Une baten eternitatea

  • Atal honetan behin baino gehiagotan aipatu izan dugu izaki txikien munduan (gurean bezalaxe) itxurak okerrera eramaten gaituela, sarritan. Eta gaur dakarkigun laguna horren adibide garbia da, animalia gutxi izango baita Lurrean itxura ahulagoa edo kalteberagoa duenik. Horrez gain, bere izenak une bateko bizitzaren berri ematen digu, eta ez dira gutxi telebistan ikusi izan ditugun dokumentalak, bere bizitza motzaren berri eman digutenak. Motza? Bai, gure begien aurrean garatzen dena, baina, ezkutuan, hala ote da?

Iñaki Mezquita Aranburu

2024ko urriaren 21ean - 06:00
Azken eguneraketa: 08:51
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Efemeropteroa (Ephemeroptera)

TALDEA: Intsektua/Ephemeroptera Ordena.
NEURRIA: 1-12 cm.
NON BIZI DA? Ibai eta erreka inguruetan.
ZER JATEN DU? Ninfak belarjaleak, haragijaleak edo orojaleak dira. Helduek ez dute jaten.
BABES MAILA: Ez dago babestuta Europan, Australian espezie bat bai.

Goazen atzeraka, bada! Karboniferoa, duela 300 milioi urte (badira!): Lur planetako atmosferak %21a du oxigenoz osatua. Oxigeno kopuru horrek –gaur egungoa baino %7 gehiagokoa– organismoen hazkuntza handitzea dakar. Lehen intsektoideak ere handiagoak dira gaur egungo intsektuen aldean –70 zentimetroko burruntziak!–. Horietatik denak desagertu egin dira, bi taldetakoak (paleopteroak) izan ezik: odonatuak eta gure gaurko protagonistak, efemeropteroak. Lurrean 300 milioi urte bizirautea ez da txantxetako trebezia! Batez ere duela 6-8 milioi urte gizakiok azaldu eta gero…

Baina zein da bere bizi zikloa? 3.000 espezie inguru ezagutzen dira gaur egun, eta haien artean bizi-zikloaren alorrean desberdintasunak badaude ere, espezie batzuen bizi-zikloak urtebete, bi urte edo gehiago iraun dezake. Beraz, hain “efimeroak” ere ez dira! Dena den, badira heldu fasean bost minutu baino gehiago bizi ez direnak. Metamorfosi sinplea betetzen dute, hiru fasekoa, alegia, baina uretako ninfa fasea utzi eta heldutasunera ailegatu aurretik lurreratzen diren intsektu bakarrak dira.

Heldutasunera lurrean ailegatzen dira bada, sarri gure etxeko gortina eta geletan! Uretatik ateratzeak oso sinkronizatuak izan ohi dira eta dokumentaletan sarri ikusten dira milaka eta milaka ale uretatik ateratzen batera eta ikuskizun ahaztezina osatzen dute. Arrautzak uretan jartzen dituzte emeek, eta jarri aurretik ehunka metro egiten dituzte ibaian gora, korrontearen aurka, arrautzak leku egokian geratu daitezen. Ninfak belarjaleak, haragijaleak edo orojaleak izan daitezke, espezieen arabera. Helduak ez dira elikatzen, ez baitute digestio-aparaturik. Helduen itxura oso berezia da: “isats” luze batzuk dituzte, berez hiru, baina erdikoa batzuetan ez da ikusten oso motza izan daitekeelako. Hegoak bi edo lau izaten dira eta bizkar gainean biltzen dituzte pausatzen direnean.

Kate trofikoan garrantzi handiko animaliak dira, bai uretako alga eta landaredia erregulatzeko eta baita ere animalia mota askorentzako janari direlako: arrain, anfibio, intsektu eta abar. Esan beharrik ez dago gizakiontzat ez direla batere kaltegarriak –Asiako espezieren bat izan ezik– edo arriskutsuak. Uren garbitasunaren eta kalitatearen iragarle direnez, eman ongi etorria zuen etxeetan!


Kanal honetatik interesatuko zaizu: A ze fauna!
Xilokopa: meatzari hegalaria

Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]


2025-07-07 | Iñaki Sanz-Azkue
Hegoaldeko suge leuna: ehiztari bat ilunpean

Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]


2025-06-30 | Nagore Zaldua
Itsaso bat zahagi gardenetan

Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]


2025-06-23 | Irati Diez Virto
Askari izena duen haragijale txikia

Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]


Iluntasunean argi, argi etorkizunean

Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]


Sorbeltza
Lo airean egiten duena

Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]


2025-05-26 | Iñaki Sanz-Azkue
Euskal Herriko muskerrik handiena

Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]


2025-05-19 | Nagore Zaldua
Luma-mototsa
Zizareak olatupeko hondarretan

Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]


2025-05-12 | Irati Diez Virto
Kondairetako piztia Kantauri Itsasoan

Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]


Itsasoan katua marrazo

Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.


Mari zuria, elurrak urtzen dituena

Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]


Semaforoa gorri, etsaien engainagarri

Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]


2025-04-07 | Iñaki Sanz-Azkue
Suge arrantzalea, errekan barrena

Sugea entzun eta leku lehor bat etorriko zaio burura askori, narrastiek beroa behar dutela ondo barneratua baitu gizakiak. Suge guztiak ez dira berdinak, ordea; denek ez dituzte baldintza berak gustuko, eta horri esker dago, besteak beste, dagoen dibertsitatea. Bakoitzak bere... [+]


2025-03-31 | Nagore Zaldua
Udaberrian sakura loreak eta itsas-tomateak

Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.


2025-03-24 | Irati Diez Virto
Lamia oinak bueltan dira

Ugaztunei eskainitako azken artikuluaren amaierako hitzak hurrengo animalia aurkezteko aitzakia paregabea dira. Bertan esaten genuen muturluzeak erreka “garbi eta txukunak” behar dituela, kutsadurarik gabeak baina elementu natural anitzekin. Animalia txiki horren... [+]


Eguneraketa berriak daude