«Herri honetako kulturgintza galtzaileen sindromearekin dago»


1993ko uztailaren 25ean
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Joseba Jaka Elkar-eko zuzendariari elkarrizketa
«Herri honetako kulturgintza galtzaileen sindromearekin dago»
JOSEBA JAKA
Euskal kulturgintzako arlo asko ukitzen ditu Joseba Jakak zuzentzen duen Elkar enpresak. Disko zein liburu argitaldaria, Zabaltzen banaketa enpresak hedatzen du bere sarea, eta Bilintx liburudendak zuzeneko salmenta bideratzen du. Liburuak kredituz saltzen hasi zenak egungo enpresarainoko bidea azaldu digu.
ARGIA. Nola hasi zineten Jakatarrak liburugintzan?
JOSEBA JAKA. Ni hasi nintzen lehenik, orain dela urte asko, hogeita zortzi bat izango dira, baina berehala hasi ziren anaiak. Beharbada beste era batera, liburuak kreditu sistemaren bitartez salduz. Beharbada interes ekonomiko hutsengatik. Bizi egin behar zelako eta aukera ikusi nuelako. Beste lantoki batean nenbilen lanean, baina plurienpleatu gisa liburuak saltzen hasi nintzen. Eta liburu enpresa batekin diru gehiago atera zitekeela ikusi nuenez, horretan hasi nintzen beste lana utzita. Hemezortzi urte nituen, eta aurretik bi urte paseak nituen bi lanak tartekatuz. Hasieran erdarazko liburuak saltzen nituen, baina urte eta gutxira euskaraz atera zen lehen bilduma saltzen hasteko aukera izan nuen. Ondoren, nire anaiak izan ziren.
A. Orain arte mantendu al da interes ekonomiko huts hori?
J.J. Hasiera batean bai, lehen esan bezala, baina hortik aurrera, euskarazko liburuak saltzen hasi nintzen neurrian, euskara eta Euskal Herriko kezka sortu zitzaidan. Horregatik euskarazko liburuen munduan sartzen hasi ginen, baina ez interes ekonomiko hutsengatik, euskal kulturaren inguruan zerbait sentitzen genuelako.
A. Kredituen salmentaren garaia lehen fasea da. Noiz amaitu zen?
J.J. Soldadutza arte iraun zuen. Horren ondorenean aldaketa inportante bat dator. Nahiz eta salmenta horiek egiten jarraitu, ikastolen inguruan sartzen gara gehiago. Ikastoletako lehen material horien osatze eta banaketan laguntzen hasi ginen.
Hortik joan ginen sartzen euskarazko liburuaren munduan. Euskal kulturarenean. Hor dago Bilintx liburudenda eta Zabaltzen enpresa banatzailearen sorkuntza. 1976ko udan izan zen. Liburudenda salmenta zuzenerako zen eta Zabaltzen euskarazko liburuen banaketa Euskal Herrira hedatzen hasteko. Horrela liburuaren sare komertzialak eratzen hasi ginen.
A. Elkar argitaletxea ere ekoizpena handitzen hasi zen. Baina hasiera batean diskoak ekoizten zenituzten batez ere. Aldaketa handi bat eman zen arte. Zerk eragin zuen aldaketa hori?
J.J. Joxe Mari Sorsen etorrera batez ere. Bera hasi zen arduratzen produkzioaz. Biek garrantzi berdina zuten hasieratik, baina geroztik indar handiagoa hartu zuen liburuak. Hala ere, biak bateratsu kaleratzen hasi ginen.
A. Esan duzu Bilintxerako pausoa ematean euskal kulturgintza eta herriarekiko nolabaiteko konpromezua hartu zenutela. Gaur egun ere beste aldaketa sakon bat ematear zaudetela esana duzu. Oraingoan ere konpromezu maila hori ba al dago?
J.J. Zalantzarik gabe. Oso negozianteak izatearen fama dugun arren, garbi izan dugu, hau martxan jarri genuenetik, euskal kultura ahal den mailarik zabalenean bultzatu behar dela izpiritua. Eta oraindik ez dugu galdu izpiritu hori. Beti garbi izan dugu ateratzen dugun etekina berriro inbertitu behar dela horretan. Egun dugun guztia pausorik pauso lortu dugu. Militantzia profesional batekin beti.
A. Orduan, egiten duzuena bada nolabait politikoa.
J.J. Politiko hitzak beldurra ematen dit, baina bai guk gure burua beti euskal kulturaren munduan ikusi dugula. Ez dugu inoiz ikusi hau enpresa partikular bezala. Beharbada, gainera, argi izan dugu inongo alderdi politikotik oso aparte egon behar dugula. Beti horrela izan da. Gauza iraunkor bat eta luzerakoa egitekotan beste biderik ez dagoela ikusten baitugu. Oso maila zabalean lan egin behar dugula uste dugu, euskaltzaleen eremua oso zabala baita, eta hori mantendu behar da.
A. Proiektu kultural nazional batetaz ari zarela dirudi.
J.J. Baina oso izpiritu beretik beti. Euskarazko kulturaren aldeko ekimenak ahal den neurrian bultzatuz.
A. Zure hitzen arabera, fase berri batean gaudela dirudi. Honek ba al du helbururik? Zein izango luke Elkarrek bere helmuga?
J.J. Inoiz ez dugu horrelako helbururik jarri. Iristen garenera heltzen saiatzen gara. Ikusten dugu zeinek izan behar duen bidea eta jarraitu egiten dugu. Baina egia da aldaketa batzuk ezarri behar ditugula enpresaren egituraketa bertan.
A. Euskal kulturaren monopolizatzaile etiketa izan duzue. Salaketa handiena Zabaltzenen kontra egin da. Euskarazko liburuen salmenten monopolioa izan duela diote. Hori egia al da?
J.J. Ez da egia, badira beste banatzaile batzuk. Agian ez zaie guri bezain ongi joan, baina hasi ginenean Etor zegoen. Beste batzuk ere bai, baina gero gu geratu gara batez ere. Saiatze kontua da gehienbat.
A. Hala ere, ezin duzu ukatu jauzi koalitatibo nabarmena dagoela zuek eta beste enpresen artean. Gainera, nik aipatutako monopolioa Euskal Herri osorako banaketa sarea duten bakarrak zuek izatearen ildotik zihoan. Horrek akatsak errazten dizkizuetela diote.
J.J. Entzuten ditugu horrelako kexak. Hemen zerbait hedatu eta orekatu samarra ikusten bada, gaizki ikusia izaten hasten da. Herri hau galtzaileen sindroemarekin dago. Leku guztietatik entzuten dira gainera kexa horiek. Ez dut uste sekula monopolio izateko nahia izan dugunik. Guk liburu banaketan ez diogu mugarik jarri inoiz inori. Instituzioetatik hasita argitaletxerik marginalenen lanetarainoko bezeroak ditugu. Inoiz ez dugu libururik boikoteatu, ezta argitaletxerik ere.
A. Hamazazpi urte daramatzazue kulturgintzan. Produkzioa handitzen ari dela esan duzu, baita galtzaileen sindromea dagoela kulturgintzaren munduan ere. Kulturgintzan negar egitea bidezkoa al da egun, edo negarti batzuk gara?
J.J. Uste dut negarti herri bat garela. Gu geu ere, hasi ginenean, zein jatorrak! Gero, enpresa handitzen joan zenean, jada ez gintuzten hain ongi ikusten. Hedatzen den guztia susmagarri ikusten da.
Uste dut hainbeste negar egiteko motiboak egon daitezkeela egun ere, behar handiak baitaude. Baina asko hobetu da. Jendea opzio ezberdinetan zatikatzea etorri da beharbada. Opzio oso profesionalak egiteagatik, militantzia ahaztu izanagatik... Ez baldin bada oso gauza mugatuetan, izpiritu hori desagertu da. Datozen belaunaldiak oso profesionalduak daude.
A. Profesional kontua aipatuta, duela 17 urteko produkzioa txikiagoa zen, baina argi dago kalitatea berdin zaindu behar dela. Kalitateak ere gorantz egin al du?
J.J. Izugarri. Musikagintzan zein liburugintzan homologazio bat lortu da. Inolako lotsarik ez edukitzeko moduko produktuak eskaintzen dira. Baina beste alde batetik, liburu azoken antolatzaileak ere hasiak dira azken aldian gehiegi produzitu dela esaten. Ezin dela hainbeste asimilatu. Arrazoi pixka bat badute. Egokitze lan bat egiten hasi gara. Horrek murrizketa bat ekar dezake.
A. Krisia soilik ekonomikoa al da orduan?
J.J. Batez ere ekonomikoa dela uste dut. Produkzio aldetik kalitatezko produktuak beti daudela uste dut, gehiago edo gutxiago. Beharbada, arlo batzuetan dexente argitaratu da, hainbeste merezi ez zutenak tartean.
A. Duela urtebete krisi larria iragan zenuten disketxean.
J.J. Krisiaren eraginagatik salmentak jaitsi egin dira. Baina disketxe guztietan. Hor ere ekoizpen neurriak jaitsi egingo dira. Salmenta ugariak ziurtatuko dituzten taldeak beharrezkoak dira eta hori ia disketxe guztietan gertatzen dela uste dut.
A. Baina euskal kulturaren bultzatzaile gisa lan egiten duen disketxe batek ez al du arriskatu behar?
J.J. Noski, eta hori, maila handi batean, egiten dela uste dut: Elkarren, Oihukan, Esan Ozenkin... Baina hori zailagoa bihurtu da krisiaren eraginez. Urtean hogei disko editatzen dituen zigiluak oso ondo doakien dozena erdi bat talde behar ditu; beste dozena erdi bat mantenduko dena, eta beste sei arriskutsuagoak direnak. Horrela manten daiteke.
A. Eusko Jaurlaritza kulturgintzaren mezenasa izan beharko al litzateke?
J.J. Txarra dela uste dut, jendea beti dirulaguntzetatik bizitzera ohitzen bada kaltegarria suertatzen baita. Dirulaguntzak beharrezkoak dira gauzak ongi funtzionatzen hasi arte, baina gero ez dira beharrezkoak. Okerrena da hemen oraindik euskararen inguruko gauza gehienek zoritxarrez dirulaguntzaren bat behar dutela. Eta uste dut zenbait gauzatan dirulaguntza horiek azkarregi mozten ari direla.
Ritxi Lizartza
34-38

GaiezKulturaKulturgintz
GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaBesteak
PertsonaiazJAKA3
EgileezLIZARTZA2Kultura

Azkenak
Bizkaiko Golkoa ia bi aldiz azkarrago ari da berotzen munduko batez bestekoa baino

Naturklima fundazioak kaleratutako Itsasoko eta kostako txostena-k argitara eman ditu klima aldaketa euskal kostaldean izaten ari den ondorioak: Bizkaiko Golkoko uren tenperatuta 0,22 gradu igo da hamarkada bakoitzean, 1981tik 2023ra, munduko uren tenperaturen batez besteko... [+]


Protesta egingo dute Los 40 Summer Live jaialdiaren aurka, Zarautzen

Beste urte batez Los 40 Summer Live jaialdia ospatuko dute Zarautzen, eta horren kontra agertu dira herriko hainbat eragile, haien ustez, garrantzi handiagoa ematen zaiolako ekitaldi horri herriko jaiei baino: "Argi erakusten du gure herrian zeinentzat dauden erraztasunak... [+]


Azterketa %90ek suspenditu dute eta Zupiriak esan du: “Ertzain izateko ikasi egin behar da”

3.600 pertsona aurkeztu dira ertzain edo udaltzain izateko lan eskaintza publikoko deialdira, eta 2.800 hautagaiek ez dute proba psikosoziala edota atal teorikoa gainditu. Segurtasun sailburuak defendatu egin du Polizia izateko "exijentzia maila".


CAF-Elhuyar sariak etetea erabaki dute, “baldintza egokirik” ez daudela arrazoituta

Zientzia-dibulgazioa saritzeko erreferentziazko sariak izan dira CAF-Elhuyarrekoak. Antolatzaileek 31. edizioa martxan zegoela etetea erabaki dute, "sariketa behar bezala egiteko baldintzarik ez dagoelako".


Nila Heredia
“Evo Moralesek ingurune toxikoa du, eta ezinbestekotzat jo du bere burua”

Boliviako ezkerreko militante historikoa da Nila Heredia, bi aldiz Evo Moralesen Osasun ministro izandakoa. Abuztuan hauteskunde orokorrak izango dituzte, eta herrialdearen egoera politikoa aztertu du elkarrizketa honetan.


Guggenheim Urdaibai Stop plataformak museoaren proiektua bertan behera uzteko eskatu die instituzioei

Joan den astean aurkeztu ziren proiektuaren inguruko entzuketa prozesuaren emaitzak, eta Guggenheim Urdaibai egitearen kontrako iritziak gailendu ziren. Busturialdearen beharrei "arduraz" erantzutea exijitu die plataformak, eta proiektuaren inguruko informazio eta... [+]


Indarkeria matxista gisa ikertzen ari dira 78 urteko emakumearen hilketa, Zizur Nagusian

Emakumea hilda aurkitu dute bere etxean. Senarrak, 85 urteko gizonak, emakumearen heriotzaren berri eman du, Polizia bertaratu denean diskurtso inkoherentea zuela ohartu eta atxilotu egin dute. 


Konfrontaziora pasatzeko garaia da

Euskararen normalizazioaren motorrak herri dinamikara bueltatu behar du aurrera egin nahi badugu


2025-07-30 | Sukar Horia
Dominatzaile pobreak

Bolo-bolo dabiltza gugandik zenbait kilometrotara gertatutako pogromoak, hamarkada luzetan −mendez mende− zilegituriko arrazismoa oinarri dutenak. Palestinan, Torre Pachecon eta Hernanin, arazoa antzekoegia da, intentsitate ezberdinez bada ere. Moroak dira behe-laino... [+]


Barkamena inprimatzen eta saltzen

Mainz (Alemania), 1454. Johannes Gutenbergek eskala handian inprimatutako lehen liburua argitaratu zuen, Berrogeita bi lerroko Biblia izenez ezagutzen dena. Gutenbergek ez zuen inprenta asmatu; dakigula, Txinan, 1040an, Bi  Shengek asmatu zuen inprimatzeko lehen makina... [+]


Migrazioei buruzko jarrerak gurean

Diskurtso erreakzionarioen gorakadaz ari gara azken urteetan. Dela migrazioei buruz, dela feminismoa, euskara eta abarri buruz. Testuinguru horretan, garrantzitsua iruditzen zait jarrera erreakzionarioak edota migrazioei buruzkoak aztertzeko ez gelditzea titularretan, eta gaiari... [+]


Euskarak Euskal Herria behar du

Euskararen balizko etorkizunari buruzko ikerketa bat ezagutzera eman da berriki, eta zalaparta eragin du bertan irudikatzen den paisaia beltzak. Asaldamendu hori auzitan jarriz abiatuko dut nire ekarpena. Zergatik da harrigarria datu hori? Zein mundutan bizi gara, gure egoeran... [+]


Ergelkeria

Liburuak hasi, utzi… begietatik garunera nagi doaz esaldiak, eta itzali ezin dudan tik-tak bat entzuten dut. Ikus-entzunezkoak pikatzen ari naiz.

Entzun dut burpee, eta Llados, eta body count, eta nahi duzulako zara pobrea, eta Milei, eta Thiel, eta unibertsitatea... [+]


2025-07-30 | Inma Errea Cleix
Kaka

Uda honetako erronka omen sare sozialetan: kaka egitea igerileku publikoetan. Ohikoak dira jokabide zikinak sare horietan, eta batzuek beren gorotz fisikoa libratzea, ororen begi-bistan eta eskura, honezkero gaina hartu digun zikinkeria digital erraldoia hezurmamitzea besterik... [+]


Eguneraketa berriak daude