Egin ARGIAkoa

Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia

larunbata 2025eko uztailaren 19an

Arkeologia

Joxemiel Barandiaran: "Denek erdara ikasten dute eta horrek ematen ditbeldur ikaragarria"

1989ko apirilaren 23an

Inprimatu

Kazetaritza independenteak herritarren babesa du arnas

Egin ARGIAkoa

Joxemiel Barandiaran idazleari elkarrizketa

Joxemiel Barandiaran: "Denek erdara ikasten dute eta horrek ematen dit beldur ikaragarria"
Joxemiel Barandiaranen lehenengo liburua "Ataun En La Edad Media. El Antiguo Castillo" izan zen, 1961an argitara emana. Ordudandik, etengabean ari da idazten, eta antropologia, etnologia, arkeologia zientzien inguruan berriak argitaratzen. Bere betiko Ataunen sustratitua, 100 urtetara iritsiko da aurtengoan.
Badago esaera zahar bat: "Zartuta sendatzen bazera eun urtez biziko zera" diona... Sara baserrian, liburuen artean, hezikera edo kulturari buruzko pentsamenduetan murgilduta hartu gaitu beti ere halako xarma berezia erakusten duen Joxemielek. Bere aurrean hitzegitea baino askoz ere interesgarriagoa egiten da entzutea. "Gogoeta batzurekin ari naiz orain..."
GALDERA: Zertan ari zara orain, zer daukazu esku artean?
ERANTZUNA: Beno, lantxo batzuk egiten ari naiz orain... Zenbait gogoeta eta, etortzen da jende asko eta haiek ekartzen didate burura gauza asko. Badakizu, ni herri askotan ibilia naiz jakiteagatik nolako bizikera egiten dugun eta momentuan, Nafarroako herri batean ibili nintzen eta handik hartu nituen gaiekin orain monografiko bat idazten ari naiz; ez dakit zenbat iraungo didan, baina badakizu, etnologia, herri baten izakera, luzea izaten da, gai asko izaten dira eta, ez dakit zenbateko lana izango den.
GALDERA: Zerk bultzatu izan zaitu eta zerk bultzatzen zaitu orain gure herriaren izakera etengabean ikertzera?
ERANTZUNA: Hori oso gauza maitea izan dut, herrien izakera, eta gauza asko sartzen dira horretan; nire ikaskuntza gehienak, batez ere herbestean, batekin eta bestearekin hitzeginez eta egin izan ditut. Ni atzerrian nintzela Leiz pig-eko unibertsitateko irakasle batek jarri ninduen Euskal Herriko izakera ikastera. Ni ari nintzen ikasten munduan zehar ziren bizikerak, batez ere ustez eta lehenbizikoak zirenak, haiek ikasten, eta badakizu, herri haiek hemendik urruti daude, eta niri irakasle hark esan zidan: "ez duzu behin ere ikasiko. Herri baten bizikera ikasi nahi baduzu zerorrek behar duzu hango bizikera bizi» –eta arrazoia zuen. "Bizi ez baduzu ez duzu ondo ikasiko", eta orduan pentsatu nuen: "Herri baten izakera ikasi nahi badut gure herriarena bekario dut ikasi, han bizi naiz eta».
Lehengo bizikera ezagutu nuen, zerbait egiten nuen lehendik ere... Ni hemengo baserri batekoa naiz, hemendik 100 metrotara dagoena, eta nik baserriko lanak ikasi nituen; ni, hamar urte egin nituen bitartean etxean egon nintzen lanean, eta jakin nuen herrikoa, bertakoa, neronek bizi bait nuen, horregatik jakin nezakeen, eta horregatik hasi nintzen horrekin.
GALDERA: Zuk ikertu duzun historiaurreko Euskal Herri horrek ba al dauka gaurkoarekin zerikusirik?
ERANTZUNA: Beno, zerikusirik, asko ala gutxi, badu, jakina, ze haiek ere hemen bizi izan ziren, eta klaro! Ez dugu pentsatu behar, halako motibo handirik ez baldin bada, orain dela, esaterako, lau edo bost mila urte hemen bizi izan zirenak ez zirela euskaldunak gu bezala, hori ez dugu pentsatu behar. Behar bezala adierazten ez den bitartean haiek ez zirela euskaldunak guk esan behar duguna da euskaldunak zirela. Hori esan behar.gu.
GALDERA: Zuk uste duzu euskaraz mintzatzen zirela?
ERANTZUNA: Baita. Oso eu skara desberdina izango zen, ze hizkuntzak aldatu egiten bait dira, zerbait desberdina, baina, orain ere, antzemango genioke gure hizkuntza dela ordukoa entzunez gero. Herri batean bertan, nola eta ez denean beste herriekin hartu eman handietan ibili, aldaketa egiten da, baina ez da hain aldaketa sakona; euskarak berak beste hizkuntzekin hartu emana izan du, bai, bai, gauzak, beste hizkuntza batetik hartutakoak, denbora luzean egon zen latinarekin hartu emanetan, eta euskarak badauzka orduko latinaren hitzak hartuta.
GALDERA: Zer da zuretzat euskal nortasuna? Zertan oinarritzen da hori?
ERANTZUNA: Lehenengo hizkuntza: horrek adierazten du dela herri bat bere nortasuna duena. Hizkuntzarekin batera joaten da izakera eta hezikera, kultura. Euskarak baditu bere gauza bereziak, ez bakarrik hitzetan, baita esanahietan ere, esango dizut: euskaldun bati galdetzen baldin badiozu gauza bat berak erabili ez duena, ikasi duena esan diotelako, ba "hala, eta hala omen da» esango du; berak erabilitako gauzak era batera esaten ditu eta besteak beste era batera. Euskara, niretzat behintzat oso garrantzitsua da. Gure aurrekoena, eta haiengandik iritsi zaiguna, euskara.
GALDERA: Zuk uste duzu egin dituzun lanek jarraipenik izan dutela?
ERANTZUNA: Jarraipena? Bai... Argitaratuta daude denak, eta badakizu, horiek ez dira galduko erabat, begira, begira, hor goian dauden liburu horiek... "Obras Completas", horiek baten batek irakurriko ditu ba...
GALDERA:Sail desberdinetan aritua zara: antropologia, arkeologia, etnologia... Zertan sakondu duzu gehien?
ERANTZUNA: Etnologian aritu naiz batipat, herrietako bizikerari buruz kontu asko eta... Gero, Euskal Herriko arkeologia ere asko. Urte asko. Zein izan den nere lanik sakonena? Ez dizut esango, ze horixe esaten ez da erraz, aizu, neurtzeko behar da zerbait, metro bat, eta ez daukat metro bat hori neurtzeko, esate baterako: etnologiari buruz gehiago egin ote dudan, ala arkeologia... Ez daukat metrorik. Gustoen aritu naizena? Beno, Euskal Herriko arkeologia aztertzen, historian ez hainbeste, eta gero, oraingo bizikeran, oraingo kulturan ere asko.
GALDERA: Eta zer zulo geratzen dira ikertzeko gure Historiaurreko sasoiari dagokionez?
ERANTZUNA: Bai, jakina. Euskal kultura orain ere oso-osoa dago. Orain dela 50 urtetik hona aldaketa handia egin du; bizikera, kultura aldatzen joaten da eta. Badira asko, nik ez dakizkidanak ere asko. Hasten zara leku batean, eta urteak igual behar dituzu pasatu, bat, bi, hiru, aztarnategi lehenagokoak direnak aztertu ditut Ataunen, baina badira gehiago, neronek ez dakizkidanak, ni Ataunen ez naiz asko ibili, baina lehengo gizakia bizi izandako toki asko dago hemen: lurrean ikusi eta hortxe antzematen zaio. Badabiltza sei bat lagun orain... Gu ibiltzen ginen hiru, eta esaten ziguten "dos tres tristes trogloditas",–los tres egia zen, tristes ez, kontentu ibiltzen ginen, eta trogloditak bai, kobatan ibiltzen ginen. Gauza horiek asmatu zituenak ere...! Beno, badakizu, mundua hala da eta.
GALDERA: Nola lan egiten duzu, zein metodo... Ba al duzu ordenadorerik?
ERANTZUNA: Ez, ez daukat ordenadorerik; ez dut uste horretan sartuko naizenik orain... Ba, hortxe, motel, larrika: Idazten eta irakurtzen aritzen naiz orain, beste zer egingo dut nik, gizarajo honek! Ez da garrantzia handia duen gauza, baina egin beharreko gauzak askotan; ez daukat halako meritu ikaragarririk, hori edozeinek egiten du... Lehen kanpoan ibiltzen nintzen asko, baina orain medikuak ez dit uzten joaten ere. Edade txarra daukat, ehun urte iritsiz gero zer nahi duzu ba? Ez da edozein iristen e! Nire garaikoak, nirekin hainbeste lanetan elkarrekin ibiliak denak hilda eta ni bakarrik hola; ni baino gazteagoak ere asko hilda dira.
GALDERA: Eta bizikeraren aldaketarekin zer gauza galdu ditu euskaldunak eta zer irabazi?
ERANTZUNA: Asko, asko... Horretan asko dago. Lehen ia dena etxetik bizi zen. Esate baterako, 50 urte, edo piska bat gehixeago; etxetik gehiena bizi zen, auzotik ere bai, baina etxetik gehiena orain berriz, ez da batere bizi kasik etxetik, orain bizi da kanpotik, badakizu, orain, baserritar batek ere, gehienbat kanpotik bizi da. Etxera etorri eta lehen sikiera, lehen zer esaten zen, etxekoek zer zioten, orain etorri eta telebisioa; telebisioa ez da etxekoa, han datorrena ez da etxekoa, kanpokoa da. Egun bizi gara kanpotik, etxetik gutxi.
GALDERA: Zuk uste duzu jakin daitekeela, dauden datuekin, erromatarren aurretik euskaldunen erlijioa zein zen?
ERANTZUNA: Beno, erlijioa da gauza bat hain errez ez dena jakiten. Zergatik? Aztarna ikusten duzu, baina erlijioa... Ez, ez du uzten eta; erlijioa baldin balitz gauza bat, esate baterako, lanbide bat bezala, beno, ikustea egongo litzateke baina erlijioa ez da fosilizatzen, ez da berdina. Badakigu, hainbesteraino, sinismen bat bazutela; nolakoa ote zen sinismen hori? Zaila da. Orain dela, esate baterako, 3.000, 4.000 edo 5.000 urte hemen zebiltzanak, euskaldunak haiek ere gu bezalaxe, gure lehenagokoak, haiek ere, beren sepulturak, hiltzen zirenean lurpean sartzen zituzten, lan ikaragarriak eginda, eta orduan, ikusten da bazutela zerbaiten sinismena, bazutela izakera bat, hala pentsatzen dugu izango zela; nik ere, orain dela laupabost mila urtetako sepultura bat bilatu nuen, "Jentilarri" du izena, hilarria sepulturari dei en zaio, baina lan egin behar zen hura egiteko, bi kamara ditu, harri handiekin zutika jarrita, gero. gaineko tapa handiagoa, ño!, eta gero hori dena harri txiklez inguratuta... Hemen Euskal Herrian izango zen, eguzkia adibidez, ez zen gizakia, emaztekia zen, ilargia ere bai, eta Euskadira iritsi dira holakoak, azkenekoa publikatu dudana hauxe da, baina egin dute liburu bat farregarri garestia, zeinek erosiko du? Hamar mila pezeta ez diote ba jarri prezioa, zeinek erosi behar du? Hamar mila pezeta liburu batengatik bakarrik–eta gainera mitoengatik: gezurrengatik.
GALDERA: Zeintzu dira gizakiak egin beharreko galdera garrantzitsuak?
ERANTZUNA:Atzo batek galdetu zidan: "ta zuk zer deritzozu garela mundu honetan.?" Eta esan nion, geure baitan ez garela. Geure baitan bagina ez ginateke hilko. Gauza batzutan bagara geure baitan baina gehiena balio duten gauzetan ez; zuek ere zeuen baitan zaretelako etorri zarete hona. Baina nahi baduzu ez baduzu eraman egingo zaituzte. Zeure baitan bazina ez zinateke joango –baina, ez da hola. Ni neroni neure baitan baldin banintz, gauza bat etorriko zaidana ez litzaidake etorriko sekulan. Heriotza. Horra. Nik nahi badut ez badut etorri egingo da. Ikusten al duzu zenbaterainoko balioa daukagun? Gauza askotan bagara geure baitan e!: Nahitasuna... Noren baitan garen? Gu baino lehenagoko eta handiagoko baten baitan.
GALDERA: Gauza asko ari dira aldatzen eta elizarena nabarmena da. Nola ikusten duzu gauregun gazte asko eta asko elizara ez joatea?
ERANTZUNA: Aldaketa hori niri ez zait batere ondo iruditzen. Nik ere hona etortzen diren gazte askori galdetzen diet, "Zuek zer uste duzue garela denok? Zuek ez al duzue gauza horietan pentsatzen? Baina zuek animaliak bezala bizi al zarete edo...?" Zer pasatzen da? Gizakiak pentsatu beharra du, ni zer naiz, zertarako ote naiz... Badugula anima bat eta pentsatu behar du, mundu hau zer da eta, sikiera arrazoi bat eman gauza bakoitzari...
GALDERA: Euskal Herrian gauzak nola ikusten dituzu, bakerik ez dela eta...?
ERANTZUNA: Beti bezala gutxi gorabehera, bakoitza joan da beti bere aldetik; uste du bide hoberik ez dela, bueno ba bitartean trankil dabil.
GALDERA: Politika eta segitzen al dituzu?
ERANTZUNA: Esango dizut. Hemengo guda hasi zenean nik Itziarren lan egiten nuen, hango etxe batean nengoen eta hala, etxe hartan geundela, goizean goiz jeiki nintzen, jantzi, kalean jende hotsa eta, atera nintzen leihora eta soldaduak, alarmatua jendea behintzat eta gure etxea inguratzen ari ziren, deitu zuen batek, pistola handia eskuan zuela, atean jo zuen eta–gizon gazte bat, hogeitamar urte ez zitun izango, kuartoz kuarto hasi ziren, etsaiak ziren e!, eta nire kuartora sartu zen hura eta zer izena nuen eta zertan nenbilen han eta erdaraz egiten zuen, azkoitiarra behar zuen baina, esan zidan, "Usted qué politica tiene.?" Eta nik: "La politica, la politica es una asignatura que no he estudiado nunca, y si trato de darle una contestación en lo que no he estudiado sería un imbécil, y no creo que ha venido usted a recibir una contestación de un imbécil», eta harek, "Si todos hubieran pensado como usted quiza esta guerra no habría empezado".
GALDERA: Zu euskararen alde asko egina eta ibilia zara eta nola ikusten duzu euskara gerora begira?
ERANTZUNA: Nik ez dut gaizki ikusten. Baina oraingo mundua ez da orain dela 50 urtekoa bezalakoa, ez da berdina. Orduan bizi izateko ez zen erdara jakin beharrik, ez zuen faltarik egiten. Orain erdara ikasten dute denek, eta horrek ematen dit beldur ikaragarria, beldur ikaragarria ematen dit horrek. Herriak nahi du euskara, irautea euskarak, nahi du, nahi du, baina denek erdara ikasi behar, aaai, bi hizkuntzatan nor nagusituko ote da hor...

"Ez dugu pentsatu behar, orain dela lau edo bost mila urte hemen bizi izan zirenak ez zirela euskaldunak gu bezala. Behar bezala adierazten ez den bitartean haiek ez zirela euskaldunak guk esan behar duguna da euskaldunak zirela..
38-41

GaiezGizarteaientziaEtnografia
GaiezGizarteaHistoriaBesteak
PertsonaiazBARANDIARA1

Arkeologia

ASTEKARIA

1241. zenbakia

1989ko apirilaren 23a

ASTEKARIA PDF-an

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Bizkaia eta Gipuzkoako hainbat hondartza desagertzeko arriskuan daude

Jon Fernández González

“Tabu diren gai batzuen inguruko ekintza sortzaileak sortu behar ditugu”

Amets Aranguren Arrieta

40 urteren ostean Georges Abdallah askatuko dute uztailaren 25ean

ARGIA

Fitxategi handien transferentziarako alternatibak (WeTransferrekoa ikusita)

Sustatu

Pediatra, neurologo, psikologo eta psikiatra elkarteak batu dira, deseskalatze digitala eskatzeko

Mikel Garcia Idiakez

Kanal honetatik interesatuko zaizu: Arkeologia

2025-05-28 | Nagore Irazustabarrena Uranga

Aurpegiko tatuaje bakanak

Duela mende bat Perun aurkitutako momia baten aurpegiko tatuajeak aztertu berri dituzte. Emakumezko baten momia da eta 800 urte inguru ditu. Adituek ez dakite zer funtzio zuten tatuaje horiek, baina oso bereziak direla nabarmendu dute.

Batetik, aurpegiko... [+]

2025-05-14 | Nagore Irazustabarrena Uranga

Desberdinkeriaren jatorriaz

Indo ibaiaren harana, duela 5.000 urte inguru. Mohenjo-Daro hiriak 35.000 biztanle inguru zituen eta, berriki PNAS aldizkarian argitaratutakoaren arabera, Giniren koefiziente oso baxua zuen, 0,22koa –koefiziente horrek gizarteen desberdintasun ekonomikoa neurtzen du,... [+]

2025-04-02 | Josu Narbarte Hernandez

Resako aztarnategia Andosillan

Ebroko muga zaharraren lorratzetan

Nafarroako Erriberako Andosilla herrian, sorpresa ugari ematen ari den indusketa arkeologikoa egiten ari dira Aranzadiko arkeologoak eta herritar boluntario taldeak. Resako aztarnategian orain arte oso ezezaguna zaigun Goi Erdi Aroko gizarteak hobeto ulertzeko aztarnak aurkitu... [+]

2025-03-19 | Josu Narbarte Hernandez

Maite Errarte:

“Etorkizuneko etnografoek sakelekoen bilakaera aztertuko dute akaso”

Aranzadi Zientzia Elkarteko Etnografia Sailaren zuzendari berria da Maite Errarte Zurutuza (Beasain, 1995), urrian Fermin Leizaolaren lekukoa hartu ondoren. Kultura materiala aztertzen jarraitzeko beharra azpimarratu du, gizartearen memoria eta bizimodu aldaketak erregistratzeko... [+]

2025-03-13 | Urko Apaolaza Avila

Hau Pink da, Europako gure lehengusu txikia, eta 1,4 milioi urte ditu

Atapuercako aztarnategian hominido zahar baten aurpegi-hezur zatiak aurkitu dituzte. Homo affinis erectus bezala sailkatu dute giza-espezieen artean, eta gure arbasoek Afrikatik kanpora egindako lehen migrazioei buruzko teoriak irauli ditzake, adituen arabera.

2025-03-03 | Unai Lomana Uribezubia

Iruña-Veleiako aztarnategia ‘hondeatzaileaz ez suntsitzeko’ manifestaziora deitu dute

Martxoaren 30erako Iruña-Veleia martxan, SOS Iruña-Veleia eta Euskeraren jatorria elkarteek manifestaziora deitu dute, Aski da! Argitu, ez suntsitu lelopean. Azken bi urteetan "hondeatzaileak sistematikoki eremu arkeologiko oso aberatsak suntsitzeko modu... [+]

2024-11-20 | Nagore Irazustabarrena Uranga

Lucy: izar mediatikoak 50 urte

Etiopia, 1974ko azaroaren 24a. Lucy-ren hezurdura aurkitu zuten Hadarren, giza arbasoen arrasto zaharrenetakoa. Australopithecus afarensis espezieko hominidoak 3,2 eta 3,5 milioi urteren artean ditu.

Homo espezieen arbasotzat jo zuten orduan, gu guztion amatzat. Mende erdi... [+]

2024-10-23 | Nagore Irazustabarrena Uranga

Duela 200 urteko arkeologoaren mezua

Normandiako erromatar garaiko aztarnategi batean lanean ari zirela, arkeologia ikasle batzuek aurkikuntza bitxia egin dute berriki: buztinezko eltze baten barruan kristalezko flasko txiki bat topatu zuten, XIX. mendean emakumeek lurrina eramateko erabili ohi zuten... [+]

2024-10-16 | Nagore Irazustabarrena Uranga

Beste hainbeste geoglifo Nazcan

Yamagata unibertsitateko Masato Sakai arkeologo japoniarra buru duen ikerlari talde batek geoglifo ugari aurkitu berri ditu Nazcako basamortuan (Peru). Guztira 303 geoglifo topatu dituzte, orain arte ezagutzen zen geoglifo kopurua ia bikoiztuta. Horretarako adimen artifiziala... [+]

2024-09-18 | Nagore Irazustabarrena Uranga

Indarkeria, endogamia eta baztanga Trebiñun

Trebiñu, VI. mendea. Eremita talde bat Las Gobas kobazuloetan bizitzen hasi zen, eta historiaurretik okupatutako Laño ibaiaren haitzarte hartan kobazulo berriak hondeatu zituzten. Hurrengo mendean kobazuloetako bat nekropoli modura erabiltzen hasi zen bertako... [+]

2024-08-23 | Kontxita Beitia

Haria

2024-07-24 | ARGIA

Erromatar arrasto gehiago aurkitu dituzte airetik harturiko irudiekin, oraingoan Arkaian

Arkaiako erromatarren eremu termalean San Tomas ibaiari loturiko azpiegitura hidrauliko handi bat aurkitu dute, baita lur azpian 3.000 metro koadroko eraikin bat ere, garai hartako etxalde batenak izan daitezkeen arrastoekin.

2024-07-24 | Nagore Irazustabarrena Uranga

Bilbaoko ehiztari-biltzailea

Mexikoko Coahuila basamortuan, Bilbaoko dunak izeneko parajean, giza eskeleto baten arrastoak topatu dituzte. Arkeologoek aztertu ondoren, ondorioztatu dute 950-1250 urte artekoak direla eta Candelariako kulturarekin lotuta daudela.

Aurkikuntza berri pozgarria izan da... [+]

2024-07-17 | Urko Apaolaza Avila

5.000 lagunentzako zirku erromatar baten aztarnak aurkitu dituzte Iruña-Veleian

Arabako aztarnategi arkeologikoaren ondoan 280 metro luze eta 72 metro zabal dituen egitura ezkutatzen da soroen azpian. Arkikus enpresak drone bidezko kartografia teknika bereziak erabilita egin du aurkikuntza. Euskal Herrian ez da halako besterik eta Tarraco edo Calagurris... [+]

2024-07-17 | Imanol Satrustegi Andrés

Praktika txarrak ala politika arkeologian?

Eguneraketa berriak daude