Ugatza Pirinioetatik hedatzen ari da eta dagoeneko Aralarrera iritsi da
Pirinioetatik hedatzen ari da hegazti harraparia. Dagoeneko Nafarroako bederatzi eskualdetan dago. Ugatza aurten hazten saiatu den lurraldeetako bat Aralar izan da, espezie horren hedapen naturalean kolonizatu zen Pirinioez kanpoko lehen lurraldea. Lurralde horren kolonizazioaren historiak lurralde berri baten sorrerak har dezakeen zailtasunaren eta denbora-tartearen ideia bat eman dezake, eta, horrekin batera, espezie hori Pirinioetatik kanpo modu naturalean hedatzea.
Landa Garapen eta Ingurumen Departamentuaren ardura da Nafarroako ugatza berreskuratzeko plana aplikatzea, eta, populazio ugaltzaile horren jarraipena egitea. Departamentuak jakinarazi duenez, ugatza presente dagoen bederatzi eskualdeetatik zazpitan arrautzak errun zituzten eta martxoa eta apirila bitartean jaiotako lau kumek, hegan egitea eta habia uztea lortu dute uda akaberan; eta gazteen sakabanaketa hasi da. Ugatzak hartzen dituen bederatzi lurraldeen artean Aralar dago. Teknikarien ustez, datu hori espeziearen lurralde-hedapenaren zantzu bat da.
Ugatzak urtetan bizi daitezke. Bere biziraupena, bere ugalketa tasa baxua, bizi-itxaropen luze batekin konpentsatzean oinarritzen da. Urtero araldia udazkenaren akaberan hasten da, eta, dena ondo garatzen bada, otsailetik apirilera bitartean jaiotako kumeak hurrengo urteko gariletik agorrilera arte ez dute hegan egiten. Habiatik erorikoak eta askotan alferrik galtzen dituzten beste natura arrazoi batzuk gaindituz, hegan egitea lortzen dutenean, txitek habia utzi eta sakabanatzen dira. 7 urterekin ugaltzeko adinera iristen dira eta, normalean, jatorrizko lurraldeetara itzultzen dira hazteko.
Aralarren
Ugatza aurten hazten saiatu den lurraldeetako bat Aralar izan da, espezie horren hedapen naturalean kolonizatu zen Pirinioez kanpoko lehen lurraldea. Lurralde horren kolonizazioaren historiak lurralde berri baten sorrerak har dezakeen zailtasunaren eta denbora-tartearen ideia bat eman dezake, eta, horrekin batera, espezie hori Pirinioetatik kanpo modu naturalean hedatzea.
Kiriku izeneko ugatza 2006an jaio zen, Arbaiunen, eta 2012. aldera Aralarren kokatu zen, helduarora iritsi zenean. 2017an hirukote kooperatibo bat osatu zen beste ar batekin eta eme batekin (Muel), 2016an Aragoin 6 urte zituela markatutakoa. 2019ko denboraldian, emeak lehenengo errunaldia egin zuen, baina inkubazioan porrot egin zuen. Azken denboraldi honetan, kume jaiotzera iritsi zen, baina habiaren erorketa batek, hegan egitea eragotzi zuen.
Nafarroak ugatzaren hirugarren populazioa du Pirinioen hegoaldean, Huesca eta Lleidaren oso atzetik. Hala ere, Foru Komunitatearen kopuru-garrantzia estatuko biztanleriaren % 6,3ra soilik iristen bada ere, espezie hori Foru Komunitatean egotea funtsezkotzat jotzen da, korridore naturala baita espeziea Espainiako iparraldeko mendialdeetara hedatzeko, Pirinioak Kantauriar mendilerroarekin eta Iberiar Sistemaren iparraldearekin lotuz.
Elkarlanean
Pirinioetako bi aldeetako erakundeak Interreg-Poctefa ECOGYP “zerbitzu ekosistemikoak, harrapari nekrofagoak eta habitatak” proiektua garatu dute 2017. eta 2019. urteen artean. Egitasmoaren barruan aztertu dituzten espezie nekrofagoak izan dira ugatza, sai zuri arrunta, sai arrean eta sai beltza (nekrofago zorrotzak) eta miru gorria, (nekrofago fakultatibo gisa). Egitasmoa ixteko lanaren alderdi garrantzitsuak laburbiltzen dituzten bi argitalpen egin eta argitaratu dituzte formatu digitalean.
ECOGYP proiektua, Landa Garapenerako Europako Funtsak (FEDER) elkarrekin finantzatua, Nafarroako Gobernuko Landa Garapen eta Ingurumen Departamentuko Kudeaketa Sozietate Publikoak gidatu zuen, eta honako hauek hartu zuten parte bazkide gisa: Aragoiko Gobernua, Arabako Foru Aldundia, HAZI-Gipuzkoako Foru Aldundia Fundazioa, Ligue pour la Protection des Oiseaux (LPO/BirdLife) eta Fundació Catalunya La Pedrife.
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Ekintzaren erantzukizuna zazpi mendizalez osatutako talde batek hartu du, Jesús Vallés aktibista tartean. Ordesako Parke Nazionala (Aragoi) "abentura parke bat" bihurtu dela salatu du taldeak, eta "parkearen turistifikazioak eta kirol jardueren... [+]
Giza jardueren eragina uste baino handiagoa dela eta ehunka kilometrotara ere irits daitekeela ondorioztatu dute biodibertsitatea neurtzeko ohikoa ez den metodo bat erabiliz. Biodibertsitate iluna neurtu dute: leku jakin batean bizi daitezkeen baina bizi ez diren espezieen... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Lagun asko dut. Ezagutzen ditudanetatik hegalari jendea da mordoxka bat. Duela hiru bat urte, horietako baten bisita izan nuen; ez dut gogoan nor zen. Antxeta mokogorria izan zitekeen, edo zozo eme bat, edo saldo handietan ibiltzen diren arabazozo pikart horietakoren bat, edo... [+]
Automatizazioaren eta abereen inguruan kuxkuxeatzen ari nintzela, ukuilu automatizatuen informazioa hasi naiz eskuratzen. Nire idazmahaiaren erosotasunetik idazten, gizakion kontsumorako modu masiboan esplotatzen ditugun abereen bizitzak nahiko penagarriak direla iruditzen zait,... [+]
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]
Sugea entzun eta leku lehor bat etorriko zaio burura askori, narrastiek beroa behar dutela ondo barneratua baitu gizakiak. Suge guztiak ez dira berdinak, ordea; denek ez dituzte baldintza berak gustuko, eta horri esker dago, besteak beste, dagoen dibertsitatea. Bakoitzak bere... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Kirola eta oroimena uztartuko dituzte, bigarrenez, mendi-martxa baten bitartez. Ez da lehiakorra izanen, helburua beste bat delako. La Fuga izeneko mendi martxak 1938ko sarraskia gogorarazi nahi du. Ezkabako gotorlekuan hasi eta Urepelen amaituko da. Maiatzaren 17an eginen dute.
Zer esango zenioke Palestinako aktibista bati aurrez aurre izango bazenu? Ni mutu geratu nintzen Iman Hammouri nire herrian bertan aurkeztu zidatenean. Eskerrak andre nagusi bat gerturatu zitzaigula eta solaskide roletik itzultzailearenera pasa nintzela.
Palestinako Popular... [+]