Frantziako Errepublikan hurbiltzen ari zaizkigu presidente berriaren hautatzeko bozkak. Dagoeneko ezagutzen ditugu hautagai nagusiak, baita asmatzen bigarren itzuliko lehian egonen diren bien izenak. «De facto» aspaldian hasia da kanpaina, betiko «langue de bois» aspergarrian. Egurra (leña) ala zura? (madera). Kasu honetan, «egurra» erran dezakegu iparraldeko eta nafarrek ere, erregai merkea baita hautagaiek saltzen digutena. Arte guti du hor, bertzalde, euskal arazoak, edo batere ez.
Beraz, apetitu eskasa nabaritzen dut hiritarren artean, are eskasagoa abertzaleen artean. Zeren bozkatzera joan behar genuke? Errepublikarrak gara, naski, batzuek ez uste izan arren, baina Euskadikoa da guk nahi dugun Errepublika. Eguna etorriko delarik, haren alde bozkatuko dut, haatik, ez gaude horren bezperan, iparraldetik bederen.
«Citoyen français de nationalité basque»: nazioz euskalduna naiz, baina hiritargoz frantziarra. Ezin konponduzko ekuazioa teorian: «la quadrature du cercle!» Praktikan, aldiz, bizi behar, eta nolabait moldatzen gara, eskizofrenia handi bati esker. Kontsolatzen gara pentsatuz are nekezago zirela gure aiton-amonak. Segurki ez ziren abertzaleak, sortzekoa baitzen hitza ere, baina euskaldunak ziren errotik, naturalki, eta bertzerik ezer ez.
EUSKALDUN peto petoak. Victor Hugok idatzi zuen bezala: «Euskaraz jaio, euskaraz mintzo, euskaraz hiltzen ziren. Aberri bat da euskara, kasik erran dut erlijio bat...» Eta bizkitartean, mundu ofizialak erraten zien ez zutela deus balio euskal hizkuntzak eta erkidego naturalak, oztopo zirela, baztertu beharreko zaharkeriak eta zabarkeriak. Estatu arrotz eta urrun horren meneko zeuden. Eta berek ezin asma ordainez berena zitekeen Estaturik, funtsean ezertarako ez baitzitzaien horrelako erakunde bat, non ez zen ulertezinezko eginbide inutil eta nardagarri batzuen inposatzeko, dirua zurgatuz gainera.
Baina lagundu, deusetan ez zituen laguntzen Estatuak, hartarik at bizi ziren ahal bezala, beren kasa, beren erara, beren izerdiaz. Halako sasi Jainko eta idolo barbaroa zitzaion, basa latin bitxi batean mintzo gainera, bere ezin ahoskatuzko «EU» teutoniko harekin: onik ez ziezaieken egin, kalte bai ordea. Holako frantsesak ziren gure arbasoak XIX. mende bukaeran.
Laster, ikasi behar izan zuten bai frantziarrak zirela, uda batez mutikoak eta gizon gazteak bildu zituztelarik jendarmeek belhar eta gari soroetan, treinean sartzeko «Gerla Handi» hartako bidean. Haietan ene aitaginarreba izan beharra zen Panpili Iriart, Amendüze Jauberrikoa. Euskalduna zen eta kito, baina harriduraz jakin zuen Frantziako hiritarra zela, baita ongi ordaindu ere bere bizi guzian, sona gaiztoko arroila haietan bilduriko zauriekin: bata eskuan, handiena ariman.
ABERRI txikia eta handia: eskizofrenia. Hitza ez zukeen ezagutzen nire aitaizunak. Gauza bai, ordea, eta harekin hainbat gizon gaztek. Nola elkarri lotu beren bi polo zaurituak? Sakrifikatu zituen jende haiei erantzun bat zor zien Estatuak. Baina, munstro hotzetan hotzena da Estatua, Nietzscheren hitzetan. Erantzuna asmatu zuena izan zen Ibarnegaray euskaldun diputatu sonatua, bera ere gerlari ohia: «Aberri txikia (aberri) handiaren baitan».
Baina hara! Aberri txikia ez du ezagutzen Marianak. Hil bedi amaren hizkuntza, bakarra egon dadin amaizunarena! Beraz, hastetik nabaria zena onartu behar izan dugu azkenean: aberria, amerria da, ama da. Ama bat daukagu, bakarra. Ez baitezpada eta derrigorrez bertzeak baino ederragoa, baina geurea, zinez bakarra.
Bitartean zer egin? Bortxazko hiritar bezala, eginbide batzuk bete behar ditut, nahi ala ez. Ordainez bazter utzi behar ote ditut eman dizkidan eskubideak? Segurki ezetz! Garizuma egiten duenari, ihauteriak ezin zaizkio debekatu! Beraz, ene ahal guztiz baliatuko naiz bozka horietan, ilusiorik gabe, naski. Lehen itzulian aurki dezaket hein bat gustuko hautagai bat, hala nola Noel Mamere berdea. Bigarrenean, Chirac-en papera zakarrontzira! Eta Jospinek ene botoa merezi beharko du hiru euskal puntu haietan: euskara, departamendua, presoak. Bertzela ber, ontzira harena ere!