Sugandila bat “ezer ez dagoen lekuan”
Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar horretan, badira zeharo ahaztuak ditugun habitatak ere, beste espezie askorentzat ezinbestekoak direnak eta biodibertsitatearentzat balio handikoak direnak. Gizakiaren begietara, ordea, estetikak pisu handia du, eta baso baten edertasunak eta handitasunak gehiago erakarriko du ia landaretzarik ez duen klima mediterraneoko eremu soil batek baino. Desertu txiki bat diruditen habitat horiek “ezer ez dagoen lekua”k iruditzen zaizkigu eta…
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Hortxe, justu, landaretza oso motza, 10 cm baino txikiagoa dena beti, eta soilgune anitzez beteriko eremu horretan bizi da sugandila berezi bat: espartzudi-sugandila. Ez oso ezaguna, agian, baina beste edozein sugandilak adina merezi duena, zalantzarik gabe.
Espartzudi-sugandilak Nafarroa hegoaldean aurkitu du bere bizitokia Euskal Herrian. Lurzoru buztintsuak ditu gustuko, eta batez ere, ezkaiez edo xarbotez osaturiko gune irekiak edo albitza eta espartzua, sugandilaren izenak dioen moduan, osagai moduan dituzten lekuak. Nafarroan egindako ikerketen arabera, estepan aurkitu izan da batez ere (egindako behaketen %70,8an), baina baita sastrakadi mediterraneoan (%25ean) eta labore lur lehorretan eta alfer-lurretan (%4,2) ere. Landaretza askoko eta luzeko guneak, ordea, saihestu egiten ditu. Altuerari dagokionez, 660 m eta 1.350 m artean aurkitu daiteke animalia hau. Horregatik guztiagatik, espartzudi-sugandila ez da oso ugaria, ezta ikusteko oso erraza ere.
Tamaina txikiko narrastia da. Arre-gris kolorekoa izan ohi da eta lau marra zurixka nabarmen ditu, aurretik atzera jarriak gorputzean. Marra horiek baina, kolore berdeak edo horiak ere hartu ditzakete populazio batzuetan. Toki batzuetan, batez ere, ugal garaian. Garai horretan, emeek hiru-lau arrautza jarriko dituzte, landaretzaren oinean, lurrazpian egindako zuloan. Sugandila umeak abuztua-irailan jaioko dira.
Inguruan inor sumatzen badu, bertan dagoen landaretza baxuaren bila aterako da, bat-batean eta azkar. Landaretzara iristean, brast! Geldituko da, eta ez da mugituko denbora batez, bere gorputzeko kolorea ingurunean ondo mimetizatzen dela aprobetxatuta. Bere bila hasiz gero, mantso-mantso mugituko da landaretzaren ertzera ateratzeko. Behin horra iritsita, berriz ere abiadura azkarra hartuko du, hurrengo landaretzara joateko eta beste behin, han ezkutatzeko. Arraroa izan ohi da, bestalde, zuloetan ezkutatzea.
Negua lozorroan igarotzen du eta Nafarroan apiriletik urrira izaten da aktibo, nahiz eta abenduan noiz edo noiz ikusi izan den. Normalean, eguraldi txarraren ostean aktibatzen da eta ornogabe txikiez elikatzen da batez ere.
Nafarroan, nekazaritza intentsiboa da espezie honen mehatxu handietako bat, suteez, urbanizatze prozesuez eta bere bizitokia nekazaritza lur bihurtzeko prozesuez gain. Izan ere, gizakiaren begietara “ezer ez dagoen leku” bat kontserbatzea ez da beharrezko kontua...
ESPARTZUDI-SUGANDILA (Psammodromus hispanicus)
TALDEA: Ornoduna/Narrastia.
NEURRIA: 5 cm inguru, isatsik gabe.
NON BIZI DA? Leku ireki mediterraneoetan, xarbotadietan...
ZER JATEN DU? Ornodun txikiak.
BABES MAILA: Ez dago babestuta.
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]
Sugea entzun eta leku lehor bat etorriko zaio burura askori, narrastiek beroa behar dutela ondo barneratua baitu gizakiak. Suge guztiak ez dira berdinak, ordea; denek ez dituzte baldintza berak gustuko, eta horri esker dago, besteak beste, dagoen dibertsitatea. Bakoitzak bere... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Ugaztunei eskainitako azken artikuluaren amaierako hitzak hurrengo animalia aurkezteko aitzakia paregabea dira. Bertan esaten genuen muturluzeak erreka “garbi eta txukunak” behar dituela, kutsadurarik gabeak baina elementu natural anitzekin. Animalia txiki horren... [+]
Antxoa, bokarta edo albokartia, gure arrain komertzialen artean txikiena, euskal kostaldera hurbildu da.
Katalanen ustetan artzainak engainatzen omen ditu hegazti honek: “enganyapastors”. Espainiar eta latindarrek, aldiz, ahuntzari esnea kentzen diola diote, hortik datorkio hain zuzen ere izen zientifikoan (Caprimulgus europaeus) islatzen den caprimulgus (capra... [+]
Leihatila honetan behin baino gehiagotan azaldu ditugu Ama Naturaren engainuak bere izakiak babestearren. Batzuetan, erle edo liztor itxura zuten euliak ekarri ditugu, beste batzuetan inongo arriskurik ez duten arrisku-kolorazioko intsektuak ere bai (kolorazio aposematikoa... [+]
Nekazal eremu lehor baten erdian ageri da putzua. Txikia da tamainaz, eta ez oso sakona. Egunak dira euririk egiten ez duela, baina oasi txiki honek oraindik ere aurretik bildutako urari eusten dio. Gauak eremua irentsi du eta isiltasunaren erdian kantu bakarti bat entzun da... [+]