Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar horretan, badira zeharo ahaztuak ditugun habitatak ere, beste espezie askorentzat ezinbestekoak direnak eta biodibertsitatearentzat balio handikoak direnak. Gizakiaren begietara, ordea, estetikak pisu handia du, eta baso baten edertasunak eta handitasunak gehiago erakarriko du ia landaretzarik ez duen klima mediterraneoko eremu soil batek baino. Desertu txiki bat diruditen habitat horiek “ezer ez dagoen lekua”k iruditzen zaizkigu eta…
Hortxe, justu, landaretza oso motza, 10 cm baino txikiagoa dena beti, eta soilgune anitzez beteriko eremu horretan bizi da sugandila berezi bat: espartzudi-sugandila. Ez oso ezaguna, agian, baina beste edozein sugandilak adina merezi duena, zalantzarik gabe.
Espartzudi-sugandilak Nafarroa hegoaldean aurkitu du bere bizitokia Euskal Herrian. Lurzoru buztintsuak ditu gustuko, eta batez ere, ezkaiez edo xarbotez osaturiko gune irekiak edo albitza eta espartzua, sugandilaren izenak dioen moduan, osagai moduan dituzten lekuak. Nafarroan egindako ikerketen arabera, estepan aurkitu izan da batez ere (egindako behaketen %70,8an), baina baita sastrakadi mediterraneoan (%25ean) eta labore lur lehorretan eta alfer-lurretan (%4,2) ere. Landaretza askoko eta luzeko guneak, ordea, saihestu egiten ditu. Altuerari dagokionez, 660 m eta 1.350 m artean aurkitu daiteke animalia hau. Horregatik guztiagatik, espartzudi-sugandila ez da oso ugaria, ezta ikusteko oso erraza ere.
Tamaina txikiko narrastia da. Arre-gris kolorekoa izan ohi da eta lau marra zurixka nabarmen ditu, aurretik atzera jarriak gorputzean. Marra horiek baina, kolore berdeak edo horiak ere hartu ditzakete populazio batzuetan. Toki batzuetan, batez ere, ugal garaian. Garai horretan, emeek hiru-lau arrautza jarriko dituzte, landaretzaren oinean, lurrazpian egindako zuloan. Sugandila umeak abuztua-irailan jaioko dira.
Inguruan inor sumatzen badu, bertan dagoen landaretza baxuaren bila aterako da, bat-batean eta azkar. Landaretzara iristean, brast! Geldituko da, eta ez da mugituko denbora batez, bere gorputzeko kolorea ingurunean ondo mimetizatzen dela aprobetxatuta. Bere bila hasiz gero, mantso-mantso mugituko da landaretzaren ertzera ateratzeko. Behin horra iritsita, berriz ere abiadura azkarra hartuko du, hurrengo landaretzara joateko eta beste behin, han ezkutatzeko. Arraroa izan ohi da, bestalde, zuloetan ezkutatzea.
Negua lozorroan igarotzen du eta Nafarroan apiriletik urrira izaten da aktibo, nahiz eta abenduan noiz edo noiz ikusi izan den. Normalean, eguraldi txarraren ostean aktibatzen da eta ornogabe txikiez elikatzen da batez ere.
Nafarroan, nekazaritza intentsiboa da espezie honen mehatxu handietako bat, suteez, urbanizatze prozesuez eta bere bizitokia nekazaritza lur bihurtzeko prozesuez gain. Izan ere, gizakiaren begietara “ezer ez dagoen leku” bat kontserbatzea ez da beharrezko kontua...
ESPARTZUDI-SUGANDILA (Psammodromus hispanicus)
TALDEA: Ornoduna/Narrastia.
NEURRIA: 5 cm inguru, isatsik gabe.
NON BIZI DA? Leku ireki mediterraneoetan, xarbotadietan...
ZER JATEN DU? Ornodun txikiak.
BABES MAILA: Ez dago babestuta.
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu... [+]
Antzinako greziar eta erromatarrek izaki mitologikotzat zituzten animalia hauek, itsas hondoan jaio eta hazi ostean, lehorreko zaldien tamainara heltzean, Neptunoren gurditik tiratuko omen zuten. Urrutian ikusten omen zituzten, olatu tontorretan jauzika.
Badoaz basoak kolorez aldatzen, haizea hozten eta egunak mozten. Badator negua, eta lur lehorrean ageri da; baita itsasoan ere. Animalia migratzaileak hasi dira hegoalderanzko bidean, eta zerutik kurriloak hegan pasatzen diren bitartean, itsasotik zerea doa, ur epelagotara... [+]
Sardina bat... bi sardina... topatu ziren...
Atlantikoan, Mediterraneoan, Indikoan, Pazifikoan… Gauez bada, 25-55 metroko sakoneran; egunez sakonago, 100 metrorainokoan, harrapariengandik babesteko.
Ürx’aphal bat badügü
herrian trixterik,
Nigarrez ari düzü
kaloian barnetik,
Bere lagün maitiaz
beit’izan ützirik:
Kuntsola ezazie,
ziek adixkidik.
Atal honetan behin baino gehiagotan aipatu izan dugu izaki txikien munduan (gurean bezalaxe) itxurak okerrera eramaten gaituela, sarritan. Eta gaur dakarkigun laguna horren adibide garbia da, animalia gutxi izango baita Lurrean itxura ahulagoa edo kalteberagoa duenik. Horrez... [+]
Bi argazki aterako dizkiogu gure memoriari: batak Nafarroako Bardeetara eramango gaitu. Bertan, hautsez beteriko pista baten aldamenean, belar luzez osaturiko zelaitxo bat aurkituko dugu. Argazkiak erakutsiko du herpetologo gazte bat bertan barneratzen: begiak erne, zer ikusiko... [+]
Aurtengo udan ez dugu gure hondartzetan marmoka gehiegirik ikusi. Baina ehunka pertsona izan dira Kantauriko postuetan artatuak, Galiziatik Euskal Herrira. Marmokak? Ez. Karabela portugaldarrak orduan? Ezta ere. Oraingoan, arrain baten eztenak izan dira ur-ertzean hankutsik... [+]
Naturazaleren batek galdera hori irakurri eta pentsatuko zuen seguruenik: “Galdetzea ere! Ez dute zerikusirik!” Egia da, bai, behin ezagututa erraz desberdintzen direla oreina eta orkatza. Baina batzuentzat ez da erraza mendian halako animalia ikusi eta ziurtasunez... [+]
A ze fauna! atalaren lehen denboraldian, olatuz-olatu hainbat itsas izaki aurkeztu dizkizuet txoko honen traineruko kareletik. Ordea, bigarren denboraldiko nire lehen artikulua lagun bati gorazarre egin eta bere lanaren garrantzia azpimarratzeko erabili nahi dut:... [+]
Hegazti buruhandia dugu hau, baina ez egoskorra delako, baizik eta fisikoki buru handia duelako. Horregatik da ezaguna hegazti hau, euskaraz erabiltzen diren izen askok bere begi eta buru handiari egiten diote erreferentzia: buruhandi, txorihandi, begihandi, ahohandi…... [+]
Beste hainbat intsekturen kasuen modura, hau ere “tigre” hitzaren itzalpean izendatzen dute herrialde batzuetan. Jakina, halako izena jarriz gero espero zitekeen ehizarako trebetasuna ezin falta! Eta halaxe da, bai.
Errekastoa bizi doa harri eta harkaitz artean. Ur salto txikiak, ur lasterrak eta putzuak nahasten dira ibilguan zehar. Hotza dago ura, baina hala du gustuko uhandre piriniotarrak. Izan ere, korrontearen kontra igeri egitera ohituriko anfibio txiki honek ez du edozein bizitoki... [+]
Duela gutxiko kontua da. Iberiar katamotza (Lynx pardinus), mundu mailako felino espezie mehatxatuenetarikoa, “galtzeko arriskuan” egotetik “kaltebera” kategoriara igaro da IUCNren Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorrian. Espeziea kontserbatzeko egindako... [+]
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]