugu. Gure bidea nazioartean zabaldu eta Espainiari zail bihurtu behar zaio euskaldunek egiten dioten proposamenari ezezkoa ematea. Erantzukizuna Madrilek du. Gatazka demokratikoak eztabaida sortuko du nazioartean. Gero, gure ahalmen guztiekin borrokari eutsi beharko diogu. Hor pultsu gogorra datorkigu. Baina guk, ezker abertzaleak ez bezala, herri honen indarrean sinesten dugu eta demokraziaren indarrean ere bai. Nahiz eta utopia dirudien, herriaren gehiengoak hori adierazten badu, Madrili ezinezkoa izango zaio indar erraldoi horri aurre egitea.

Pernando, konfrontazio demokratiko hori iritsiko balitz eta, ondoren, EAE eta Estatuaren arteko itun bat iritsiko balitz, aurrera pausoa litzateke? Ala atzera egitea litzateke Nafarroa eta Iparraldea kontuan hartu ez direlako?
P. BARRENA. Nik ez nuke ona ala txarra den esango. Baina une honetako zatiketa instituzional eta administratiboa areagotuko luke. Bide egokia izan daiteke lurralde zehatz batzuentzako, baina hor ez dago herri ikuspegirik. Juan Marik marraztu duen bidea akatsik gabea da, baina ez erreala. Berak esan duena oso ezaguna egiten zait, azterketa bera ezker abertzaleak 95ean gainditu zuelako. Negoziazioaren inguruan ezker abertzalea ondorio batera iritsi zen: hauek ez dute eseri nahi eta, martxa honetan, ez dira inoiz eseriko. Azterketa bat egin zen beste aldea negoziazio mahai batean nola eserarazi pentsatzeko. Orduan estrategia aldaketa bat egin zen. Distantziak gordeaz, handiak baitira, azterketa horrek une honetan balio dezake Euskal Herri osorako egin behar den planteamendu baterako. Ituna? Noski azkenean itun batera iritsi beharko dugula Madrilekin, Parisekin edo aurrean daukagunarekin. Arazoa da elkarrizketa eta konfrontazio demokratikoaren ideia mila aldiz matxakatu ondoren, beste aldea inoiz ez dela eseri mahaian. Konfrontazio demokratiko batera jo nahi badugu, nola eratuko ditugu oinarriak guztion artean, konfrontazioa ahalik eta indartsuena izan dadin? Hori da pentsatu behar duguna. Alderdi bat, edo bi, edo hiru ordezkatu baino, azkenean herri baten interesek egon behar dute alde batean, eta interes horiek ukatzen dituena bestean.

Nola eraman Estatua ituna sorraraziko duen eskema horretara? Lehenik eta behin aldaketa politikoan sinesten dugun guztiok elkartuta. Elkarlan horrek hainbat oinarri izan behar ditu: ez eskluientea eta herri ikuspegitik egina. Hori bai, errealitate eta erritmo ezberdinak kontuan hartu behar dira, bestela jai daukagu.

J. M. JUARISTI. Lehen nioena errepikatzera narama Pernandok, alegia, ez duela herri honengan sinesmenik. Berak dio 95ean gainditu zutela fase hori, Estatua ez dela inoiz eseriko. Guk baietz uste dugu, eserraraziko dugula. Ez da gauza bera indarkeria medio eskaerak egitea edo horrelako prozesu demokratiko bat. Pausoz pauso gizartearen babesa lortuz gero, ez ginateke gauza abstraktu batez hitz egiten ariko, hautu librea egin duten herritarren eta hautu horri ukatzen duen estatuaren arteko konfrontazioa litzateke. Horrelako pausorik ez da hemen sekula eman, eta orain horretarako aukera dugu. Hautu libre horren ondoren Estatua eserraraziko dugula uste dugu, bidea demokratikoa delako eta Estatuak ezingo diolako herri batek ozenki egindako hautu libreari ezezkorik eman. Egoera hori oso zaila bihurtuko zaio eta bere jarrera antidemokratikoak agerian utziko ditu. Eta, noski, nazioartean gauza horiek ez daude batere ondo ikusiak.

Ziur gaude euskal herritarren gehienak bide honekin ados daudela. Gero, alderdi politikoek eta defendatu beharko lukete bide hori.

P. BARRENA. Gauza bat Juan Marik esaten duena da eta beste bat Ibarretxeren proposamenean irakurtzen dudana.

J. M. JUARISTI. Gauza bera da.

P. BARRENA. Bada, nik behintzat ez dut horrela ulertu. Alde batera utzi dugu oso garrantzitsua den gai bat: bide hori klabe probintzialean egiten da, eta ez nazionalean. Hori ikaragarrizko astakeria da eta orain dagoen eskema sakondu egiten du. Hala ere, Juan Marik esaten duena eta Ibarretxek dioena ez dira gauza bera. Ibarretxeren proposamenean gaurko marko politikoak eskaintzen dituen tresnen aldeko jarrera ikusten da, tresna horiek jorratuta egin omen daiteke bidea. Nik Espainiako Konstituzioa eta beste hainbat testu legal errepasatu eta ez dut inongo biderik aurkitzen zuek diozuen bide horretan aurrera egiteko. Guztiz kontraesankorrak dira. Estatuari ezin zaio konfrontazio demokratiko bat planteatu egun konstituzioak biltzen dituen artikuluen errespetupean. Hori jendeari saltzea oso polita da. Jendeak aldaketa politikoa nahi du, baina egina ematen bazaio askoz hobeto, besaulkian eserita bideozinta ipini eta modu horretan marko politiko berria etorriko balitzaio bezala. Baina hori gezurra da. Konstituzioa urratu egin behar da goitik behera bide hori egiteko.

J. M. JUARISTI. Pernandok une batean lapsus bat izan du. Sinestezina gertatzen zait ezker abertzaleko kide batek Konstituzioa irakurrita konfrontazio demokratikorako aukerarik ez dagoela esatea. Duela aste batzuk EHUko irakasleek antolatutako jardueratan, ordura arte ezkor zirenek ere, bide horretan zilegitasuna daukagula aitortzen zuten.

P. BARRENA. Baina nork onartzen zuen hori? EHUko irakasleek...

J. M. JUARISTI. Borondate politikoa badago ez dago konstituziorik herri baten nahiak mugatuko dituenik. Bestalde, zuk lehen esan duzunarekin ados nago, nafarrek EAJ anexionismoaren eredu moduan ikusi dute. Iparraldean esan digute bertan hegoaldeko eskemak ezarri nahi izan ditugula eta hori hankasartze ikaragarria dela, Iparraldea azken 215 urtetan demokrazian bizi delako. Eta demokraziara iritsi berri garenak badirudi irakasle moduan goazela hara. Horregatik eskaintzen zaie Ibarretxeren planean errespetu zorrotza bai nafarrei, bai Iparraldekoei. Haiek euren erritmoak badituzte eta ez badiote gatazka honi irtenbiderik eskaintzen, hiru laurdenak ordezkatzen dituen Eusko Legebiltzarrak ez dakit noiz arte itxaron behar duen.

P. BARRENA. Ez da itxarote kontua, toki guztietan baldintzak sortzea baizik. Erritmo ezberdinak daudela ulertzen badugu, erritmo horiek uztartzeko bide bat bilatu behar da eta ipar komun bat.

J. M. JUARISTI. Gauzatu dezagun hori testu artikulatuan.

P. BARRENA. Hori da ezker abertzalea bere diskurtso politikoan esaten ari dena.

J. M. JUARISTI. Bada hori testu artikulatuan sar daiteke, idaztear dagoelako.

P. BARRENA. Baina badakizu ezker abertzaleak ez duela inongo arazorik dinamika horretan sartzeko. Baina zuek ez duzue aukerarik eskaintzen hitz egiteko eta akordiotara iristeko.

J. M. JUARISTI. Nola? Hori ez da egia.
P. BARRENA. EAJ ezker abertzalearekin Ibarretxe planaren inguruko bide bat hitzartzeko prest dagoela esaten ari zara?

J. M. JUARISTI. Ibarretxe lehendakariak alderdi guztiei ekarpenak egiteko garaia dela esan die, ekarpen guztietara zabalik gaudela. Jar dezagun bakoitzak bere ekarpena mahai gainean, testu artikulatu horren inguruan.

P. BARRENA. EAJ bide hori ezker abertzalearekin batera jorratzeko prest dagoela esan nahi didazu?

J. M. JUARISTI. Deia alderdi guztiei luzatu diegu.

P. BARRENA. Eta zuk hori egia dela uste al duzu? Ez da gauzatuko. Ez gara ados parlamentuan lege "zikin" baten inguruko planteamenduetan, EAJtik behin eta berriro akordio bideak erabat itxita daudela esaten delako. Eta orain esaten didazu gai potolo honen inguruan EAJ prest dagoela ezker abertzalearekin akordio batera iristeko?

J. M. JUARISTI. Ekarpenak egiteko garaia da.

P. BARRENA. Eskaintza horrek ez dauka sinesgarritasunik. Zuk ba al dakizu zer suposatuko lukeen EAJ ezker abertzalearekin Ibarretxe planaren inguruan zerbait hitzartzeko prest dagoela esateak?

J. M. JUARISTI. Nik ez dut "hitzartzeko" esan. Nik diot Ibarretxe lehendakaria prest dagoela herri honetako alderdi politiko eta eragile guztien ekarpenak jaso eta horiekin testu artikulatu bat osatzeko.

P. BARRENA. Ezker abertzaleak beti dauka akordioetarako prestutasuna aldaketa politikoa eragin behar duten eragile nagusiekin. Beraz, edozein proposamenen inguruan akordio proposamen bat egiten bada, ezker abertzaleak ez du inoiz inongo arazorik izan hori egiteko.

Ibarretxe lehendakariaren proposamenaren inguruan ere prest legoke ezker abertzalea?
P. BARRENA. Ibarretxe lehendakariaren proposamena mahai gainean jartzen baldin bada...

J. M. JUARISTI. Mahai gainean dago dagoeneko.

P. BARRENA. ...Ezker abertzalea noski joango dela hitz egitera. "Hau ez dugu ikusten, hau ez dugu ikusten, hau ez dugu ikusten... eta proposatzen dugu hau, hau, hau eta bestea". Horren inguruan akordio batera iristeko aukerak zabaltzen direla? Aurreko batean, Udalbiltzako ordezkaritza bat etorri zitzaigun...

J. M. JUARISTI. Zein Udalbiltza?

P. BARRENA. Loren Arkotxa lehendakari duena. Baina berdin zait, bi Udalbiltzek batera egin dezaketen proposamen batetaz ari gara. Bada, hausnarketa bat planteatu ziguten: "Hau katxondeo bat da. Herri honetan mundu guztiak bere proposamena egiten du: Ibarretxek berea egin du, Batasunak badauka berea... Eta proposamen horietan guztietan daude konponbidearen osagaiak. Foro bat sortu eta kontraste bat egiteko garaia ez al da?". Guk behintzat, maila diskurtsibo eta ideologiko batean ez dugu kontraste sakon bat egiteko aukerarik izan.

J. M. JUARISTI. Oraindik dena egiteko dagoelako.

P. BARRENA. Ez al da kontrastea egiteko, osagai horiek zeintzuk diren detektatzeko eta eszena berri bat zabal dadin akordio minimoetara iristeko garaia?

Ezinezkoa dirudi hori une honetan publikoki egitea. Ibarretxeren proposamenean garbi esaten da indarkeria bukatu arte ezin dela akordioetara iritsi.
J. M. JUARISTI. Proposamenean garbi dago bidea jorratu eta erreferenduma helburu jartzen dela indarkeriarik gabeko egoera batean. Proposamenak duen erronketako bat da hori. ETAk soberan dagoela ikusi behar du. Eta lehendakariak iazko urrian garbi esan zuen: "Ekarpenak behar ditut".

P. BARRENA. Ezker abertzalea proposamenen kontraste dinamika batean sartzeko eskaintza bat baldin bada, akordioetara iristeko borondatearekin, ezker abertzaleak horretarako borondate guztia dauka. Eta hori posible ez bada zuek duzuen "diskurtso publikoagatik", ni prest nago mahai azpian egiteko. Eta arazoa indarkeria egoeran gaudela baldin bada, dinamika horren lehenengo akordioa izan dadila esatea: "Gu prest gaude hau hitzartzeko, minimo batzuk jarriko ditugu....". Eta denon artean esan diezaiogun indarkeria praktikatzen duenari: "Lanean ari gara, akordio batera iritsi nahi dugu eta emaiguzu aukera bat".

J. M. JUARISTI. Aurreneko aldia da hau ezker abertzalea Ibarretxeren proposamenaren inguruan eztabaidatzeko prest agertzen dena. Orain arte ETAk eta ezker abertzaleak hau iruzur bat dela esan dute. Ezertarako balio ez duela esatetik, eztabaidarako prest daudela esatera badago aldea, aurrerapauso bat da.

P. BARRENA. Baina eztabaida horretara bakoitzak bere proposamenarekin joan beharko luke.

Hor desberdintasuna markatzen duzue. Juan Marik dio Ibarretxeren proposamenaren barruan eta honek ipinitako ubidean egin beharko litzatekeela. Pernandok aldiz proposamen guztiak kontrastatu behar direla.
J. M. JUARISTI. Legebiltzarraren aginduak beteaz, ubidea jarrita dago. Eta epeak finkatuta. Ezker abertzaleak hasierara itzuli eta hutsetik hasi nahi du, baina hemen bide bat jorratuta dago.

P. BARRENA. Jatorrizko bekatura itzultzen gara orduan. Hau plater aurrekozinatu bat bezala plazaratu da eta gainontzeko eragileei esan zaie: "Hozkailutik atera eta mikrouhin labean sartu".

J. M. JUARISTI. Ez, ez. Mahai gainean lehengaiak dauzkagu eta horiek uztartzen hasi behar dugu.

P. BARRENA. Bada, lehengai horiek proposamen zehatz baten itxura dute. Lehendakariak edo EAJk proposamenak mahai gainean, zilegitasun osoz, jartzen baditu, Euskal Herriko gainontzeko eragileek ere euren ikuspegiak mahai gainean jartzeko eskubidea izango lukete. Eta enmienda partzialak egiteaz gain, osotasunean ere egiteko eskubidea ere bai. Dinamika irekia izan nahi badu hori guztia kontuan hartu behar du.

Edukietan sakonduz jarrai dezagun. Konfrontazio demokratikoan utzi dugu une batean eztabaida. Batzuk Konstituzioa erabili daitekeela diozue, beste batzuek ezetz. PP eta PSOEren jarrera ikusita, eta egiten duten interpretazioagatik, gaur egun bide hori nahiko itxita dagoela esan daiteke. Konfrontazio demokratikoaren unean koka gaitezen, beraz. Zer egin beharko litzateke orduan? Eusko Jaurlaritzak, hirukoak, EAJk zer planteatzen du?
J. M. JUARISTI. Nire ustez hori azkarregi joatea da eta bidean zeregin ugari badugu. Irlandarrek euren bidea daramate, palestinarrek eurea, Quebecekoek ere eta guk geure bidea egin behar dugu. Estatuak ezezkoan jarraituko balu eta konfrontazioa iritsiko balitz, haiek euren indar guztiak ipiniko lituzkete. Duela aste batzuk Rodriguez Zapatero jaunak Aznarrekin hitzarmen ezkutu bat zeukala, abertzaleak erakundeetatik kentzeko eta Nafarroako eskema aplikatzeko esan zuen. Nahiz eta Estatua bere indar guztiekin horretan saiatu, ezinezkoa izan zitzaion. Handi-mandi horiek ere ez dira hemen hain handi-mandi. Estatuak ezezkoa emango balu ere, guk gure bidean jarraitu beharko genuke. Baina behin herriaren hautu librea era nabarmenean adierazita, herri demokratiko guztietara joan beharko dugu horren berri ematera eta babesa eskatzera, edota horrekin batera desobedientzi modu propioak landu beharko ditugu. Edo gure bitartekoez baliatuz, zergen inguruan pauso batzuk eman beharko ditugu, kupoaren inguruan berdin, Estatuarenak diren hemengo eraikuntzekin zerbait egin beharko dugu. Une honetan inork ez daki zein bide izan litekeen eraginkorrena. Ordura arteko bidea txukun egiten badugu, orduan jakingo dugu zein bide eraginkor erabili.

PPren gestio negargarriaren ondorioz Euskal Herriko kostara galipota iritsi zaigu. Estaturik ez dago hemen, ez du ezertxo ere egin. Eusko Jaurlaritzari eta euskal arrantzaleei esker eredu bezala ageri gara Espainiaren aurrean, Frantziaren aurrean eta mundu osoaren aurrean. Erantzun egokia ematen jakin da, lehen aldiz ikusi ahal izan da gai garela ezusteko arazo handi bati aurre egiteko. Horregatik uste dut asmatuko dugula biderik eraginkorrena aukeratzen. Hemendik 15-20 hilabetera zer gertatuko den? Aurretik zereginik badugu.

P. BARRENA. 15-20 hilabetez ari gara?

Ikusten denez, Pernandok ez dio sinesgarritasun handirik ematen...
P. BARRENA. Gizon hau oso abila da gauzak esplikatzen eta planteamendura erakartzea lortzen du.

J. M. JUARISTI. Sinesgarria da-eta.

P. BARRENA. Hizketan ari zinen bitartean, ez nuen imajinatzen Roman Sudupe, Jose Luis Bilbao edo tankera horretako jendea zuk aipatzen zenuen desobedientzia dinamika horretan.

J. M. JUARISTI. Denak bide berean.

P. BARRENA. Hemendik 15-20 hilabetera gustura ikusiko nuke hori.

J. M. JUARISTI. Ez ahaztu EAJn abertzaleak daudela, herri hau asko maite duten pertsonak.

P. BARRENA. Bai, nik batzuk ezagutzen ditut. Baina desobedientzia dinamika horretan sartuta, suposatzen dut desobedientzia praktikatzen dutenak atxilotzera Ertzaintza joango dela, Batasunako egoitzak ixtera joan zen bezala.

J. M. JUARISTI. Ertzaintza Eusko Legebiltzarraren esanetara dago.
P. BARRENA. Bai? Batasunaren egoitzak ixtea ez zen Eusko Legebiltzarraren erabakia izan.

J. M. JUARISTI. Ez, Espainiako epaileen erabakia izan zen. Baina proposamen honetan justizia propioa izango dugula ari gara esaten.

P. BARRENA. Baina nola esan daiteke 18 hilabetetan justizia propioa izango dugula? Gero guri gure proposamenak irrealak direla esaten zaigu?

J. M. JUARISTI. 18 hilabeteko epea aipatu dut erreferendumerako. 27 hilabete falta dira legealdia amaitzeko eta hitza betetzen saiatuko gara. Erreferendumaren emaitza garbia baldin bada, hor aro berria hasten da.

Datorren urtean erreferenduma egitea posible litzatekeela esaten ari zara. Baina PP eta PSOE behin eta berriro hori legala ez litzatekeela esaten ari dira. Hemengo legaltasunean oinarrituta egin beharko litzateke, beraz.
J. M. JUARISTI. Eusko Legebiltzarraren gehiengoa badauka, guretzat legalitate aldetik berme guztiak dauzka, PPk eta PSOEk besterik esan arren.

Goi karguak dituztenak esaten dute Estatuaren tresna guztiak erabiliko lituzketela horrelako erreferendum bat saihesteko.
J. M. JUARISTI. Dudarik gabe.

P. BARRENA. Gauzak nahasten ari gara. Gauza bat zilegitasuna da, eta beste bat legalitatea betetzen den ala ez. Gasteizko Legebiltzarrak horrela egingo balu, zilegitasuna agian izan lezake, baina ez du betetzen espainiar legalitatea. Hori egiteak Espainiako Estatuari desafio zuzen bat egitea esan nahi du. Zuk uste duzu Estatuak permitituko duela? Nik firmatzen dut, nik gustura egingo nuke, baina...

J. M. JUARISTI. Guk behartu behar ditugu permititzera.

P. BARRENA. Orduan, horrek zer uztarketa dauka Ibarretxe planean esaten denarekin? Egungo ordenamendu juridikoak berak proposatzen duen bidea jorratzeko aukerak eskaintzen dituela esaten baita bertan.

J. M. JUARISTI. Gure interpretazioaren arabera baietz uste dugu. Guk hainbat erronka dugu aurrean. Lehena, guztien ekarpenekin testu artikulatu bat egin behar dugu. Gero, Legebiltzarraren babesa behar du horrek. Ondoren Estatuari eskaintzen zaio. Estatuak, orduan, ezezkoa ematen dio itun horri. Herriari galdetuko diogu orduan baiezkoa lortzeko helburuarekin. Baiezkoa lortuta berriro joango gara Estatuarengana eta honen erantzuna: "Ez, herri espainiarrak daukalako subiranotasuna eta ez euskaldunak". Gatazka zerbituta dago. Munduan gure bidea eta jasotako erantzuna azaltzen hasten gara.

P. BARRENA. Hori zure ustea al da? Edo EAJk definitua daukan bidea? Nik bizpahiru aldiz irakurri dut Ibarretxeren testua eta ez dut zuk esaten duzuna inon topatu. Zuk aipatzen duzun bideak ordenamendu konstituzionala apurtzea esan nahi du.

J. M. JUARISTI. Eta?

P. BARRENA. Bikain. Baina Ibarretxek ez du idatzi "ordenamendu konstituzionalaren apurketa".

J. M. JUARISTI. Ez du zertan hitz horiek esan. Ez hadi hitzen morroi bihurtu.

P. BARRENA. Kontzeptuetaz ari naiz. Nahiz eta horrek egungo ordenamendu juridikoa hankaz gora jartzea suposatu, konfrontazio demokratikora bagoaz ala ez? Nahi baduzu beste hitz batzuekin esan, baina kosta ahala kosta bagoaz? Edo dagoenarekin moldatu behar al dugu?

Juan Marik bagoazela dio, bistan da Pernandoren partetik ez dagoela sinesgarritasunik...
P. BARRENA. Nik joan nahi dut Juan Marik dioen bide horretara. Baina ez ditut EAJ eta are gutxiago Ibarretxe ikusten ez entzuten hori esaten.

J. M. JUARISTI. Ibarretxeren helburua bere proposamen honek ahalik eta jende gehienen babesa izatea da. Ibarretxek gizarte anitz honi zuzendutako diskurtsoa egin behar du, inor uxatu gabe eta ahalik eta babes zabalena lortuko duena. Logiko eta bidezkoa da etenak, frakturak, beldurra sortuko luketen formulak baztertzea. Bidezkoa da espainiarrek beldurraren politikan oinarritzen dutelako euren ezezkoa. Hemen ahal dugun inteligentzia guztiarekin jokatu behar da, ahal dela abertzale direnak eta ez direnak biltzeko. Proposatzen den bidearen traiektoria logikoa konfrontazio demokratikoarena da. Eta bide horretan, noski, ETA soberan dago.

Oztopoetako bat Estatua dela aipatu da. Baina Ibarretxeren proposamenak dio erreferenduma indarkeriarik gabeko egoeran egin behar dela. Hemendik urtebetera nola bermatu daiteke hori? Duela hilabete batzuk Xabier Arzalluzek esan zuen agian erreferenduma atzeratu egin beharko litzatekeela, hain zuzen berme hori ez legokeelako.
J. M. JUARISTI. Hori oztopo bat izan daiteke, eta ez nolanahikoa gainera. Zentzu horretan, ETAk indarkeria erabiltzen jarraitzen badu, berak izan dezake neurri batean prozesu ilusionante hau eragozteko giltza. Estatuari jarrera antidemokratikoa izatea zail gertatuko litzaiokeen moduan, ETAk ere zailtasun gehiago izango lituzke bere bidegabeko jarduna mantentzeko, gero eta babes txikiagoa duelako eta euskaldun gehienen oihuak bera ere deseroso ipiniko lukeelako. Estatua eta ETA, biak jarri behar ditugu kinka larrian.

P. BARRENA. Proposamen partidista batez hitz egiten ari gara. Orduan, ETA oztopo izango litzatekeen ala ez... Idatzita dagoen bezala gauzatu ahal izateko, onespena eman ez dioten guztiak izango dira oztopo. Eta ez gara PP edo PSOEri buruz ari, Lizarra-Garazin eragile nagusi eta indartsuak izan zirenei buruz ari gara. Nik dakidala, Batasuna, ELA, LAB, ez daude Ibarretxek planteatutako ubide horretan. Behin eta berriro ETAk garbi utzi du bere borroka konfrontazio demokratikoak ordezka dezan desiratzen dagoela. Plan horrek bideragarritasuna badu eta borondate politikoak mahai gainean jartzen badira, zuk oztopo deitzen duzun hori, desagertu agian ez, baina albo batera geratuko da, 98an gertatu zen bezala.

Begira oraintxe Ibarretxeren testuan topatu dudana: "Planteatzen dugun harreman eredu berria guztiz bat dator Konstituzioaren interpretazio ireki eta malguarekin". Nik ere, nire xumetasunean, Konstituzioan eskubide historikoak jasotzen direla interpretatzen ahal dut. Baina Konstituzioa Madrilen interpretatzen da. Boluntarismoaz hitz egiten ari zara.

J. M. JUARISTI. Boluntarismoa baino zerbait zehatzagoa da hau, herri ordezkariek martxan jarritako prozesu bat delako. Guk Konstituzioa modu batera ulertzen badugu eta hala bozkatzen badugu, Madrilgo interpretazioa haientzat izango da baliagarri, guretzat ez. Eta, berriro diot, hor dago gatazka demokratikoa.

P. BARRENA. Hori zuk esaten didazuna da, eta testuan ez dago. Hori publikoki esaten baduzu, hori baldin bada akordioaren oinarrietako bat, sentsazioa dut sentsibilitate politiko ezberdinen arteko akordioa errazagoa izango dela. Nire ustez arduragabekeria handiz jokatzen ari da. Egungo ordenamendu juridikoak eskaintzen dituen aukerataz baliatuta aldaketa politikora joan gaitezkeela esaten zaio jendeari. Ez zaio esaten zuk esaten duzuna, ez da esaten Estatutik kristoren egurra etorriko dela, nahiz eta hemen defendatu egingo dugun, gehiengoak horrela nahi duelako. Jendeari bide azkar eta eroso bat saltzen zaio, nire ustez faltsua den bidea. Konfrontazioaren bidea ez da bide erosoa, une honetan ditugun irabazpen asko une batean utzi behar izatea ekar dezakeen bidea da. Eta hori ez da perzibitzen Ibarretxeren proposamenean.

J. M. JUARISTI. PPk eta PSOEk orain arteko guztia hankaz gora jarriko dutela esan dezakete. Beste kontu bat da lortuko duten ala ez. Jendeak ulertzen du lehendakariaren proposamena guztiz bat datorrela berak egindako promesa elektoralarekin, gatazka gainditzera zuzendutako proposamen eraginkor eta ausarta dela. PPk eta PSOEk proposamen independentista dela diote, Espainia apurtzen duen proposamena, euskal gizartea bitan banatuko duena. Jende asko erdibidean dago eta ez du ez bat eta ez bestea sinesten. Baina jende askok perzibitzen du gatazka demokratikoa badatorrela. Euskal gizartea ausarta da eta gatazka demokratikoari ez dio beldurrik.

Beste oztopo posible bat aterako dut mahai gainera. Eusko Legebiltzarrean aurrera atera ahal izateko Sozialista Abertzaleen baiezkoa beharko da. Juan Mari, zuk duela gutxi elkarrizketa batean zenioen, egingo den proposamenarekin ezker abertzaleari oso zaila egingo zaiola ezezkoa ematea. Zergatik diozu hori?
J. M. JUARISTI. Edukiak ezker abertzaleko hautesleen gehiengoarekin bat datozelako. Ezker abertzaleko herritarrengandik pertzepzio natural bat izan da, ezker abertzaleko helburu eta asmoekin bat datorrelako. Maiatzaren 13 hartan, ezker abertzaleko jende askok Ibarretxe abertzalearengan sinetsi zuen, eta bide demokratikoetatik burujabetzarako pausoak eman zitezkeela ikusi zuten. Aurten egingo den zehaztapenean Ibarretxeri botoa eman zioten ezker abertzalekoek 2001eko euren hautua berresten ari dela ikusiko dute.

Ezker abertzaletik aipatu izan da prozesu honekin subiranistak autonomismora eraman nahi direla eta egungo ezker abertzalearekin amaitzeko jokaldi bat ere izan daitekeela.
P. BARRENA. EAJk egin nahi duen birkokapena antzematen da. Proposamen hau ezker abertzalea kinka delikatuan dagoen mementoan egiten dela ez da ahaztu behar. Datozen hauteskundeetara begira, EAk eta EAJk oso garbi dute politikoki jokatu behar dela ezker abertzaleko oinarri sozialetik ahalik eta hurbilen egoteko, bozka horiek eskuratzeko. Nik ez dut zalantzarik fagozitazio saiakera bat dagoela. Ibarretxeren planaren filosofia neurri batean hortik doa.

Hiru urte pasata azkenean EAJk bere eskaintza politikoa mahai gainean jartzen duela ikusteak, noski, bere balioa du. Proposamen honek alde onak izan ditzake, txarrak dituen bezala. Osagaiak hor daude, eta beste proposamenetan ere badaude. Ibarretxeren proposamenak ezker abertzaleko hainbat jenderen aldetik izan duen harrera ona konstatatzen dudan neurri berean, badakit Batasunak azken aldian egin dituen proposamenak ere beste oinarri politiko bateko esparruetan ere ongi ikusi direla. Baina norbaitek esan zuen bezala: "Gero eta arrazoizkoagoak izango dira zuen proposamenak eta gero eta egur gehiago jasoko duzue". Ezker abertzalean ideologiaren gainetik dagoen pertzepzio bat bada: abertzaleen arteko elkarlanak ekar dezakeen potentzialitatean "amesten" da. Horregatik osagaiak dituzten proposamenak serio hartzen dira. Bakoitzak bere proposamenak izatea, normala ez ezik, beharrezkoa ere bada. Edukiak adosteko eta eduki horiek zabal dezaketen bidea errazteko aukera errealak dauden ala ez ikustea falta da. Lehen esan dudan bezala, ezker abertzaleak horretan erabateko borondatea dauka.

J. M. JUARISTI. Guk ez dugu inolaz ere gure boto kutxa artifizialki gizendu nahi, horrek ez baitu zentzurik. Ezker abertzalea hauteskundeetan egotea nahi genuke. Eta une honetan koiunturak zailtzen badu ere, ziur gaude boto horiek bere kokagune naturalera itzuliko direla. 95az geroztik gatazka politikoa gainditzeko indarkeria eta horren inguruko guztia alde batera uztea eskatzen ari gara. Guk emandako pausoak, une batzuetan zailak izan direnak eta norabide aldaketa bat markatu dutenak, ez ditugu eman emaitza elektoralei begira. Hori baino garrantzitsuagoa da herri honetan hain beharrezkoak zaizkigun bakea eta normalkuntza politikoa lortzea. Euskal Herriko gizartearen aniztasunean sinesten dugu eta zinez diot ez dagoela ezker abertzalearen fagozitaziorik ezta antzekorik ere.

Amaitzeko, gehienbat sektore espainolistetatik euskal gizartearen hausturan gehiago sakonduko dela esaten da. Ezker abertzalearen iritziz, lurralde hausturan sakonduko da. Jarrerak hurbiltzeko baino, haustura oraindik eta sakonagoa egiteko arrisku hori ba al dago?
J. M. JUARISTI. Hausturarena PP eta PSOEren beldurraren mamua da. Euskal gizarteak azken hamarkadatan izugarrizko memento latzak pasa ditu: 40 urteko diktadura, hilketa mordoa, 80ko krisi ekonomiko beldurgarria... Euskal gizartea gizarte heldua da eta orain arte espainiar aginduetara soilik egon den gizarte honek ez ditu hausturarako bitartekoak jarri. Gutako bakoitzaren poltsikoan nortasun agiri berri batek, demokratikoki erabakitako legedi berri batek, ez du zertan gizarte haustura sortu. Eztabaida sano bat ekiditeko aitzakia bat da hori, debate politikoari beldurra diotelako, herriak askatasunez eta demokratikoki erabakitzen duenari beldurra diotelako. Erabakitzen duguna erabakita, marko juridiko-politikoa aldatzea erabakiko bagenu ere, euskal gizartearen kohesioa ziurtatua dago.

P. BARRENA. Proposamena bere horretan aurrera eramango balitz, lurraldeen arteko hausturan bai sakonduko litzatekeela. Oso kaltegarria litzateke. Gizarteari dagokionez, konstatatu egin behar da euskal gizartea oso anitza dela; euskaltasuna bizitzeko hamaika modu dago Euskal Herrian. Zentzu horretan, edozein eszenatoki politiko berrik sektore askotan mesfidantza ugari sor dezake. Eta planteatzen den edozein bide berrik integratzailea behar du izan. Une honetan, esaterako, autodeterminazio eskubidearen errebindikazioa egiten denean mehatxu gisa ikusten duten horiekin, guk ahalegin bat egin behar dugu autodeterminazio eskubidea une honetan Euskal Herrian egin daitekeen aldarrikapenik demokratikoena dela ikus dezaten. Finean, autodeterminazio eskubideak Euskal Herrian bizi den pertsona bakoitza ondokoarekin maila berean jartzen baitu, abertzalea izan, espainolista izan, federalista izan... Bai kolektiboki, bai gizabanakoaren ikuspegitik, autodeterminazioak bakarrik berma dezake aukera berdintasuna Euskal Herriaren etorkizuna erabakitzerakoan.

Mahaikideak

Juan Mari Juaristi
EAJko GBBko lehendakaria
Azkoitian sortua 1960an. Zuzenbidean lizentziatua da. AFORA S.A. enpresan 84tik 88ra aritu zen. Azkoitiko Udalean alkateordea izan zen 87tik 95era. EAJren baitan era guztietako karguak bete ditu. 88tik 92ra EBBko kide izan zen. GBBn ere bi aldiz izan da eta gaur egun Gipuzkoako jeltzaleen aginte organu gorenaren lehendakari ere bada (eta beraz, EBBko kidea ere bada). 1991z geroztik Eusko Legebiltzarrreko parlamentaria da.

Pernando Barrena
Nafarroako Foru legebiltzarkidea
Iruñean jaio zen 1965ean, Berriozarren bizi da egun. Batxilergoa egin ondoren hizkuntzen ikasteari egin zion: ingelesa eta frantsesa egiten du eta alemanez moldatzen da. Euskaldun berria da. Txalaparta argitaletxeko euskarazko edizioen arduraduna izan zen. 16 urterekin hasi zen militatzen HBn. HBko Mahai Nazionaleko kide ohia da. Foru Legebiltzarrean Batasuneko eleduna izan zen. Alderdi hau legez kanpo utzi ostean, Sozialista Abertzaleen eleduna da.

Patxi Zabaleta: "Zilbor-hestea moztu ala fosilizatu"

1. Juan Jose Ibarretxeren ekimenaren eragina, baliabideak eta aukerak:

Ibarretxe lehendakariak bere «plana» bezala ezagutzen den proposamena jakitera eman zuenean oihartzun handia ez-ezik, eragin garrantzitsua ere izan zuen. Eragin horren oinarri edo osagarriak aipatzekotan, hurrengo hirurak aipatu beharko genituzke:
a) Euskalerria bere baitan eta nazio-artean aldarrikapen politikoak egiten dituen eta egiten jarraitzen duen nor dela adierazten du. Zentzu honetan aitortu beharra dago ekimenaren irudia eta eragin mediatikoa askoz ere aurrerago joan direla bere edukia bera baino.
b) Autonomiaren agortze eta gainditu beharra irudikatzen du. Zentzu honetan Ibarretxeren alderdiak, EAJk alegia, EAEko estatutuaren eta autonomismoaren zaindari nagusi izan denak tinkotu edo azpimarratu egiten du bere aldaketa.
c) Apustu autodeterminazionista zehatz bat aukeratzen du gainera Ibarretxeren planak, mahai-gainean egon litezkeen beste apustu asko bezain zilegia dena, nahiz eta besteak bezala arbuiagarria ere badena. «Elkartze Askeko Statusa» deitutako ereduaz ari gara alegia.

Eragin baikor horrekin ekiten dio bere jardunari Ibarretxeren planak. Harriduraz, mesfidantzaz eta etsaitasunez egiten zaio harrera ekimenari. Inguratu egiten dute batzuen eta besteen jarrerek. Eta pixkanaka-pixkanaka, denbora igaro heinean, Ibarretxeren ekimena indarra galtzen ari da... Erdi Aroko gazteluetako defendatzaileei gertatzen zitzaienaren antzera. Ibarretxek bere ekimena plazaratzeko izan zuen adore hura ez baitu eduki ondoren bere ekimenari beharreko garapena, aldaketak eta bilakaera emateko orduan.
Izan ere, Ibarretxeren planak oraindik Ibarretxerena izaten jarraitzen du. Beraz ez du zilbor-hestea moztu eta ondorioz fosilizatzen hastear dago. Nahitaezkoa lukeen bilakaera egiteko gaitasuna galtzeko zorian baitago. Bilakaera horrek salbuespenik gabeko elkarrizketa eta elkar trukaketan oinarritu behar du; beste indarrak bildu eta inoren ekimen edo plana izateaz utzi ondoren, herri osoarena izatera igaro ahal izan dadin. Hortxe daude, eta ez beste inon, ekimen horren edo beste edozeinen baliabideak eta aukerak. Baina Ibarretxeren planak ez du oraindik hizki bat ere aldatu eta ondorioz sindikatuen edo Jaurlaritzan ez dagoen indar politikoen babesik gabe jarraitzen du, pixkanaka-pixkanaka ikur eta era berean fosila bihurtzen.

2. Ibarretxeren ekimenak jatorriz dituen gabeziak eta kontraproposamenak:
a) Planaren lehen hutsegitea zera da, nahasi egiten dituela aldarrikapen autonomistak eta autodeterminazionistak. Batzuen eta besteen kalterako. Gure ustez, aldarrikapen autonomistei dagokien garrantzia aitortu behar zaie. Estatutuan eta Amejoramenduan iragarririk dauden eskumenak ez transferitu izatea Estatuaren erantzukizun larria da; izugarri larria. Eta Estatuari berari arbuiatu behar zaio erantzukizun hori. Baina nahasketa horrek eskumen autonomikoen duintasuna gutxietsi egiten du. Horrexegatik Ibarretxeren ekimenean aldarrikapen autonomikoak suzedaneo mailara jaisten dira; esate baterako, finantzaketa ezari edo ahalmenen osotasun ezari dagokionez. Adibiderik esanguratsuena arlo honetan Segurantza Sozialeko kudeaketa ekonomikoaren eskumena da; izan ere, nahiz eta bi aldiz aipatzen den, beste 38 eskumen autonomikoren artean, azkenean ez baitzaio suzedaneo mailako sasi aterabidea baizik aurreikusten. Europan aintzat hartuak izan gaitezen eskumen lortzea da bide eta ez Madrili kontzertuen eztabaidan aldez aurretik jakina beharko lukeen erantzuna erregutzea.
b) Ibarretxeren planaren bigarren gabezia Euskal Herriaren autodeterminazioari buruzkoa da. Aukera bakarreko proposamena egiten baitu, Espainiarekiko elkartze askeko status delakoa alegia. Bai ala ezkoa. Ibarretxerena ideia zilegia dela ezin daiteke uka. Baina ez da aukera zilegi bakarra eta besteak ez daitezke baztertuak izatera bortxatu. Egia da etorkizunean ez-ezik, gaur egunean bertan ere burujabetasuna edo subirautza elkarbanaturik edo konpartiturik izanen dela. Egia da baita ere, Europatik at ezin dugula eta gainera ez dugula Euskal Herriaren gerorik ikusi nahi. Baina hori guztia egia izanik, aterabide bakarreko aukera ez da benetako aukera. Independentziaren eta beste aukera anitzen bideak ixten dituen heinean Ibarretxeren ekimena ez daiteke akordio anitzaren oinarri bilaka.
c) Hala ere, Ibarretxeren planaren gabeziarik handiena indarkeriari buruzkoa da. Saihestu egiten du arazoa. Esaten du indarkeriarik ezean eginen dela erreferenduma. Baina indarkeriarik eza lortzeko zer da egin beharrekoa? Ibarretxeren planean ez dago bakegintzari bide emateko proposamen zehatzik. Gatazkaren aurrean ez dago erantzun zuzenik. Gure ustez ordea, herri honen egoera aldatzeko edozein proposamenak gatazka gainditzeko bidetik hasi beharra dauka. Antzuak bihurtzen dira bestelako saio guztiak. Baina, gainera, indarkeriarik eza baldintza bezala ipintzea ez ote liteke balizko porrot baten estalki edo aitzaki bilaka?
d) Ibarretxeren planak beste hutsuneren batzuk ere izan baditu. Esate baterako lurraldetasunari buruzko garapena; ez baitu zeharkako aipamen bat baizik egiten. Baina, gabezia guztiak gabezia, ez dago zalantzarik Ibarretxeren plana edo ekimena azken urte hauetan Euskal Herrian izan diren bi ekimen politikoetatik bat dela. Lizarrako hitzarmena eta Ibarretxeren ekimena. Batak, Lizarrakoak, porrot egin zuen su-etenaren haustura deitoragarriarekin, nahiz eta bere baliabideak gordetzen dituen. Besteak berriz, Ibarretxeren ekimenak alegia, bere eragina badauka oraindik, baina aldagaitz jarraitzen badu, aldaketak egiteko adorerik ez badago, ez du etorkizunik izanen eta izarrak egunsentian bezalaxe itzaliko da.

3. Ezker Abertzalea Ibarretxeren ekimenaren aurrean:
Aralarrek Ibarretxeren ekimena aintzat hartu behar zela aitortu zuen. Ondoren azterketa egin eta kontraproposamen zehatzak aurkeztu zizkion Ibarretxeri berari. Hemen laburturik ematen dugun analisia eta berorri legozkiokeen aterabide mordoska ipini genion mahai-gainean lehendakariari, iradokizun bezala. Baina kontraproposamen haiek, itxuraz, ez dute inolako eraginik izan. Ibarretxeren proposamenak bere-berean dirau, gero eta aldagaitzago. Ez dirudi inolako aldaketarik egiteko asmorik badagoenik. Baina denborak aurrera egiten duen heinean zailagoa bihurtzen da ekimen hori Ibarretxerena edo beste inorena izatetik Euskal Herriarena izatera igarotzea. Azken aldi honetan iragarri dute testu artikulatua eginen dutela. Baina hori ez da aski. Ardoa botilaratzeak ez du bikaina egiten, lehendik ez bada kupelean behar bezala ondu.
Aralar ez den Ezker Abertzaleko ildoak ordea, aprobetxatu egin nahi izan du Ibarretxeren plana bere gaur egungo jokabide politikoa kokatzen saiatzeko. Ez dute Ibarretxeren ekimena elkarrizketa edo negoziaketa gai bezala onartu. Ez dira ohartu «urak mugitzeko» balio zezakeela. Autonomia oro gaitza balitz bezala, autonomia independentziaren aurkakotzat salatzen eta arbuiatzen saiatu dira eta zeharo hutsegin dute. Egia da, «Bateginez» ponentzien argudioaren harian autonomia txartzat jo behar dela. Baina jarrera hori eta jokabide hori betiko ezker abertzalearen ildoarentzat arrotza eta aurkakoa da. Izan ere, «Bateginez» deitutako ponentzia haietan ez baitago aniztasunaren onarpenik, ezta lurraldetasun egoera eta abiadura ezberdinen onarpenik, ez dagoen bezala, ez egoteagatik, ezta elkarrizketaren edo negoziaketaren edo autodeterminazioaren beraren aldarrikapenik ere. Ikuspegi bakarreko balizko eraikuntza nazionala da ponentzia horietako xedea eta ikuspuntu biribil eta kamuts horretatik egin ziren su-etenaren haustura garaiko grebak eta hauteskunde gaitzespena. Ondoren ikuspegi berdinetik egin da Ibarretxeren planaren kritika. Autonomiaren baliogarritasuna ukatuz, aniztasuna saihestuz, elkarrizketaren eta negoziaketaren bideak baztertuz. Ondoren bertako arerioa eta etsai amorratua nahasi egin dira eta kritika akritiko honetan Ibarretxeren plana Aznarren ekimenen parean ipini da. Baldin ez bada, agian, Ibarretxerena okerrago jarri, gezurra badirudi ere. Jokabide horrek KAS alternatiba autonomista eta estatutista zela ukatu egiten du, aniztasuna urratu egiten du eta gainera, egiazko Ezker Abertzalearentzako arrotza da.
Orain badirudi urak beren bideetara itzultzen ari direla. Zorionez edo agian, ezinbestean. Agian hauteskunde giroan. Baina gogoratu beharra dago Autodeterminazioaren defentsa demokratikoa aniztasunetik soilik egin daitekeela eta ez beste inondik. Ikuspegi bakarreko edozein eraikuntza nazionalaren ekimen autistak baztertu egin behar dira autodeterminazioa demokratikoki defendatzekotan. Demokrata guztien zeregina baita. Guztiena izateak esan nahi du pertsona guztiak, ideia guztiak eta proiektu guztiak sartu eta kabitu ahal izateko modukoa izan behar duela Autodeterminazioak. Horregatik nahitaez aurretik beste hitz bi behar du: Elkarrizketa eta Su-etena.
Ez omen gara gutxi.

Richard Irazusta: "Benetako debatea"

Nahiz eta testuak Iparraldeari buruz gutxi jaso, bere garaian Lizarrako akordioak bezalaxe, Euskal Herriaren egoera globalean aztertzeko eta baterako perspektiba batean lanean hasteko aukera ematen du Ibarretxeren Planak. Bestalde, Iparraldeko euskalduna edo besterik izan, gaur egun badira esateko eta egiteko gauzak, ez da isiltzeko garaia, ezta inmobilismorakoa ere. Nahiz eta, eta neurri batean normala denez, egilearen konpetentzia instituzionaleko lurraldeaz aritu funtsean, plan horrek abertzale bakar batek ere saihestu ezin duen debatea zabaltzen du. Jokoan dagoenaren garrantziari begira, ez da ona bakoitza bere lur-zatira konfinatzea eta planak gurekin ikustekorik ez duela sinestaraztea. Hala da, eta nahiz eta lehendakariak hemen ez gobernatu, nahiz eta haren proposamenak hemen ez aplikatu, ezin dugu baztertu hark bultzatu duen gogoeta, ezin dugu zokoratu haren proposamena, aurrez sakondu gabe. Ezin diogu, besterik gabe, Hegoaldeko eguneroko errealitateari bizkarra eman, edota ezin gara, besterik gabe, borrokekin diren-direnean alineatu. Saia gaitezen, bada, balioko ekarpenen bat proposatzen.

Plan horrek hartzen gaitu Iparraldeko biztanleak, abertzaleok bereziki, eta zehazki mintzagai gaitueneko lerro batzuek baino beteagoan gainera. Jakina, Hegoaldean gertatzen denak badu eragina gurean, hala arlo ekonomikoan, sozialean eta politikoan, nola kulturalean. Hegoaldeko aktualitateak badu nolabaiteko oihartzuna gurean, eta Hegoaldean bizi diren tentsioek eragiten dute Iparraldean. Arazoa da gizakiak gainerakoa baino aiseago jasotzen duela gogorra, bortitza, mingarria edo desatsegina den hura. Iparraldeko biztanleek Hegoaldeaz dakitena printzipio horretan funtsatzen da, eta printzipio horrek ez du inor akuilatzen gehiago jakitera. Zeinahi joera politikotakoa izanik ere, eta Hegoaldeaz gutxi jakinda ere, Iparraldeko biztanleak ez ditu ezerk bultzatzen gehiago jakitera. Beraz, arras interesgarria da guretzat, Iparraldeko militante abertzaleontzat, sentsibilitate oro nahasian, Ibarretxeren Planak gauzak berriro zertxobait bere lekuan jartzea.

Aurkeztu zenetik aurrera, Ibarretxeren Planak aldatu egin du erlazioa euskal politikan, eta hiru paradoxatan oinarritzen den egitatea da:
- Planean, esaterako, ebidentziak enuntziatzen dira, aplikatzeko zailtasunak hobeto azpimarratzeko.
- Planean berrikuntza ausartak proposatzen dira, baina betiere, zuhurtziaz, indarrean dauden testuen mugen barruan.
- Plana lehen planoan jartzen da, eta berez, modu arriskutsuan orokortua dagoen gatazka esparru instituzional eta demokratiko estuago batean.
Hiru adibide eta beste horrenbeste paradoxa, testua aberats egiten dutenak eta, pasioak saihestuz, euskal gatazkak bere konplexutasunera bihurtzen dituztenak. Hegoaldean termino zehatzetan berdefinitu den debate politikoak, zeinek egutegi bat, metodo bat, adostasuna eta adierazpen demokratikoa baititu oinarri, irabazia bakarrik ekarriko dio Iparraldeari. Hainbat eta hainbat urtetan, Iparraldean pasiozkoak edo karikaturazkoak izan dira usu Hegoaldeari buruzko debateak, eta horretatik gauzen deformatzea segitu da; muinetik edo funtsetik aldentzea eta anekdota balioztatzea.

Oro har, oinarrietara itzultzen da Ibarretxeren plana. Lizarra-Garaziko itunak bezala, gogoan izatea komeni den ebidentziak enuntziatzen ditu. Lehenik eta behin, herri batek eta estatu batek elkar ezagutzean datza euskal gatazka. Bigarren, gatazkak izaera politikoa du. Alde batetik eta bestetik sortutako pasioek eta minek ez dute ezkutatu behar oinarrizko arazoa. Azkenik, konpon daitekeen arazoa da. Aterabidea faseka iritsiko da, eta presentzia duten alderdi guztiek negoziatu eta onartu behar dituzte.
Autonomia Erkidegoko maila instituzional gorenetik hiru ebidentzia horien deia egiteak izango du oihartzuna Iparraldean ere, denbora baten buruan. Debatea arrazionalizatuz, ebidentziak agerian ipiniz eta kontuak bere lekuan jarriz, Lehendakariak ulertzeko eta errespetatzeko moduko plana aurkeztu du, eta kontuan hartzen ditu edukiarekin bat ez datozenak ere. Hegoaldeari buruzko beste irudi bat izaten laguntzen die Iparraldetik obserbatzen dutenei, ezein joera politiko dutela edo ez dutela ere.

Horrenbestez, bada, Hegoaldeko probintziek eta aktualitateak emandako irudia alde batera utzita, abertzaletasunaren irudia da oro har, baina zertxobait aldatua eta hobetua. Eta, horretan datza hain zuzen Iparraldeak afera honetan duen interes handia, eta, berriro diot, mintzagai deneko lerro batzuetan baino askoz larriagoa. Baldin Hegoaldeko aktualitate politikoa ulertzeko modukoa bada eta baldin Espainiako Estatuarekiko konfrontazio-mailak identifikatzeko modukoak badira, eta, ondorioz, defendatzen ez dituztenek errespetatzekoak eta konprenitzekoak, orduan Hegoaldearen irudia onartzen hasiko da Iparraldeko populazioa. Orduan, halaber, beldur gutxiago emango du Euskal Herriaren osagai guztiak hurbiltzearen alde egiten duen proiektu abertzaleak, eta izan daiteke aditua, baita, gerora beharbada, defendatua ere. Hegoaldeko tentsioak, hango pasioak... ez dira lagungarri Iparraldean abertzaletasuna indartzeko. Bestalde, galdetzekoa da, berebat, Hegoaldeko abertzaletasuna sendotzeko balio ote duten, baina horretan beste debate bat ageri zaigu.

Orain, dena dela, komeni da irudi-aldaketa horretatik aurrerago jotzea. Iparraldeko abertzale orok dugu Hegoaldeko hiru probintziak onuratzen dituen autonomiaz gehiago informatzeko interesa. Guk guztiok dugu ispilu moduan balio izateko interesa, euskaldunek, instituzio modernoen eta biztanleetatik gertukoen bidez, beren eguneroko bizimodua gobernatzeko duten gaitasunaren erakusle izatekoa. Baldin Iparraldeko biztanleak errepublika jakobinoaren eta zentralizatuaren eskemetara ohiturik badaude, gerta liteke autonomia erkideagoaren adibideak hainbat aztura eta pentsamolde arkaiko zapuzten laguntzea. Nolanahi ere, indarrean dagoen autonomiaren aipuak aipu, bidezkoa izan daiteke haren eguneroko gestioko zenbait alderdiz, ihes egiten dioten konpetentziez edota Espainiako legediarekiko joeraz kritiko izatea. Hala eta guztiz, euskal autonomia zer den azaltzeko edo proiektu abertzalea aurkezteko, ezinbestekoa da entzuleak izatea eta entzuleek aditzeko gogoa izatea, eta egitate hori kondizio minimoak betetzen direnean bakarrik gertatuko da. Konbikzio abertzaleek besterenak errespetatzen dituztenak izan behar dute, eta arau pedagogiko minimoen agindura egon behar dute, ulertuak izateko. Ibarretxeren Planak meritu horiek bederen baditu.

Horixe da benetakoa Iparralderako, eta gainerakoentzat ere horixe da benetakoa, apika. Euskal kausak komunikazio-defizit izugarria dauka, zeren karikaturizatu egiten baitute etsaiek, eta agian gaizki defendatzen dute militante propioek. Orobat, berreskuratu egin behar da euskal kausaren aldeko babes internazionala, zeren gaur egun ebidentzia latza da joan deneko hainbat urtetan falta zaigula.
Behin harriduraren efektua igarota, euskaldun askok arindu bat hartu balute bezala erreakzionatu dute Ibarretxeren Planaren aurrean. Tentsioek eta nahi antzuek markatzen duten testuinguru politikoan, lehendakariaren iniziatibak goititu egin du berriro debatea, eta horixe zen anitzen desira. Zeinahi direla ere mamiari buruzko analisiak, proiektua gauzakizun izatearen gaineko zalantzak edo bukaeraraino iristeko borondatearen dagozkionak, testua egitate politiko funtsezkoa da guztiz.

Oraingoan, bada, lehendakaria ez da zaldi gainean abiatu. Bere diskurtsoa oposizioko alderdi abertzale batena dela esango genuke, baldin oposizioak bere lana ongi egingo balu. Halaxe da, hain alderdi inobadoreak ditu proposizio horrek, hain itxaropentsuak, hain konplexuak lekua egiteko, hain zailak solaskide askorengana iristarazteko, non pentsa baitaiteke gauzarazteko kezka gutxiko politikoek idatzi dutela. Dena dela, honako hau da testuaren alderdi harrigarriena eta aldi berean funtsezkoena: agintean dagoen gobernuburu batek proposatu du, eta, gainera, urrun ditu oraindik erretiroko urteak. Garbi dago, Ibarretxek izango dituenez gero hitzordu gehiago bere herriarekin, bere hautesleei dagokie erne egotea, beren memoriari eustea eta beren iritzia ematea. Planaren aurkezpen hutsaren garaia pasatu dela ikusitakoan, irudikatu ahalko dugu, baldin egunen batean aplikatzen hasten bada, nabarmen aldatuko direla gauzak Euskal Herrian.

Nonalanahi ere, honetan datza arazoa gaur egun: ordua edo garaia ez dago balantzan. Gaur gaurkoz, iritzi posible bakarrak testuari buruzkoak dira, aurkeztu deneko testuinguruaren gainekoak edota egileak eman dion formari buruzkoak; ebentualki, sortu dituen erreakzioei buruzkoak, baina besterik ez. Izaera horretako dokumentu bat ezin da hipotesien gainean aztertu. Hegoaldean bezala gainerako lekuetan, baina besteetan baino areago bertan, gauza zehatzetan epaitzea komeni da, ez suposizioetan. Ez ditzagun aurreratu etorkizun dauden faseak, ez ditzagun aurrez epaitu lehendakariaren edo EAJren intentzio isil-gordeak. Ez gaitezen ezkuta berriro aurreko diskurtso itxaropentsuetan, sorburuko kanpaina elektoralen biharamunean ahantzi diren haietan. Denok sentitu izan dugu nola zenbait ideia eder formulatu ondoren ito diren, eta konprenitu dugu boluntarismo gehiegiaz ezin dugula besterik ito.
Hegoaldeko Euskal Herria zer-nolako inpasean dagoen ikusita, beharbada abertzaleen multzoak planteatu behar du proposamen horren aldaketa, zeren inoiz ezin zaio ihes egiten utzi benetako debatea izateko paradari.

Antton Karrera: "Ibarretxeren proposamena"

Hausnarketa politikorako garai ilunak omen dira. Giza eskubideen urraketa eguneroko kontua bilakatu zaigu eta inkomunikazio politikoa ustekabeko eremutara iristen ari da. Derrigorrezkoa zaigu ordea hausnarketari ekitea, eskuartean dugun krisi politiko etengabe hau bideratuko duen eztabaida areagotzeko. Hausnarketan sakontzearen behar horrexegatik ziurrenez, Ibarretxe lehendakariak irailean gizarteari egindako proposamena aurkeztu zigun. ARGIAk honi buruz aritzea eskatu dit eta gustura egingo dut, Ezker Batuaren balorazioa ez baitago komunikabideek gehien eskatzen dutenen artean.

Lehendakariak «Normalizazio Politiko eta Elkarbizitzarako Hitzarmena» aurkeztu zigunetik hilabete batzuk igaro dira beraz. Ezker Batuak hasiera-hasieratik positibotzat jo zuen, normalizazio politikoaren arazoan eztabaida eta hausnarketa plazaratzen zuelako hain zuzen. Bide horretan gara gaur ere; printzipioz, irtenbideen aldeko proposamen oro ongietorria da nire taldean. Aitzitik, guk ere geure hausnarketa egiten dugun neurrian, alde positiboak eta ez horren positiboak ikusten dizkiogu, jakina, proposamen guztiekin gertatzen den bezala. Hala beharko luke behintzat.

Lehenengoz, lehendakariaren proposamenak eztabaida sustatzen duela azpimarratu nahi nuke. Hori berez oso positiboa da hain kutsatua eta blokeatua dagoen euskal egoera politikoan, non krisiaren muturrek, Batasuna eta PP alegia, euskal gizartea eskatzen ari zaigun akordioa oztopatzen duten; Batasunaren kasuan, hala bizitza eta beste hainbat funtsezko eskubideekiko nola ETA berarekiko ere jokatzen duen paperaren bidez; PPri dagokionez, eskubide eta askatasun zibilekiko duen jarrera atzerakoi eta erasokorren bidez. Esaterako, «Egunkaria»ren itxierak suposatu duena har dezakegu honen adibidetzat.

Proposamenak, bestalde, Euskal Herriaren izaera berezia baieztatzen du, estatuko errealitate nazional ezberdinen atxikimendu askerako aukera legal bat eskainiz, erbeste politikotik eta urtetako bakardadean Ezker Batuak (IU) defendatukoari arrazoia emanez. Badirudi ez genbiltzala horren oker ezker federalistok. Atxikimendu askeak, euskal gizartearen erabakitze eskubidea aurreikusten du, hots, subjektu politiko gisa, euskal gizarteari bere borondatea adierazteko eta berau errespetatua izateko dagokion eskubide politikoa. Halaber, euskal gizartearen borondateari zor zaion errespetua, Estatuarekin batasunerako edo behin betiko banaketarako giltzarri izango da. Borondate hori oinarri izanik, Ibarretxeren proposamenak atxikimendu askea dakarkigu, euskal gizarteak Estatuarekin egun duen harreman politikoa hobetu eta sakondu nahian; gure errealitate politikoa Estatuko errealitate politikoan txertatu nahian alegia, elkarren arteko errespetuan. Hau guztia Ezker Batuak (IU) historikoki proposatu izan duen Estatu Federalaren egitasmoan biltzen da. Ibarretxeren proposamena beraz, atxikimendu askearen aldekoa den neurrian, Ezker Batuaren (IU) federalismoarekin «bateragarria» litzateke, egungo Estatu Autonomikoak dituen arazoei irtenbide bat eskainiz.

Baina lehendakariaren ekimenak badu aurkakorik. Politika mailan PP jakina, baita bere albotik aldendu ezinik dabilen PSE-EE ere, uneoro beldur eta menpeko. Protagonista bi hauen jarrera ikusirik, hausnarketa egin baino proposamena baztertu eta lurperatu asmotan dabiltzala esango nuke. Zilegizkoa agian, baina irtenbideak oztopatzeko biderik egokiena. Benetako erronka, indarrean dugun eta herri honen garapenerako horren onuragarria izan den marko politikoaren kontsentsuak handitzean datza. Kohesio eta kontsentsu sozialaren izenean, proposamenaren aspektuetan sakontzeko eta beharrezko aldaketak egiteko prest egon behar garela uste dugu. Ezker Batuak eginkizun horretan dihardu. Hau ahaztu barik, proposamenak gure autogobernuaren sakontzea dakarrela ez dago ukatzerik, baina Gernikako Estatutuak berak aurreikusten dituen potentzialitateei eusten dio bide batez. Honek ez du esan nahi indarrean dugun markoarekin hautsi nahi duenik, bertan baitu oinarri. Litekeena da legeak eraldatu edota proposamenaren hainbat aspektu zehaztu behar izatea, eta zergatik ez? Non dago arazoa? Markoak eta legeak ez lukete behin betiko molde hautsiezinak izan behar.

ETA, eztabaida politikoan ez sakontzeko aitzakia historikoa izan da. Egoera ulergarria alde batetik, ez omen da batere erraza eztabaidarako prest agertzea zure ideiengatik eraila izan zaitezkeen bitartean. Aitzitik, eztabaida sakonaren beharra dago. Badakigu (eta ulertzen dugu) ETAk gogor baldintzatzen duela premiazko ariketa hau, baina ezin diogu ETAri arazo politikoen konponbiderako protagonismo gehiagorik eman. Horrek ez du esan nahi ETAren txantajean erortzen ari garenik; arazo politikoez hitz egiteak ez du zerikusirik ETAren existentziak agerian uzten duen arazo etikoarekin. ETA zuzenbidezko benetako estatuaren aplikazio osoarekin soluzionatu beharreko traba da. Horrekin ez ginateke presio polizial soilari edota mehatxatuen babes politiko-instituzionalari mugatu behar; neurri politikoak ere bideratu beharko lirateke zuzenbidezko estatuaren baitan, distentsio politikoa ekarriko luketen neurriak alegia (eta ez alderantziz, Batasunaren ilegalizazioaren prozesua hasi denetik hona gertatu izan den bezala, adibidez).

Ez noa esatera eztabaida politikoak ETAren amaiera ekarriko duenik, azken batean, ETA beraren baitan baitago erokeriaren bidean jarraitu ala ez. Baina hausnarketa politikoa eta eztabaida derrigorrezkoak dira demokraziak oraindik konpondu ez duen arazo politiko bati aurre egiteko: Euskal Herriaren bideragarritasuna Espainiako Estatuaren errealitate politikoan.

Proposamenak badu zeresanik hau guztiari dagokionez. Eta hasieran eusten nion bezala, hausnarketa politikorako garai ilunak izanda ere, arazo konkretu hau konpontzeko gutxieneko komunikazioa behar-beharrezkoa da. Utz ditzagun monologoak behingoz. ETAk bere horretan dirauen bitartean ezin izango dugu bidezko konponbidea gauzatu, baina elkar hitz egiteaz baino ez naiz ari, konponbideak bilatzeaz alegia. Horretarako hausnarketa, eztabaida eta derrigorrezko elkarrizketa. Hori baino ez dakar lehendakariaren proposamenak. Edo hori guztia.

German Kortabarria: "Berriz ere alde bateko ekimena"

Joan den irailean Ibarretxe lehendakariak luzatu zuen proposamen politikoari buruzko iritzia eskatu didate. Proposamenari buruz esan beharreko lehenengo gauza, alde batekoa dela, hots, ez duela gure herriaren eskubide nazionalak aitortzen dituzten indarren adostasuna jasotzen, are gehiago, adostasun hori -ziurrenik une honetan posible ez dena- ez da bilatu ere egin. Egoera honek Lizarra-Garaziko fasean alferrik galdutako aukerak gogorarazten dizkigu. Izan ere, 1998ko irailean Euskal Herriko indar politiko, sindikatu, gizarte mugimendu eta talde anitzek sinatu genuen adierazpena gatazkaren konponbideari buruzko oinarrizko adostasun baten isla zen, euskal gatazkaren irtenbide demokratikoaren aldeko hautua egiten zutenen arteko hurbilketaren akta jasotzen zuen.

Baina, agiri hori adostu ostean, eragileen arteko lankidetza ez zen sakondu eta adierazpena hankamotz geratu zitzaigun. Nire irudiko, Lizarra-Garaziko printzipioak garatu eta aurrerantzean egitekoa zen bidea nola egin -oinarri politikoetan ados gauden guztiok onar ditzakegun gutxieneko batzuk- erabaki beharra zegoen, baina ez ginen gauza izan, edo ez ginen horretara jarri. Bakoitza gehiago saiatu zen norbere esparrua zabaltzen eta indartzen, epe luzeagorako gutxieneko adostasunak lantzen baino.

Ondorioz, urte luzea igarota ETAk su-etena hausteko erabakia iragarri zuenean, Lizarran adierazpena sinatu zeneko une beretsuan geunden, gatazkaren konponbide aldera edo burujabetza proiektu bat garatzera eraman gintzakeen funtsezko aurrerapenik gabe. Badirudi burujabetzaren helburuan ados diren indarren artean sakoneko zatiketa zegoelako gertatu zela hori, abertzaleen arteko nagusitasuna lortzeko bi familia edo multzo nagusik -egungo esparru politikoa inoiz onartu ez duena, bata, eta bere garaian onartuagatik aldatu nahi duena, bestea- lehian zihardutelako. Kontuak kontu, lehia elkarlanari nagusitu zitzaion eta abertzalegoaren bi familia politikoak elkarrekin aritzeko gauza izan ziren une «magiko» hura erabat zapuztu zen. Eta harrezkero gauzek okerrera besterik ez dute egin.
Ordutik hona, abertzaleen ordezkari bakar izateko asmo horretan sektore biek luzatu dizkiote euskal gizarteari proposamenak, euskal gizartearen atxikimendua bai baina beste indarren oniritzia edo lankidetzarako bilatzen ez zutenak.

Horietako bat izan zen hainbat hiletako lanaren ostean autogobernuaren egoera aztertzeko batzordeak egin zuen txostenari buruzko ebazpena, EAEko Legebiltzarrean 2002ko uztailaren 12an ñabardura batekin onartu zena: ezker abertzalearen abstentzioa beharrezkoa izanik, badirudi ebazpenak bere azken zatian joera politiko haren ekarpen batzuk jaso zituela.
ELAk erabaki politiko hura garrantzi handikotzat jo zuen orduan, gatazka politikoaren konponbide prozesurako ezinbesteko oinarriak biltzen baitzituen: «Euskal Herria subjektu politikoa dela aitortzea, lurraldetasun printzipioa, autodeterminazio eskubidea eta etorkizunean edozein itunek berme osoa izan behar duela». Halaber, sindikatua bat zetorren ebazpenak salatzen zuenarekin: «hainbat indar politikok, estatuko erakunde, hedabide eta erakunde sindikalen eta enpresarialen lankidetzaz autogobernuaren esparruan erabili izan duten beto eskubidea». Azkenik, ELAren aburuz Eusko Legebiltzarrak gizartearen inplikazioa eta parte hartzea lortzen saiatu behar zuen, ebazpenean aipatzen zen moduko prozesu batek izan zezakeen aktiborik garrantzitsuena horixe baitzen.

Tamalez, Eusko Jaurlaritzako hainbat sailburuk, Ibarretxerengandik oso gertuko agertzen direnek, hurrengo asteetan behin eta berriro esparru juridikoarekiko atxikimendu eta mendekotasuna azpimarratuz egindako adierazpenetan, Legebiltzarraren ebazpenaren oso bestelako doinua entzuten genuen.
Uda igarota, Batasunaren ilegalizazio prozesua abiatu zelarik, eta Garzon epaileak hura bertan behera uztea agindu ondoren, Ibarretxek bere plana aurkeztu zuen irailaren 27an, mugarri politiko berria izan zitekeena, aipatzen zituen prozedura eta helburuei begiratuz gero, eta eztabaida politikoan aurrera egiteko modua ematen zuena. Proposamena gauzatuko balitz, botere autonomoa duen nazio bat genuke, egungo status eskasa baino egokiagoa. Ibarretxek berak lehen pertsonan aurkeztu zuen proposamen honek -uztailaren 12an Legebiltzarrean izan arren, lehendakariak ez zuen txintik esan- uztaileko ebazpena zehaztea eta gauzatzea zuen helburu, baina edukietan, eta oso nabarmen gizartearen parte hartzeari dagokionez, iraileko proposamenak uztaileko ebazpena murrizten zuen.

Halere, lehendakariaren proposamenak oso kontuan hartzeko ekarpenak zituen, eta batez ere eztabaida politikoa eszenategi berri batetan kokatzeko aukera irekitzen zuen, betiere Lizarra-Garaziko indarrek lehendakariaren proposamena eztabaidaren abiapuntutzat hartuta, baldin eta sintesi berri bat bilatzeko dialektikari ekiten bazitzaion.
ELArentzat testuak hutsune nabarmenak zituen: indarrean dagoen legeriarekiko errespetua behin eta berriz azpimarratzea, lurraldetasunari buruzko estrategia eza, balizko erreferendumaren eduki eta uneari buruzko zalantzak, etab. Baina Ibarretxeren proposamenen benetakotasuna frogatzeko, guretzat bi kontu ziren batez ere argitu beharrekoak: zein aliantza politiko aurreikusten ditu eta lantzeko asmoa du lehendakariak bere plana onartua izan dadin, eta zein dinamika sozial bultzako duen bere proposamenaren alde.

Aliantza politikoei dagokienez, hasieratik oso garbi utzi zuen Ibarretxek ez duela ezker abertzalea kontuan hartzen, ez behintzat gaurko egoeran, eta egoera hobetuko denik pentsatzeko ez dago arrazoirik. Beste aliantza batzuk ere -existitzen ez den PSE «vasquista» batekin, esaterako- ez dira epe laburrera aurreikusten.
Aliantza eta dinamika sozialei buruz, berriz, lehendakaria iritzi publikoa irabazten saiatu da. Gizarteko talde antolatuekin, berriz, protokolo hutsezko bilerak egin ostean, ez du, guk dakigunez, harreman gehiagorik izan. Badirudi lehendakariak beste inork baldintzatu eta esku hartu gabe kudeatu nahi duela bere proposamena, edukian nahiz pauso eta abiaduran. Eta noski, ikuspegi horretatik askoz ere egokiagoa da etxeetara gutunak bidali eta herritarren iradokizunak jasotzeko web guneak zabaltzea, eragile sozial eta politikoekin bildu eta adostasunak lortzen saiatzea baino. Ulertzekoa da, beraz, propagandak elkarrizketaren lekua hartu izana.

Ez dut lehendakariaren ekimenaren zilegitasuna ukatzen. Estatuaren eta aliantza espainoleko alderdien ezpataren eta ETAren indarkeriaren hormaren artean harrapatuta, ezinbestekoa zuen ziurrenik horrelako zerbait atakatik atera eta ekimen politikoa berreskuratzeko; hori bete-betean lortu du. Estatutik esan diren gehiegikeriek Ibarretxe indartu besterik ez dute egin. Bestalde, ezker abertzalea ez da proposamenari heldu eta berori dialektikoki garatu eta konpromisoak hartzera behartzeko gauza izan. Batzuk nahiz besteek bere-beretzat utzi diote Ibarretxeri politikariek hain maite duten erdiko esparrua.
Baina lehendakariaren bizikidetza eta gizartearen normalizaziorako proposamenak ez ditu bere izenburuan aldarrikatzen dituen helburuak lortu. Eta ez du ematen lortzeko gauza izango denik, alde batekotasuna utzi eta eduki nahiz lan-moldeei dagokienez beste indar politiko eta sozialekin adostasunak lortzeko aukera eta borondatea ez dagoen artean bederen.

ASTEKARIA

1893. zenbakia

2003ko martxoaren 30a

Irakurrienak
Matomo erabiliz

#1

Bollera subjektua erdigunean jartzera datorren hitzordua

Jenofa Berhokoirigoin

#2

Gernikaren berpiztea

Karmelo Landa

#3

Athletic zuri ta gorria, zu zara nagusia, baina zertan?

Juan Aldaz Arregi

#4

"Gure Herriaren etorkizuna eta hizkuntzarena batera joango dira"

Miel Anjel Elustondo

#5

Kartzelako hormak zeharkatzen dituen ama-alaben arteko harremana hitz eta iruditara eramana

Estitxu Eizagirre

Azkenak

2024-04-28 | Jenofa Berhokoirigoin

BOLLOTOPAKETAK

Bollera subjektua erdigunean jartzera datorren hitzordua

Apirilaren 26, 27 eta 28 hauetan iraganen da Euskal Herriko bolleren topaketa, Leitza herrian. Izenak argiki dioen gisara bollerei irekitako jardunaldiak dira, baina, oro har, sexu/genero disidente oro da gomitaturik. Egitarau aberatsa eta askotarikoa ondurik, taldean... [+]

2024-04-28 | Olaia L. Garaialde

Gorputz hotsak

"Pianoa da konpainia izatea bezala, ez zara inoiz bakarrik sentitzen"

Musika klasikoa, regetoia eta rocka gustuko ditu Jakes Txapartegi pianistak (Hondarribia, Gipuzkoa, 2009). Itsua da, musika klasikoa jotzen du eta poliki-poliki jazza eta inprobisazioa ikastea gustatuko litzaioke. Etxean zuen teklatuarekin Pirritx eta Porrotxen “Maite... [+]

2024-04-28 | Axier Lopez

Dronea, munduko botere harreman desorekatuen ikur eta eragile

Giza asmakizun oro lez, onena eta txarrena egiteko gai dira. Baina, tamalez, dronea, beste ezeren gainetik, Mendebaldeko potentzia kapitalistek munduaren gehiengoa menpean jartzen jarraitzeko tresna nagusietakoa da. Zirrikitu teknologikoetatik haratago, funtsezko pieza da bizi... [+]

2024-04-28 | Miel Anjel Elustondo

Iñaki Soto. Erredakzioko kazetaritza ardatz

"Gure Herriaren etorkizuna eta hizkuntzarena batera joango dira"

25 urte beteko ditu aurten Gara egunkariak. Ez da erraz izan. Teknologiak ekarritako iraultzari neurria hartuagatik ere, Espainiako auzitegietako epaileek erabakitako oztopo arbitrarioek egunean eguneko jarduna baldintzatu dute. Mirari hutsa, Iñaki Soto zuzendariaren... [+]

2024-04-28 | Urko Apaolaza Avila

Migrazio eta Asilo ituna: Europaren legatu kolonialista denon begien bistan

Europar Batasunean berriki onartu den Migrazio Itunak, asko zaildu dizkie gauzak euren herrialdetik ihesi doazen eta asiloa eskatzen duten pertsonei. Eskuin muturraren tesiak ogi tartean irentsita, migratzaileentzako kontrol neurri zorrotzagoak onartu dituzte Estrasburgon,... [+]

Eguneraketa berriak daude

ARGIA.eus - Mastodonen partekatzea

Zein da zure instantzia?

Erabili hautatutako instantzia beti

OHARRA: Aukera hau hautatuz gero hurrengo aldietan ez dizu galdetuko ze instantzia erabili nahi duzun.

sareko kide

Ekoedizioaren Institutuko bazkide

CC BY-SA

Edukiak kopiatu, moldatu, zabaldu eta argitara ditzakezu, egiletza aitortu eta baldintza beretan eginez gero. Lizentzia hau baliagarria da testuentzat eta, argazkien eta ilustrazioen kasuan, ARGIAren sinadura daramatenentzat soilik.

Jarraitu

Laguntzaileak

Kontaktua

Egileak

Publizitatea

RSS jarioak

Pribatutasun politika

What is ARGIA?