Langile, langabetu, preso, irakasle, bikoizle... eta telebistako izar. Filme bat egiteko modukoa.
Nire bizitza besterik ez da. Lehenik ofizinista eta gero aroztegi batean jardun nuen. Euskarazko klaseak ematen ere jarduna naiz. Kafea hartzeko adina diru irabazten genuen. Gerora iragarki bat irakurri nuen egunkarian, bikoizleak behar zituztela. Aurkeztu eta ametitu egin ninduten, eta bikoizle lanean hasi nintzen. Horretan hiru urte eskas aritu nintzen. Lana gutxitu zela eta berriro langabezian nintzen.

Eta gero «Goenkale».
Castinga egin eta zortea izan nuen. Lan polita da eta gustora nago.

Zer eman dio Abelin Linazisorori «Goenkale»k?
Lasaitasuna. Alegia, ekonomi aldetiko urduritasun hori, diru falta hori, ahaztu egin dut. Alde horretatik, beraz, lasaitasuna. Beste alde batetik, gustatzen zaidan lanbidea da. Gaztetan ere, hamasei urte bitartean, antzerkian lan egin nuen.

Eta zerbait kendu al dio?
Ez dut uste. Nik lehengo moduan jarraitzen dut. Lan arrunt gisa hartzen dut, baina lan ona. Ezin da alderatu lan hori tailerrean bederatzi ordu sartzearekin.

Famaren aldetik?
Harritzekoa da zenbateko indarra daukan caja tonta delakoak. Edozein herritara joan eta kalean jendeak ezagutu egiten zaitu, barrez «begira, begira, zein doan hor!» esanez. Beharbada pertsonaia barregarria dela edo...

Zure bizitzako aurrenetako kapituluak, dena den, gidoiekin baino beste zerbaitekin eman zenituen borrokan.
ETAn sartu nintzen, 68an, fronte kulturalean; ni beti kultur mailan mugitu izan naiz. Orduan izugarrizko jende mordoa zegoen fronte kulturalean.

Komisaldegiko fokoak ezagutu zenituen orduan. Horiek telebistakoak baino gogorragoak izango ziren?
Filme batean azalduko balitz komisaldegian zer egiten duten, jendea harrituta, ikaratuta geldituko litzateke; ezin da sinetsi ere egin.

Gero espetxera. Bertan ez zenuen idatzi?
Poesia estiloko zerbait egiten jardun nuen, baina batez ere pena bat daukat: nire oroitzapenak idazten hasi nintzen lau urte nituenez geroztikakoak, eta idatzi bai, baina han gelditu ziren. Askatu behar nindutela eta gauza bat zela eta bestea zela ez nituen hartu.

Telebistak eta filmeak izan ditugu hizpide. Izan ere, zinemazale amorratua zaitugu. Nola ikusten duzu zinemagintza Euskal Herrian?
Euskal Herrian euskal zinemarik ez dago. Hemen zinema espainola egiten duten zuzendariak besterik ez daude. Euskal Herrian zinema euskalduna egitekotan, euskaraz izan behar du, eta herri honek dauzkan arazoak ukitu behar ditu: pertsonalak, familiarrak, langileenak, burgesiarenak, borrokalarienak, eta abar. Baina benetan hemen gertatzen dena eta zenbait arazo ez dira sekula ere ukitzen. Arazo politiko batzuk ukiezinak dira hemen egiten den zinemagintzan. Ez dago euskal zinemagintzarik. Antton Ezeizak zioen bezala, hemen zinema `bascongadoa' egiten da; euskal zinema Euskal Herria bere buruaren jabe denean egingo da.

Zinemazaleak telebista ikusten al du?
Ez gehiegi, haserretu egiten naizelako. Informatiboetan berriak aldrebestuta ikusteak amorratu egiten nau. Elkarrizketak eta eztabaidak ere horregatik ez ditut ikusten, normalean ikuspegia zeharo aldrebesa ematen dutelako. Haserretzeko, hobe itzaltzea.

Telebistaren kalitatea har ezazu `plano motzean'.
Oso zinemazalea naizen aldetik, filme mailan kontrolatu egiten ditut kate guztiak eta noizbait berrikuntzarik izaten da, baina zoritxarrez goizeko ordu batean ematen dute. Kalitate aldetik oso eskasa da telebista.

Egin dezagun `flash-back'. Lan munduan buru-belarri jardun zenuen.
Garai hartan, Franco bizi zen garaian, langile mugimendua oso indartsua zen Euskal Herrian. Orduan ahalegin guztiak egin genituen langile mugimendua indartzeko, baina ez genuen nahi langileak sigla politiko batzuen menpe egotea. Beraz, langile-asanbleen eta batzarreen mugimendua indartzea nahi genuen.

Mugimendu handia izan zen, eta grebak ere batzarrek erabakita eraman genituen aurrera, eta ez bakoitzaren alderdi politikoaren arabera. Argi geneukan langileak erabaki behar zuela zer egin behar zen. Esperientzia oso polita izan zen. Denborarekin alderdi politikoak legeztatu egin ziren, sindikatuak ere bai, eta batzar-mugimendua ahuldu egin zen.

Gure aldetik ere, bestalde, batzuk oso puristak izan ziren eta «hain autonomoak izango gaituk, bakoitzak nahi duena egingo duela» zioten. Hori ere gehiegizkoa zen.

Gaur egun nola ikusten duzu langile kontzientzia?
Gaizki. Langile mugimendu aldetik oso ahula eta oso eskasa. Batez ere, nire ustez, langabezia dela eta. Hemen, lehen bezala, lanaren kezkarik ez balego, orduan agian mugimendua indartu egingo litzateke. Baina langabeziak egiten duena zera da: beldurra sortu, bakoitzak bere lanpostua galtzeko duen beldurra. Gazteengan ere beldur sumatzen da, horregatik hartzen dute lana lau txakur-txikiren truke eta edozein baldintzatan: «Bihar etorri hadi, eta jaian ere etorri», eta joan egiten dira.

Ez gaude, ez, lehengo egoeran. Aldatu egin dira gauzak. Zumaian, bertako giroan ere, hala izan al da?
Asko, orain beste bat da. Lehen Zumaia orain Eliza dagoen kaskoa zen, eta lau txalet. Herri lasaia zen, guztiok ezagunak... Jakina, udaldean madrildarrak azaltzen ziren, baita frantziar asko ere. Hala ere, orduan lau hotel zeuden eta orain, biztanle mailan bikoitza izanda, bakarra ere ez dago.
Giroa ere asko aldatu da. Lehen kalean asko ibiltzen ginen, basoerdiak hartzen, kantuan. Izan ere, kantu asko ikasi ditugu tabernetan, Euskal Herriko kantu zaharrak. Beste eskola bat zen. Hori guztia, ordea, galdua da.
Hizkuntza ere aldatu da. Lehen zumaiarrez hitz egiten zen, kaskoan bertan ere ezberdintasuna nabari zen hizkeran, itsasaldeko hizkera zuten. Baserrikoen aldean, zumaiarrak diot, desberdintasunak bazituen. Galtzen ari da ordea.
Gure nortasuna, gure memoria galtzen ari gara. Lehen herri bakoitzak bazuen bere hizkera, bazituen bere pertsonaiak... eta orain uniformizazio ikaragarria dator. Horretan komunikabideek, telebistak berak, izugarrizko indarra du.

Gogoetan sartua zara. Egiozu begirada lehen ere landua duzun gaiari, zure bizitzan konstantea izan den abertzaletasunari.
Abertzaletasuna gaur egun, zoritxarrez, «Francoren aurka hobe bizi ginen» esaldiak dioen horrek laburtzen du. Garai batean borroka gehiena egiten zutenak gutxienak ziren, borroka guztietan bezala; baina gutxiengo horrek sustengu moral eta herrikoia zuen, denak batera zihoazela. Gaur egun, ordea, alderdi politikoen legeztapenarekin batera, denon sakabanatzea gertatu da. Eta elkar ikusi ezina ere gertatu da. Beldurra da. Asko kezkatzen nau.
Gertatu izan zait pertsona batek, bizitza guztian mendian eta elkarrekin ibilitakoak, egun batetik bestera kasurik ez egitea. Zergatik? Propaganda bat eta buru garbiketa bat dagoelako. Fitxatu baldin bazaituzte leku batean, eta nahiz eta zu sigla horien barne ez egon, pentsatzen dute baietz, eta fitxatuta zaude.
Niretzat abertzaletasuna egun ezkerrekoa da, eskuinekoa ez da hor sartzen.

Nola azaltzen duzu hori?
Nazionalismoa deitzen dena zapaldua ez den nazio batean baldin bada, txobinismoa da hori, besteak baino gehiago izan nahia. Baina zapalduta dagoen herri batean bizi baldin bazara, askatasun nazionala sozialarekin batera etorriko da. Historiari begiratzen baldin badiogu, burgesiaren nazionalismoa beti interes ekonomikoei lotuta egon izan da. Interes ekonomiko horiek lotuta baldin badaude espainiar interes ekonomikoei, orduan hor jai dugu. Begiratu besterik ez dago nazionalismo klasikoak zer egin duen bere historia osoan, guda aurretik hasita.

Euskara ere kezka izan duzu. Hizkuntzaren osasun egoera nolakoa da?
Txarra. Jakintza mailan gero eta jende gehiagok daki, baina erabilera gutxiagora doala iruditzen zait. Hemen gazteriak erdaraz hitz egiten du. Euskara sozialki ez dago onartuta. Burgesiak erdara erabiltzen duelako, politikariek erdara erabiltzen dutelako... eta hori horrela doan bitartean euskara ere zapaldua izango da. Militanteen hizkuntza bat da euskara. Zenbait jenderi euskarak enbarazu egiten dio, garbi dago. Nahiz eta euskararen alde daudelaeta esan, iruditzen zait euskararik ez balego lasaiago biziko liratekeela.

Erabilpen mailan ekarpena egitekotan-edo, AEKn ere jardun zenuen lauzpabost urtetan.
Esperientzia polita izan zen. AEKn sartu baino lehen, espetxetik irten eta berehala, euskarazko klaseak ematen hasi nintzen. Ni kartzelan alfabetatua naiz. Bertan taldetan antolatzen ginen euskaraz ikasteko. Zerbait zekitenek ezer ez zekitenei erakusten zieten. Ni neu alfabetatzen ari nintzela euskalduntzen aritu nintzen, Burgosko espetxean igaro nituen hamar hilabetetan.
Nik hartu nuen taldea liberatuena zen, eta haiei klaseak ematen nizkiela ikusirik, beren buruzagia nintzela uste izan zuten militarrek eta informazioa eman zioten Poliziari. Geroago nire abokatuak jakin izan zuen eta esan zidan.

Jo dezagun azken kapitulura. Zure alabei lo eginarazteko ipuinak asmatzetik liburua kaleratzera. Bide luzea?
Idazteko grina beti izan dut. Bestalde, bizitza osoan kezka bat izan dut: gure memoria historikoa jaso eta gorde beharra. Kezka horri erantzunez amarekin hitz egiten eta guda aurreko istorioak jasotzen jarduna naiz garai batean.
Iaz denboraldia gaixo egin nuen, ohean, eta lehendik buruan izandako istorioak eta gertakari historikoak idazteko gogoa sortu zitzaidan, horretarako beta baliatuz.
Sariketa batera ipuin bat aurkezteko asmotan buruan nuen istorio bati ekin nion, baina luze jo zuen, eta sariketara aurkeztu ez baina bukatzeko lana hartu nuen, eta eleberria da emaitza.

Horra «Axun»en jaiotza. Aurkez iezaguzu.
Maitasun istorio bat idazten ahalegindu naiz, baina langile bati gertatzen zaiola kontuan izanik, eta langile abertzale bat gainera. Fondo abertzale bat eman nahi izan diot istorioari, nire garaiko bizipen batzuetan ere oinarrituta. Orduan genuen kontzientzia maila kanporatzen saiatu naiz, azaleratzen.
Hori guztia lotu nahi izan dut maitasun istorio batekin. Lehenengo amodio baten kontakizuna da.

Hain inportantea al da maitasuna?
Niretzat pertsonak beharrezkoa duen zerbait. Maitasunik gabe pertsona bat hutsa geratzen da.

Eta sexuak, zenbatekoa du garrantzia?
Maitasuna lotuta dago erakarpen fisiko batekin, ez bakarrik begiradarekin, gorputzarekin ere bai, sexuarekin. Nahiz eta azken muturreraino ez joan. Adibidez, nik kontatzen dudan istorio horretan sexuak garrantzia dauka.
Gure garaian harremanak emakumeekin oso «nahi eta ezin» izan ziren, pekatuak, konfesatu beharrak eta istilu horiek guztiak inguratutako gaia zen. Gure belaunaldiko jendeak izugarrizko zama izan genuen gainean pekatuaren ideia horrekin, nahiz eta pixkanaka lasaitzen joan den.

Aurrera jarraitzeko asmorik al duzu?
Une honetan kontakizun labur bat idazten ari naiz. Lehen aipatutako istorio zahar haiei ere heldu behar diet, baina beldurra ematen dit. Hala ere, hasiera besterik ez dut. Ikusiko dugu zerk irteten duen hortik.

Emakume izena daraman liburua gizonezko baten kontakizuna da. Emakume baten ikuspegitik egingo al zenuke liburu bat?
Oso zaila ikusten dut.