Hondamendia euskal kostatik urrun samar ikusi genuen hasieran. Galiziako populazioaren egoera larriak euskal herritar askoren laguntza jaso zuen. Bien bitartean, fuel-orbanak hedatuz joan ziren gure itsasertzera arribatzeraino. Denok gaude egoera larri honek atsekabetuak, eta arrantzaleak aztoratuak. Arrantzaleen Esteban Olaizola ordezkaria izan dugu egoera honen adierazlea. Bere mugikorraren deiek bi bider altxarazi zuten mahaitik, gainera, solasaldia amaitu baino lehenago alde egin behar izan zuen. Ez da aise hau bezalako mahai-inguru bat osatzea, alajaina. Prestigek utzitako «usaina»k jendea uxatzen du. Eta, bistan da, sisteman gorago izan eta jendea are azkarrago aldentzen da «usain zakar» honetatik.

Kontsumo eta erosotasun ohiturek energia gehiago eskatzen dute gizarte aurreratu batean. Energia hori fuela, edo beste edozein motatakoa izan daiteke. Prestigeren kasuan, fuela ez zetorren zona honetara, Singapur aldera zihoan. Baina guk ere Pasaian eta Santurtzin nahiko «basatiak» diren bi zentral termiko dauzkagu. Azken finean, petrolio-ontzien trafikoaren eta istripuen gorakadaren arrazoia, energia eskaerak ere gora egin izana da. Erregaia garraiatzeko bide nagusia itsasontziak dira eta tripulazioen mailak nabarmen egin du behera azkeneko 20 urteotan. Horra arrazoi batzuk.

Istripuek gora egin dute. Eta azken 20-30 urteotan 11 istripu garrantzitsu izan badira, horietatik 7 Galizia inguruan izan dira. Hor bada dispositibo bat, Fisterra izenekoa, itsasontzi batzuek kostatik hainbat miliatara ezin dutela gerturatu dioena. Baina garbi dago ez dela nahikoa. Nire ustez, istripuen arrazoietako bat petrolio-ontziak kostatik oso gertu pasatzen direla da. Egunean Galiziako kostatik merkantzia arriskutsua daramaten eta sarritan 30 urte baino gehiago dituzten 36 ontzi pasatzen dira. Horrek, urtean, horrelako 13.000 ontzi pasatzen direla esan nahi du. Hausnarketarako gaia da dudarik gabe, petrolio-ontziek kostatik urrunago pasa beharko lukete, dispositibo berri bat ezarri beharra dago halaber. Galizian ez dago inolako kontrolik. Egia da ontzi berriak behar direla, baina horretan urteak pasako dira eta bitartean munduak petrolioarekin funtzionatzen du. Beraz, ontzi horiek itsasoan ibiltzen jarraituko dute.

Estebanek esan duena egia da, Europako Batasuneko petrolioaren garraioaren %70 Galiziatik pasatzen da. Baina hausnarketarako beste puntu bat ere bada hor: garapen ekonomikoa fosilen iturrien energia kontsumoarekin lotzen da. Eredu hori ez da sostengarria. Itsasoak jasaten dituenak lehorrean ditugun ohitura eta gizarte antolakuntzaren ondorio dira. Horrek gero eta ekonomia globalizatuago bat sortu du, gero eta mugikortasun menpekoago bat, alegia. Energia garraioaren eskaerak, beraz, gora egiten du. Eta eskaera guk egiten dugu, Galiziako petrolioaren agente aktiboak gara. Gainerako sektore ekonomikoek %2an gora egiten duten bitartean, garraioak %47ko igoera du. Datu horiek garbi esaten dute ezin dela horrela jarraitu.

Esan dutenarekin ados nago. Arrazoiak bi multzotan banatu daitezke. Batetik, Josuk esan bezala, arrazoi espezifikoagoak daude eta garraio horren inguruko nazioarte zein barne politikaren arazoak sartuko nituzke hor. Horren inguruan gai ugari landu beharko litzateke. Baina, arrazoi formalago horien atzean hausnarketa sakonago bat dago, atzean arrazoi estrukturalak daude. Daukagun eredu ekonomikoa liberalismo basatiarena da, mendebaldeko estatu gehienek garbi bultzatzen dutena. Energia iturri ez berriztagarrien aldeko apustuarekin jarraitzen da eta horrek bere ordaina du. Gustukoa izan edo ez, gizarteak ordain hori asumitu egiten du.

J. ERKIAGA. Neurri batean gizakien kontrolpetik kanpo egon daitezke. Baina deskontrol horren barruan, kontrolatuagoak egon litezke. Galizia horretan eromena da, Estatuko administrazioak akats izugarriak ditu. Badakit gertatutakoak edozein gainditu dezakeela, baina Estatuak dituen baliabide ekonomikoak izanda, berehalako erantzun bat beharko litzateke. Estatubatuarrek Exxon Valdezen kasua izan zuten, frantsesek Erikarena... Adituak badira. Zergatik ez dituzte ekarri aditu horiek eta baliabideak ipini, dena lehenago konpontzeko?
E. OLAIZOLA. Kanpoko adituak aipatu dituzu, baina gai hauen aurrean Europa guztia ipurdia bistan dago gai honekiko. Europa guztian ez dago herrialde bakar bat prestatua honelako arazo bati aurre egiteko. Frantzian Erikarena gertatu ondoren, aurrera begira prestatuago egongo ziren esperantza nuen. Baina orain ikusi da ezetz. Ez dago inongo tresnarik galipota jasotzeko. Garatu dugun teknologiarekin, gai gara mundua ordu gutxitan suntsitzeko, baina galipota jasotzera salabardoarekin joan behar dugu. Tristea da benetan. Ados nago Espainiako Gobernua oso gaizki aritu dela esaten duzunean, ikusi dugunak ez du zalantzarik uzten, baina istripu hauek saihestu daitezkeela uste dut. Itsas segurtasunerako zentro bat beharko litzateke Galizian. Horrekin eta kontrol estu batekin, istripu asko saihestuko litzateke.
J. ERKIAGA. Baina zentro hori badutela esaten dute...
M. GONZALEZ. Gizakion kontroletik kanpo ote dagoen galdetu diguzue. Nik gizakien kontrolaz baino, gizakien kontrol ezaz, deskontrolaz hitz egingo nuke. Gizakien aktibitatea habitatarekiko deskontrol hutsa baita. Merkantzien nazioarteko trafikoaren pirateriari dagokionez, ikuskaritza falta da, bai lehorrean, bai itsasoan. Pirateria honen barruan, beste elementu garrantzitsu bat falta da: kualifikazio profesionala, alegia. Prestigeren kasuan langileak filipinarrak ziren eta 120 euro pagatzen zitzaizkien, marinel batek 1.800 irabazi ohi dituenean. Nire ustez, azpiegitura eta teknika aldetik, kontrol handiago bat ezartzeko baliabideak egon badaude, deskontrol horren barruan beti ere.
X. EZEIZABARRENA. Garbi dago, arriskuaren gizarte bat sortzen ari gara eta horrek bueltarik ez duen egoera batera eraman gaitzake. Baina ez dirudi Prestigeren kasuan horrelakorik gertatu denik. Giza aktibitateetan arriskua dago eta kasu batzuetan gure kontroletik atera daiteke. Baina, Prestigeren kasuan, prozesu bat eman da eta erabaki jakin batzuk hartu dira. Gauza guztiak ez daude beti kontroletik kanpo.
M. GONZALEZ. Prestigeren katastrofe hau kontestualizatzeko interesgarriak dira Oil Spill Intelligence Report nazioarteko agentziaren datuak: 1999an 109.400 tona petrolio galdu ziren eta ondorioz 257 ezbehar izan ziren. Petrolioaren erauzketaren gehiengoa zona hauetan izan ziren ordea: Pertsiako Golkoa, Mexikoko Golkoa, Nigeriako kosta... Orain gertatutakoa biziki sentitzen dugu ikusi egiten dugulako. Egia da bat-batean 200.000 tona isurtzen ikusten direnean inpaktua askoz handiagoa dela. Baina itsas garraioan isurien %80 ohiko aktibitateekin dute lotura.
E. OLAIZOLA. Lehen aipatu dut dispositibo bat badagoela Galiziako kostan, baina horrek arriskuan jartzen du etengabe Galiziako kosta, egunero merkantzia arriskutsuak garraiatzen dituzten 36 ontzi pasatzea onartzen baitu. Aldaketa behar da. Kostatik urruntzeak ez du istripurik saihestuko agian, baina erreakzioa erraztuko du.

M. GONZALEZ. IMOri, Nazioarteko Itsas Erakundeari. NBEren barruko erakunde honetan negoziatzen dira nazioarteko hitzarmenak. Baina, azkenean, hitzarmen hauek estatuek sinatzen dituzte, eta garbi dago IMO delakoa zeharo ezgai dela kontrol hori aurrera eramateko. Erakunde hori nazioarteko markoa da, baina berak al du erantzukizuna? NBE Irakeko gerraren erantzule al da?
X. EZEIZABARRENA. Nazioarteko sistema juridikoaren gauza bitxi bat da hori. Beti ziria sartzen digute. Edozein gobernuk bere mugak gainditzen dituen edozein arazo duenean, Prestigeren kasua bezala, beti aitzaki berbera erabiltzen da: hau arazo komunitarioa da, edo mundu osoarena. Eta horrela, badirudi hor goian nonbait dagoen gauza abstraktu baten arazoa dela. Baina Europako Batasuna azkenean estatuen batasun bat besterik ez da. Beraz gauza horiekiko erantzukizuna estatuena da, IMOren, NBEren edo EBren bitartez kanalizatua, baina estatuena.
J. ERKIAGA. Estebanek dioena, hau da, ontzien bidea kostatik urruntzea, nik ere mahai gainean jarri nuen duela gutxi beste foro batean. Itsas ibilbide edo ruta hori oraingo 25 milietatik baino urrunago jar zitekeela adierazi nuenean, Bizkaiko Kapitainen Elkarteak hori egitea nautikoki astakeria zela erantzun zidan, gero eta urrunago joan itsasoak arrisku gehiago dituelako, baldintzak gogorragoak direlako.
M. GONZALEZ. Ruta horiek aztertuta daude segurtasunerako.
E. OLAIZOLA. Bai, baina noren segurtasunerako?
X. EZEIZABARRENA. Kostatik gertu pasatzearen segurtasun teoriko horren printzipioetako bat arazoak daudenean lehenbailehen kostara iristea izango da.
M. GONZALEZ. Hegazkin batek arazo bat duenean, ez zaio esaten airean geratzeko eta bertan konponduko dutela, ezta? Bada, itsasontziekin gauza bera. Itsasontziak lehorrera joan behar du arazo bat duenean. Merkantziaren eta itsasontziaren segurtasunerako protokolo guztiek diote kostara hurbildu eta merkantzia deskargatu behar dela. Gainera, horixe izan zen hasiera batean Prestigek egin zuena.

M. GONZALEZ. Zazpi egun pasa ziren erabaki politikoen arbitrioa arte. Baina lehenago ere erabakiak hartu ziren. Kostatik 12 milietaraino erantzukizuna Espainiako Itsas Agintearena izango litzateke. Prestige, ordea, 20 miliatik gorako distantziara zegoen. Eta ontzia eta kargaren erantzulea kapitaina zen. Orduan, kapitaina bere armadorearekin harremanetan jarri zen eta Smit-Tak salbamendu enpresa kontratatu zen, afera hauetan mundu mailan prestigio handiena daukan Herbehereetako enpresa. Gertakaria izan eta 24 ordutara, azaroaren 14an, dagoeneko hori egina zegoen, Smit-Tak-en web orrialdeak azaltzen duen moduan (www.marine-salvage.com/companypages/smit.htm). Kapitainak, nazioarteko salbamendu protokoloa jarraituz, A Coruñako portura hurbiltzeko erabakia hartu zuten. Baina, orduan, ontzia biratzera behartu zuten eta ipar-mendebalderanzko bidea hartu zuen. Hilak 16an, larunbata, kapitainak eta Vigoko portuko aginteak norabidea hegoaldera aldatzea erabaki zuten. Zergatik? Britainia Handiko eta Frantziako gobernuen presioengatik. Ipar mendebaldeko norabide horretan armada britainiarra zegoela ere esan da. Hegorantz joan eta Espainiako Gobernuak une batean ontzia Portugaleko uretan zegoela esan bazuen ere, ez zen horrelakorik gertatu, Portugaleko armada parean jarri baitzen. Egun horietan, une oro, Prestige ontzia erabaki politikoen mende egon zen. Euskal Herriko, Galiziako, Frantziako, Kataluniako... kapitain elkarte guztiek Apostolos Mangouras Prestigeko kapitainak egin zuena egingo zutela berretsi dute. Horrelakorik egin ez duen kapitain formazioko pertsona bakarra Alfonso del Real A Coruñako itsas kapitaina izan da. Eta dagoeneko A Coruñako portuko presidente izatera iritsi da, bere aurreko soldataren hirukoitza jasoz. Beraz, ezin da esan kontrolik ez zela egon, hainbat politikari ezgaien kontrolpean egon zen. Erabaki politikoak hartu zituzten, teknikari eta zientzialariekin kontsultatu gabe.
E. OLAIZOLA. Erabat ados nago. Tripulazioa eta merkantzia salbatzeko aukera bakarra, portura hurbiltzea zen, Prestigeko kapitainak egin bezala.
J. ERKIAGA. Baina A Coruñan hiru istripu larri izanak ziren ordurako: Urquiola, Cason eta Aegean Sea petrolio-ontziarenak.
M. GONZALEZ. A Coruñako portuko gidariekin, hilabete bat edo bi lehenago, istripu simulazio bat egin zuten eta orduan ontzia portura sartu zuten.
Istripua aipatzen duzue batzuek, beste batzuek nahiago duzue gertakari bezala definitu...
X. EZEIZABARRENA. Hasiera batean agian bai, baina Espainiako Gobernuaren aginduen ondoren etorri den guztia ez da ez istripua ez gertakaria. Administrazioaren kontrolpean gertatutako zerbait da.
M. GONZALEZ. Nik hasieran gertatutakoa gertakaritzat jo nuen. Baina gertakariaren kudeaketak tragedia bihurtu du, ondorio kalkulaezineko tragedia ekonomiko, sozial eta anbientala.

E. OLAIZOLA. Merkantzia arriskutsuak garraiatzen dituzten ontziek kontrol eta ikuskaritza handiagoa behar dutela. Arrantza-ontziek oso kontrol estuak jasotzen dituzte, ontzi berriei eskatzen zaien gauza bera eskatu nahi zaie orain zaharrei ere. Arrantza-ontzien kontrola baino gogorragoa dela esango nuke.
J. ERKIAGA. Baina lehen ere esan dugu arrisku gizarte batean bizi garela. Horren beste adibide garbi bat Columbia espazio- ontziarena da. Petrolio-ontziak ondo ikuskatu eta kontrolatuta ere, istripuak gertatuko dira. Kasualitatea, desgrazia... nahi duzun bezala deitu. Prestigeren katastrofe honen bertsio batek dio guztia enbor batek eragin zuela.
M. GONZALEZ. Estatistiken arabera, petrolio gordina eta honen deribatuen isuri garrantzitsuenak Europako Batasuneko uretan, hainbat arrazoik eraginda gertatu dira azken urteetan: nabigazio akatsa, matxura, tankeen korrosioa, sutea eta eztanda, akats humanoa eta eztanda, akats humanoak eragindako matxura... Prestigerekin zer gertatu zen? Zaharra zelako gertatu al zen dena? Horregatik balitz petrolioak ez zuen ihes egingo ihes egin zuen bezala. Horregatik diote, enbor batek edo ur horietan oso maiz topatzen diren kontenedore batek eragingo zuela. Kontenedoreak ontziaren kaskoa jo, ura sartu eta ontzia eskoratu egin zen. Kapitainak ontziaren beste aldea urez bete eta ontzia orekatu zuen. A Coruñara zihoanean, ontziak ez zuen inolako isuririk. Kolpea istriborrean zuen eta A Coruñarantz olatuak saihestuz joan zen. Ipar mendebaldeko norabidea hartzeko biratzean, 6 eta 7 metroko olatuek bete-betean jotzen zuten eta lehenago edo beranduago hondoratzea eragin zuten.
Beraz, hasiera batean edozein arrazoik eragin dezake arazoa. Kontuan hartu behar da Prestigek IAT pasata zeukala, ABS konpainiarekin gainera, Amerikako ziurtatzaile prestigiotsuenetakoarekin. Ez du merezi gertakariaren jatorrizko arrazoietan galtzeak, administrazioaren erabakiak baitira hondamendia eragin dutenak. Eta gero administraziotik petrolio «haritxoez» hitz egiten dute, zuloak 1,35ko diametrokoak direnean. Horiek «haritxoak» badira...
E. OLAIZOLA. «Haritxoena» entzutean, duela urte batzuk Atienza Espainiako Arrantza ministroak esandakoaz oroitu naiz. Ontzi batekin arazoak izan ziren eta prentsak zer gertatzen zen galdetu zionean, «itoginak» zituela esan zuen krosko-zuloak zituela esan ordez.

M. GONZALEZ. Bi direktiba daude: Erika I eta Erika II. Eta ez dira aplikatzen.
X. EZEIZABARRENA. Direktiba horiek estatuek betearazi behar dituzte. Ez da batasuneko zuzenbidetik datorren zerbait. Berriz ere estatuen esku dago erabakia. Gero epaitegiek direktibak betetzen ez dituzten estatuak zigortu egiten ditu. Zigortzea ondo dago, baina zigor diplomatikoak dira eta, azkenean, zigor hauek ez dute efektu juridikorik.
Lehen galdetzen zenuten zer erakusten duen Prestigerenak. Hiritarrak erabat babesik gabe gaude estatuen eta nazioarteko sistemaren aurrean. Indibiduo gisa ez dugu inolako legitimaziorik nazioarteko sisteman. Argi eta garbi, nazioartekoa den hau bezalako egoera batean, egin dezakegun gauza bakarra barne epaitegietara jotzea da. Eta horrek ez du inolaz ere kalte guztien laguntzen eskaera beteko. Gu, zuzenbidearen arabera behinik behin, espainiarrak gara. Baina, esaiezu frantziarrei Espainian epaitzen ari diren norbaiten aurkako epaiketa aurrera eraman behar dutela. Globalizatuta gaudela eta subiranotasuna galtzen dela saltzen digute, baina erdizkako egi bat da hori.
J. ERKIAGA. Ez dut uste zuk esaten duzuna hala denik. Denbora gutxi da administrazioan ari naizela, baina nazioarteko direktibak betetzearen inguruan guk bi kasu izan ditugu (gero zigorrak Espainiako Gobernuari badagozkio ere). Ez pentsa hiritarrak hor gora jotzeko horrenbesteko zailtasunak dituenik. Loiuko aireportuko lanetan lindanea agertu zen eta Jaurlaritzak segurtasun gela bat eraikitzea erabaki zuen. Bada, inguruko partikular batek gelak nahikoa segurtasun ez zuela eskaintzen pentsatu zuen eta oraindik afera hori gainean dugu.
M. GONZALEZ. Gertatzen dena da partikularrak kexa bat burutu zuela, hori baita bide bakarra. Baina, kexa aurkezteko unean, parte izateari uzten diozu. Europako Batzordearen eta estatuaren arteko barne ikerketa bat egiten da orduan. Eta normalean irtenbidea negoziatu egiten dute. Hiritarrok ez dugu zuzenean Europako Justizia Epaitegira jotzerik.
E. OLAIZOLA. Gertatu den guztiak gauzak aldatzeko balio behar du. Iritzi publikoak kontrol mekanismoak exijitu behar ditu. Europako Batasunak araudi ezberdin bat egin behar du. Honezkero zerbait martxan dagoela ematen du, azkenean aldaketak lortzeko balioko duela uste dut.
M. GONZALEZ. Prestigeren kargaren jabeek, Britainia Handiko zerbitzu juridiko batzuk kontratatu dituzte, Espainiako Estatuaren aurka demanda aurkezteko. Haiek baitira karga galtzearen erantzuleak.
X. EZEIZABARRENA. Gaur egun demandatuak daudenen argumentua oso garbi dago, Espainiako administrazioaren negligentzian babestuko dira. Ez da gertatzen den lehen aldia, Aegean Searen kasuan azkenean erantzukizuna partekatua izan zen: neurri txiki batean armadoreak eta jabea izan ziren erantzuleak, baina zatirik handiena estatuko administrazioak jan behar izan zuen. Baina ez negligentziagatik, epaileak A Coruñako portu gidarien lana egokia ez zela izan erabaki zuelako baizik.
J. ERKIAGA. Demandatuek fidantza pagatu berri dute, ezta? 3 milioi euroko fidantza...
M. GONZALEZ. Nazioarteko zuzenbidearen ikuspuntutik, barku bateko kapitaina ezin da prozesatu. Espainiako Estatuak bere erantzukizuna estali nahi izan du kapitaina atxilotuz.
J. ERKIAGA. Baina inor gai izango al da Espainiako Estatua gertatu denaren erantzule egiteko?
X. EZEIZABARRENA. Ez da erraza izango.
E. OLAIZOLA. Egia da zaila izango dela, baina egin beharko da.
X. EZEIZABARRENA. Baina, Esteban, zuk ederki dakizu kofradia gailegoak potroetatik helduta dauzkatela.
M. GONZALEZ. Nire ustez, une honetan garrantzitsua litzateke arazoaren kostu guztiak kalkulatzeko ariketa egitea. Eusko Jaurlaritzak arrantzan, garbiketa lanetan, denboran eta ingurumenan izango duen ondorioak kalkulatu beharko lituzke. Horrela dagozkion demanda guztiak aurkeztu ahal izango lirateke eta euskal gizarteak zenbat kostatzen ari zaigun jakingo luke.
J. ERKIAGA. Une honetan 12 milioi euro gastatu ditugu dagoeneko...
E. OLAIZOLA. Eusko Jaurlaritza ahalegin horretan ari dela esango nuke. Gu etengabe Jaurlaritzarekin harremanetan gaude. Azterketak egiten ari dira eta zuk aipatu duzun ariketa hori ere egingo da.
J. ERKIAGA. Sabin Intxaurragak ingurumeneko kontseilarien azken batzorde ministerialean garbi esan zion Jaume Matas ministroari: «Erantzukizuna exijituko dugu». Gainerako komunitateak ez ziren gobernuarekiko kritikoak izan, ezta Asturias ere. Sabin Intxaurragaren interbentzioa azkena izan zen eta ordurarte dena arrosa kolorekoa irudikatu zuten gainerako kontseilariek. Batetik, erantzukizun politikoa eskatu zuen, baina bestetik afera honengatik sortutako gastu guztiak deskontatu egingo genituela ere esan zuen.
X. EZEIZABARRENA. Nik ez dut inondik inora ere Eusko Jaurlaritzaren apologia egin nahi, baina garbi dago arazo honen kudeaketan, estatua, administrazioa erabat desagertu dela. Jaurlaritza gutxienez existitu egiten da, eta gainera ez du inolako konpetentziarik itsasoaren inguruko gaietan. Beraz, Jaurlaritzak ez luke zertan egin egiten ari den lan guztia. Eredu liberalak estatuaren mehetze basatia bilatzen du, eta arrisku eta emergentzia egoera batean erreakzionatu dutenak, azkenean, boluntarioak, arrantzaleak eta militar bakar batzuk dira. Non dago administrazio publikoa? Zertarako balio du? Azkenean, karitateak funtzionatu du.
E. OLAIZOLA. Euskal Herriko kostan orain arte ez da boluntarioen lanaren beharrik izan. Zuzenean itsasotik atera den galipot guztiari esker, ez da kostara horrenbeste iritsi eta ez da haien beharrik izan. Asmatu egin da galipotaren bila itsasora ateratzeko erabakiarekin. Azkenean itsasoan zein hondartzetan lanean ari direnak profesionalak dira. Gaur (otsailak 6), esaterako, Donostiatik Bilboraino, kostatik 10 bat miliatara orban edo mantxa handi batzuk ikusi dira. Datozen lau egunotan lan egiteko aukera izango dugula espero dut eta hori guztia jasotzeko gai izango garela.
M. GONZALEZ. Oinarrian zurekin ados nago. Oso egokia da garbiketa egitera zuzenean itsasora joatea. Arrantzaleen lana oso garrantzitsua izaten ari da. Gai honen inguruan dabiltzan sektore guztiek, ekologistek eta bestek, Eusko Jaurlaritzaren jarduna eta arrantzaleekin izan den koordinazioa txalotu dute. Baina lehorrekoari dagokionez, garrantzitsua da gizarte zibila solidaritatez mobilizatu izana. «Behar denerako hemen gaude», esan du gizarteak eta hori funtsezkoa da. Euskal boluntarioak Galiziara joan dira, eta hemen ere aritzeko prest daude. Elementu hau baloratu egin behar da eta euskal administrazioak kontuan izan behar du. Une honetan egokiak iruditzen zaizkidan lau ekintza maila daude definituak: lehen mailan, garbiketarako enpresa eta profesionalak; bigarren mailan, aldundietako mendi garbiketarako dispositiboak; hirugarrenean, udalak sartzen dira; azkeneko mailan daude boluntarioak. Aurreko asteburuan bigarren maila aktibatu behar izan zen, ingurugiro boluntarioen lanari esker. Boluntarioek ikusi zuten ez zegoela martxan beharrezko dispositibo guztia, toki askotan gehiago egin behar zela. Esaterako, itsasgora garbitu da, baina marea jaistean, rasa guztia garbitu gabe geratu izan da toki askotan. Hori dena dagoeneko administrazioaren esku dauden txostenetan zehaztuta dago. Laugarren maila, boluntarioena, ez da oraindik martxan jarri, baina azken asteburuan «SOS Deiak»etik dagoeneko prest egoteko abisua jaso zuten. Agian boluntarioen lana administrazioa presionatzea da, beharrezko baliabide guztiak jar ditzan. Langabetuak daude, baliabide ekonomikoak ere bai, eta euskal gizarteak horri aurre egiteko gaitasuna du. Baina boluntarioek eskaintzen duten aukerari ez zaio probetxurik atera. Euskal mugimendu ekologistaren datuak biltzen aritu naiz, eta boluntario gisan 800 pertsonek izena eman dutela kontuan hartuta, labarretako zaintzan beharrezko neurriak ez direla hartu diote. Batzorde tekniko bat dago eta boluntario eta ekologistak ere bertan dira, arrokekin, labarrekin, zer egin behar den eztabaidatzeko. Hori afera teknikoa da. Baina, esaterako, hegazti bilketa ez da orain arte behar bezalakoa izan. Egoera aztertzera joan diren boluntarioek ikusi dute gehiago egin zitekeela. Hau guztia diot, azkenean konpetentzia Espainiako Estatuarena dela ahaztu gabe, noski.
Baina, beste elementu bat ere aipatu nahi nuke administrazioarekin zerikusia duena. Udal guztietan ingurumen aholku kontseiluak antolatzen ari dira garapen sostengarriaren ideiaren inguruan. Funtsezko elementua da hau sostengarritasunean aurrera egin ahal izateko. Bitxia da hala ere, horrelako katastrofe baten aurrean, Donostiako, Zarauzko edo Zumaiako aholku kontseiluak deitu ez izana. Eta toki bakoitzean zer egin eztabaidatzeko organo egokiak lirateke.
Bestalde, administrazioek duten informazio guztia ez dute Interneten jarri. Azkenean, nire ustez, askoz gehiago egin liteke, batez ere, gizartearen erantzuna ikusita.
J. ERKIAGA. Argi eta garbi dago, boluntarioen ahalegina eskertzekoa da, eta badakigu nolako potentziala duten. Biodibertsitateko zuzendaria naiz eta ekosistemako arazo guztiak iristen ari zaizkit. Hegaztiak aipatu dituzu. Gipuzkoan, printzipioz, ez dago arazorik hegaztien bilketan. Disfuntzioak egongo direla? Deskoordinazio txiki batzuk? Bada, inongo talde kontserbazionista edo ekologistarik ez da nigana zuzendu arazoak daudela esanez. Bizkaian, aldiz, gai hauen inguruan dabiltzan zortzi talde daude eta Bizkaiko Foru Aldundira jo zuten duela hiru bat aste, hegaztientzat laguntza eskatzera. Diru laguntza txiki bat jaso zuten, baina handik gutxira arazoak gainditu egin zituen. Orduan nigana jo zuten Aldundiak laguntza gehiago ematen ez ziela salatuz. Baina nik ez dut nahi konpetentzien eztabaida horretan sartu, hemen denok ontzi berdinean baikaude. Dena den, aste honetan Bizkaiko hegaztien bilketa protokoloa egingo dugu.
Labarrak ere aipatu dituzu. Labarretan kontuz ibili behar da boluntarioekin, ondo aztertu behar baita zein interbentzio egingo den. Urdaibaiko talde ekologisten presioa jaso nuen eta Bilboko Mahaian gogor egin nuen labarretan zer egin behar den ikusteko, baita boluntarioek nola erantzuten duten aztertzeko froga bat egitearen beharra ere aipatu nuen. Eta froga Ogeian egin genuen, Ispasterren. Eta izena emandako 38 boluntarioetatik, soilik 21 agertu ziren bigarren egunean. Eta berriro diot, labarrekin kontuz ibili behar dela. Jendeak bere borondate on guztiarekin dio «goazen labarrera!». Baina labarrera, zertara? Berauek gehiago izorratzera.
E. OLAIZOLA. Azken finean galipota nondik dator? Itsasotik. Bada ahalegina itsasoan egin behar dugu eta ez mendian.
J. ERKIAGA. Itsasoan egiten ari den ahalegina apartekoa da, gainera.
M. GONZALEZ. Horretan denok ados gaude. Itsasoan lan egin behar da, eta lehorrera ezer ere ez bada iristen, askoz hobe. Baina zoritxarrez hori ere aurreikusi behar da.

E. OLAIZOLA. Ezezkoan nago ni. Dirua beste gauza batzuetan gastatzen da. Lehen ere esan dut mundua ordu batzuetan suntsitu dezakegula, baina galipota jasotzeko salabardoa besterik ez dugula. Baina ni ziur nago, gertatutakoak aurrerantzean ikerketan eta segurtasunean inbertitzeko balioko duela. Orain arte behintzat ez da ezer egin. Baina ez da soilik Espainiako kontua. Frantzia ere ez dagoela batere prestatua ikusten dut. Eta Europa guztira begira ere, gauza bera esango nuke.
M. GONZALEZ. Nik ñabardura bat egin nahiko nuke. Petrolioa gizartearen ardatzetako bat dela esan duzue. Bada, hori ez da nire gizartea.
X. EZEIZABARRENA. Baina petrolioa gure ekonomiaren ardatz funtsezkoa da. Gainera, gure ekonomia ez da nahikoa inteligente eta eraginkorra izan egoera hauen aurka borrokatzeko baliabideez hornitzeko. Eta egoera hori, estatuaren desagertzearen bidez eta boluntarioen bidez gainditu nahi da. Eta solidaritatea oso polita da, baina estatu batek, solidaritateaz gain, erantzun mekanismo batzuk izan behar ditu. Agian, heldutasun handiagoa erakutsi dute frantses batzuek, galipota jasotzeari uko egin diotenean. Solidaritateaz aparte, pandereta Estatu honetan beste elementu bat karitatea da. Estatuaren desagertzeaz gain eta zein solidarioak garen ikusteaz gain, zer ikusi dugu? Zozketak, «Operacion Triunfo»koak, Galiziara joatea pintxotara... Ederki da, oso ederki, baina ez da Estatu serio bat. Beraz, ez da soilik gure ekonomiaren ardatza, gainera, gure ekonomiari bost axola gertatutakoa. Mekanismoak karitatea eta solidaritatea dira, eta hori estatu batentzat oso erosoa da. Etorriko dira arrantzaleak, etorriko dira gure lagun ekologistak... eta tifusa harrapatzen duena izorra dadila!
J. ERKIAGA. Galiziarrak oso haserre daude. Batetik, Estatuaren presentzia ezagatik. Eta ez naiz baliabideez ari soilik, fisikoki ere ez dira agertu. Ni O Grovera joan nintzen Pasaiako boluntario taldearekin. Haiek harrituta zeuden: «Eusko Jaurlaritzako zuzendaria izanda, zer egiten duzu hemen?». Nik, besterik gabe, egoera ezagutu nahi nuela esan nien eta haiek erantzun: «Eta non daude gure puta semeak?». Ontziarekin hartu zuten erabakian erratu izana ulertzeko prest zeuden, baina erantzuleak eta baliabideak ez ziren inondik ageri. Laxeko alkateak fuel mantxa kostatik 3 miliatara zegoela-eta, Pontevedrako Diputaziora deitu zuen barrera eske. Haiek barrerak ez zirela beharrezkoak erantzun zioten, orbana 30 miliatara zegoela esanez. Baina alkateak bere etxeko leihotik ikusten zuen orbana. O Grovekoa, esaterako, inprobisazioaren eta seriotasun faltaren adibide gordina izan zen: polyspaneko barrerak, galipota uretatik eskuz ateratzea... Gauzak horrela doaz Galizian.
(Une honetan Esteban Olaizolak mahaia uzten du Bermeora joateko, AZTIrekin bilera bat baitu).
M. GONZALEZ. Baliabideez ari garela, SASEMARek (Espainiako Itsas Segurtasun eta Salbamendurako Elkartea) lau urtetan zortzi atoi-ontziko dispositiboa pribatizatu eta soilik bi mantendu ditu. Ría de Vigo ontziaren adibidea oso argigarria da. Ontzi hori SASEMARena zen eta Remolcanosa enpresa pribatuari saldu zion. Baina Remolcanosa Espainiako Estatuarekin lanean aritzeaz gain, kontratu bat du Smit Tak holandarrarekin eta, beraz, Prestigerekin. Ría de Vigo atoiontzia SASEMARentzat lanean ari zela esan zuten, baina gezurra zen, Ría de Vigo pribatuki ari zen lanean. Horrek garbi erakusten du Estatuak interbentzio gaitasunik ez duela. Eta hori arazo handia da.
J. ERKIAGA. Administrazioak arazoaren irakurketa arina egin zuen: «Gertatu dena gertatu da eta kito, jendea ez da ohartuko, seguraski ez da kostara horrenbeste galipotik iritsiko... Eta, edozein modutara, diru laguntza batzuk martxan jarri eta engainatuko ditugu».
X. EZEIZABARRENA. Orain Loyola de Palacios eta horiek agertu dira esanez araudia gogortu egingo dutela, hemendik aurrera gauzak hobeto joango direla... baina oraintxe arte euren azken lege proiektua portu gidarien pribatizaziorako zen! Hau da, ontzi bat porturatzen denean, bere sarrera portu gidariekin negoziatu behar du, abokatu bat balitz bezala. Imajina ezazue portuko sarrera eta irteerak profesional liberalek kudeatuta, bakoitzak euren minuta tasatu eta merkeena aukeratu... Barregura ematen du. Bada, hori zen Espainiako Gobernuaren asmoa Prestigerena gertatu baino lehen.

J. ERKIAGA. Pentsa dezagun Prestigerena Bilboko portutik gertu gertatzen dela. Hiru kapitain eta beste hiru arrantzale bildu eta berehala esango lizukete zer egin behar den. Ontzia portu barruan sartu behar da eta kito.
M. GONZALEZ. Itsas korronteen, haizeen eta oro har medioaren ezagutza badago. Teknologia ere badago. Baina detaileko ekintzetan, kala jakin batean jardun behar denean, esaterako, ezagutza ez da hain sakona. Ekosistema konkretuetan sakontzea falta da.

J. ERKIAGA. Mantxako kanalean gertatu izan balitz, Holanda, Belgika eta Frantziak oso gaizki pasako lukete. Gainera ez dute arrantza flotarik. Eta Frantzia ez da erantzuteko gaitasunik erakusten ari. Europaren buruan ez da sartzen itsas zabalean 50.000 tona petrolio isur daitekeenik. Dauzkaten emergentzia dispositiboak egoera kontrolatuagoentzako soilik dira egokiak.
X. EZEIZABARRENA. Mantxako kanalean gertatu izan balitz, itsasoan arazoa antzekoa izango litzateke, baina, nire ustez, lehorreko gestioa oso bestelakoa izango litzateke. Pixka bat arduratsuagoa izanda, beste edozein administraziok beste era batera antolatuko luke dena.
J. ERKIAGA. Bai, baina gure kasuan 130 ontzi dauzkagu. 10 besterik ez bagenitu, larri ibiliko ginateke; dena batera kostara iritsiko litzateke. Eta Holandak ez du arrantza flotarik, Frantziak ere ez...
X. EZEIZABARRENA. Baina Frantziak, esaterako, Nautile du...
M. GONZALEZ. Eta salbamendu gaietan holandarrak dira nagusi...
X. EZEIZABARRENA. Azkenean azterketa zorrotzenak eta informaziorik egiazkoena, Espainiatik kanpo jaso dugu. Gainerako herrialdeak fidelagoak eta aktiboagoak izan dira.
M. GONZALEZ. Baina Estebanek arrazoi du. Mundua bi ordutan suntsitzeko teknologia garatu dugu eta ez gara gai horrelako gauzak aurreikusi eta sendatzeko.
J. ERKIAGA. Bereizi egin behar dugu hemen duguna eta Galizian daukatena. Han egoera ezberdina da eta euskal flotak ezingo luke han hemen bezala lan egin. Galiziako isuriarekin arrantza-ontziek eta berdin zurgatzaile holandarrek ezin dute lanik egin.
M. GONZALEZ. Une horretan isuriak biltzeko munduan dagoen teknologia aurreratuena erabili zen, baina galipot masa honekin ez du balio.

M. GONZALEZ. Partikulak gero eta gehiago jariatu, orduan eta eragin gehiago izango du kate trofikoan. Hortaz ohartzeko adibide ona da Exxon Valdez eta sardinzarrekin gertatu zena: gainerako espezie guztiak isuriaren eraginez hiltzen ziren baina sardinzarra ez. Baina handik bost urtera sardinzarra desagertu egin zen. Partikulak sardinzar emeetan izan zuen eragina eta antzu bihurtu zituen. Beraz, ondorioak askotan epe luzera izaten dira.
J. ERKIAGA. Egin ditugun azterketen arabera, oraindik isuriak ez du planktonean eraginik izan.
M. GONZALEZ. Baina itsas zaldiak eta arrain abisalak agertzen hasi dira. Eta horiek plataforma kontinentaletik haratago daude.
J. ERKIAGA. Hala ere, zorionez, galipot honek duen dentsitatea dela-eta ez da hondoratzen.
M. GONZALEZ. Bada, frantsesei galipota haiek ikusi gabe iritsi zitzaien kostara, galipota ur gainean ez zihoalako.
J. ERKIAGA. Badakigu fuelak une honetan 1eko dentsitatea duela, urak bezala. Hortaz, laranja batek bezala jokatzen du, pixka bat hondoratu eta berriro azalera igotzen da, berriro hondoratu eta berriro gora...

X. EZEIZABARRENA. Garbi dago arrisku gizartea dela gurea. Gure eguneroko ekintzen zati handi batek arrisku maila garrantzitsua du. Eta sistema juridikoa horretara egokitzen joan da. Esaterako, zorionez arrisku nuklearrek erantzukizun objektiboa dute aspaldi; kalteak daudenean erantzukizuna berehala sortzen da. Trafiko istripuak ere zentzu horretan garatu dira; asegurua beharrezkoa da, eta, gizarteak arriskua dagoela asumitu duenez, kalteak daudenean, modu batera edo bestera ordaindu egiten da. Baina bitxia da, energia eta hidrokarburoen garraio sektorean, erantzukizuna nazioarteko zuzenbideko printzipio jakin batzuen arabera zehazten da eta printzipio horiek erantzukizuna mugatua izatea behartzen dute. Horrekin dena esanda dago.
M. GONZALEZ. Oraintsu Zadorra urtegian gertatu denak, adibide gisa, hausnarketarako bidea ematen digu. Uholdeen errua Zadorrari egotzi zioten. Baina Zadorra hortxe zegoen han inguruan etxeak edo fabrikak egin baino lehen. Huescako Viescas herrian zer gertatu zen? Urtegiak nola eraikitzen dira? Nola dago Eibar kokatua? Uholdeen erantzukizuna administrazioari egotzi dakioke? Ez. Eta gero medioek katastrofe «natural»etaz hitz egiten dute.
Kotxea egunero erabiltzen dugu inolako arazorik gabe eta asumituta daukagu errepideetako hildako kopuru ikaragarria. Egunero erakusten dizkigute erosteko dauzkagun kotxe guztiak; errepidean elbarri geratu diren guztiak erakutsiko balizkigute... Beraz, arrisku gizartean bizi gara, baina arriskua ez da soilik Prestigerena; gure egunerokotasunean askoz arrisku gehiago dago.

J. ERKIAGA. Orduan, gu zertarako ari gara lanean? Erronka oreka mantentzea da, baina garapen sostengarria mantentzea oso zaila da. Eta adibide bat jarriko dut: Gipuzkoan kirol portu gehiago behar al dira?
X. EZEIZABARRENA. Nik ezetz esango nuke.
J. ERKIAGA. Bada, 6.000 amarradurako defizita dago.
M. GONZALEZ. Baina amarraduren gaian, alde batetik, ontzien tamaina kontuan hartu behar da. Ontzi txikiak badira, ez duzu 17 metro altuerako malekoi bat eraiki behar. 6.000ko eskaera dagoela diozu. Sostengarritasunean administrazioak eskaera kudeatu behar du, ez eskaera bultzatu. Bestela Donostian bigarren errepide zinturoia beharko dugu. Defizit hori administrazioaren kudeaketa eskasaren emaitza da, eskaera bultzatzean oinarritzen den kudeaketaren emaitza. Nik beste galdera bat botako dut: Donostian aparkaleku gehiago behar al dira? Estatistikaren arabera, 4.000 aparkelaku berri beharko lirateke. Baina hori logika ez sostengarria da. Gure hiria modu arrazionalean ordenatzen badugu, garraio publikoa bultzatuz eta abar, defizit hori ez da egongo. Eta berdin, gure kosta zaindu nahi badugu, kirol-ontziak, arrantza-ontziak eta arrantza-portuak konpartitzea edo beste irtenbideren bat topatu beharko litzateke. Horregatik 6.000 behar direla esaten denean, kontuz ibili behar da. Eta behar izanez gero ere, nork behar dituen begiratu beharko da, noren mesedetan egiten den kudeaketa. Nik ez daukat zure galderaren erantzunik. Baina bide okerretik goaz.
J. ERKIAGA. Kudeaketa horretan gu, Ingurumen sailekoak, gainerako departamenduen erdian gaude.
X. EZEIZABARRENA. Eta Mutrikuko herritarren gehiengoa, esaterako, bertako kirol portuaren proiektuaren alde dago. Zoritxarrez gizartearen gehiengoak eskatzen duen ereduan bizi gara. Eta nik galdetzen dut: administrazioak gizartearen eskaerei erantzun behar al die beti derrigor?
J. ERKIAGA. Orduan, beste ekintza esparru bat ere landu beharko genuke? Eskaerei erantzuteaz gain, gizartea hezi beharko genuke?
M. GONZALEZ. Errua hiritarrari egozten diodala esan ohi didate niri. Eta hala da, agente kontsumitzaile bezala, desastre hutsak gara. Azkenean, gizartea da erantzulea. Garoñako zentralaren aurkako martxan, duela urte batzuk, manifestarien parean polizia jarri ordez, bertako langileak eta sindikatuak ipini ziren.
J. ERKIAGA. Nik gizartea hezi behar ote genukeen galdetzen dut, eta baiezkoan nago. Gizartea hezi egin beharko dugu.

X. EZEIZABARRENA. Heziketa eta mentalitatea funtsezkoak dira, legeak baino garrantzitsuagoak. Zuzenbidea kasu askotan eraginkorra ez dela argi dago. Afera kulturala da, eta horretan sakontzen ez den bitartean ez da irtenbiderik izango. Horren isla da Prestigeren arazoa, euskal arazoaz aparte, Espainiako arazo politiko bakarra bilakatu izana. Prestige izan da euskal arazoari itzal egin dion bakarra. Espainiako Gobernuak egin duena hain da larria, ezen hilik zegoen gizarte bat ia-ia Gobernuaren aurka jaikitzera eraman duela. Espainiako gizartea politikoki oso itzalita dago eta erantzun maila oso txikia du. Arazo politiko bilakatu izanak badu bere alde positiboa: nik behintzat morroi hauek boteretik alde egion dezaten nahiko nuke. Baina, azkenean, beste askotan bezala, ingurumena manipulatu egiten da eta tresna politiko gisa erabiltzen. Horrelakoa da joko politikoa. Eta Espainian joko politiko hori hain da narratsa, gizartea eta PSOE bera esnatzeko horrelako hondamendia behar izan dutela.
M. GONZALEZ. Politika hitzak, berez, antolaketa esan nahi du. Beste gauza bat da gaur politikarekin zer ulertzen dugun. Gizarte zibilak politikoa izan behar du. Nik hiritar moduan koordinazio eza sufritzen dut, baina administratizioen arteko koordinazioa Konstituzioan eta Estatutuan jasota dago. Baina zein koordinazio dago Eusko Jaurlaritza eta Espainiako Gobernuaren artean? Nola jokatzen ari da TACSA, kostak garbitzeaz aduratzen den enpresa?
X. EZEIZABARRENA. Hiritarren arazo hau, beste hainbatetan bezala, xantaia politikorako erabiltzen dute.
M. GONZALEZ. Baina nik esan nahi nuena da, arazoa benetan gizartean dagoela. Bizitza kalitatea bizitza mailarekin nahasten du gizarteak, eta ez dira nahastu behar. Geure buruari galdera hau egin behar diogu: Zenbat da nahikoa? Hori neurtzeko ez dugu baremorik gaur egun. Uste dut Gandhik esan zuela: «Xumeki bizitzen ikasi behar dugu, beste batzuk, besterik gabe, bizi ahal izateko». Prestigerena arazo larria da. Baina, tira, petrolioa tarteko dela, arazoa larriagotu egin zaigu berriz ere: Irakeko inbasioa hor dago. Hori da petrolioaren arazo globala. Hori eta bertara eraman nahi gaituen gobernu bat dugula.
X. EZEIZABARRENA. Johanesburgoko gailurrean oso garbi ikusi zen, AEBentzako bakea eta terrorismoa garapen sostengarriaren parte direla. Nazioarteko sisteman, gaur egun, denetik sartzen da garapen sostengarrian.
Honeraino gure mahai-inguruak eman zuena. Agidanez, arazoak hamaika katebegi ditu berekin. Itsas sektorea arras jota dago, katearen lehen begia baino ez da ordea. Hondamendiak zerbitzu eta turismo sektoreak astindu ditu dagoeneko. Gaiak badu bere mamia. Arazo hau apur bat gehiago ezagutze aldera gertakariak sorrarazi dituen hainbat gogoeta eta iritzi paratu ditugu hurrengo orrietan.