Otxandioko pikua pikutan dago!

  • Iraileko hego haizea pikuak heltzera etortzen da. Pikua pikabeak, pikutzeak, pikondoak, piku-zuhaitzak, piku-arbolak edo piku-haritzak ematen du, Ficus carica-k. Pikuaren latinezko izena da Ficus, hortik bere generoaren izena, eta carica, agi danean, egungo Turkiako hego-mendebaldeko eskualde batetik dator, Kariatik; inondik ere lurralde horretan pikua erruz ekoizten zen pikoaga zabaletan.

Pikuak fruituak al dira? Ez, guk ezagutzen ditugun piku aleak loreak dira, lore multzoak. Argazkia: Jakoba Errekondo / CC-BY-SA

2023ko urriaren 02an - 04:21
Azken eguneraketa: 06:24

Erromatarrek ekarria omen da pikondoa Euskal Herrira; haiengana ere ekialdetik etorria izango zen, herriz herri bere jatorrizko Asia hego-mendebaldetik; K.a. 4000. urtea aldera Egipton lantzen omen zuten. Gurean toki gozoetan ederki hazi eta pikua ematen du, baina toki hotzetan ez da aleak emateko gai. Esaera ezaguna da “Otxandioko pikua”, zaila edo ezinezkoa dena adierazteko. Hogei urtetik gora badira hementxe hau idatzi nuela: “Landatuko dute, juxtu antzera baina biziko da. […] Otxandio oinubia, laiotza edo ospela da pikondoen unibertsoan. Hegoalderaxeago, euskaldunak erromatar, musulman eta juduekin elkarbizi izan diren lurretan, aldiz, hura bai paradisua, pikondoaren pagotxa, urtean bi piku uzta ematen ditu: uztapikuak eta pikuak”. Horrela, Otxandion urruti edo tokitan dagoela esateko “pikutan dago” esatea ulergarria da.

Pikuak iraileko hego haizeak ontzen ditu, baina uztaileko berotzarrak uztapikuak, lore-pikuak, uztaikoak, uztail-pikuak, garagarril-pikuak edo gari-pikuak. Haiek izaten dira handi eta gozo! Eta urteko aurrenekoetako fruituak.

Baina fruituak al dira pikuak? Ez ba. Guk ezagutzen ditugun piku aleak loreak dira, lore multzoak. Pikua ireki eta barruan ikusten diren pikortatxo horietako bakoitza lore bat da, bai, jatean hagin tartean amorragarriki txertatzen diren horiek; pikutara edo pikondora bidaliko zenuke orduan.

Pikua lore multzoa da, barruan lore arrak eta emeak dituena. Eta nola polinizatzen dira lore emeak, barruan baldin badaude? Bada adiskide ttiki-ttiki baten laguntza behar dute, pikondoaren liztortxoa: Blastophaga psenes. Oso txikia da, 2 mm-koa, eta pikuak muturrean duen zulotxotik, ostiolotik, sartzen da emea, ahaleginean hegalak galduz. Barruan arrautzak jartzen ditu lore emeetan, hori egiterakoan txorten motzeko loreetan zuzenean obuluan jartzen du, baina luzea duten loreetan ezin eta polinizatu egiten ditu. Arrautz horietatik sortuko diren liztortxoak barruan ernalduko dira, arrak ez dira ateratzen, baina haiek egiten duten zulo berri batetik emeek alde egingo dute, bere piku lorearen bila.

Pikua jaterakoan ez duzu liztor arrastorik topatuko; izan ere, proteolitikoa edo proteinak desegiten dituen enzima bat sortzen du: fizina.

Odoluzki edo almorranari ere pikua esaten zaio. Pikuak digestioari laguntzen dio, hagin artetik uzkiraino; esaerak honela dio: “Pikuak jan eta kaka egin”.


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Landareak
2025-05-12 | Jakoba Errekondo
Baso bat da dolarea, baita sagardoa ere

Aurten bai urtea da. Sagar urtea izango da aurtengo hau (Malus domestica). Eta baialdia behar bezala agurtu eta baliatzeko, besteak beste, dolareak gertatu beharko ditugu. 


2025-05-12 | Garazi Zabaleta
Ortulaguntza
Ekoizle txikiei arnas emateko lanpostu publikoa Debagoienan

Duela urtebete pasa gauzatu zuten Ortulaguntza proiektua Debagoienan. Langile bat kontratatu dute bailarako nekazaritza proiektu txikietan txandaka lanean aritzeko, hartara ekoizleei lan karga arintzeko eta baldintzak duintzeko. “Sektorea zaurgarri zegoela eta errelebo... [+]


2025-05-12 | Irati Diez Virto
Kondairetako piztia Kantauri Itsasoan

Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]


2025-05-05 | Jakoba Errekondo
Hazi batetik mundu guztiak

Lagun asko dut. Ezagutzen ditudanetatik hegalari jendea da mordoxka bat. Duela hiru bat urte, horietako baten bisita izan nuen; ez dut gogoan nor zen. Antxeta mokogorria izan zitekeen, edo zozo eme bat, edo saldo handietan ibiltzen diren arabazozo pikart horietakoren bat, edo... [+]


2025-05-05 | Garazi Zabaleta
Amillubi
Udaberriko festa, agroekologia ospatzeko

Maiatzaren 10ean egun osoko festa berezia antolatu dute Zestoako Amilibia baserrian. Agroekologiaren eta elikadura burujabetzaren alde, Gipuzkoako Biolur elkarteak abiatutako proiektua da Amillubi, eta udaberriko hitzordua aitzakia paregabea izanen da tarte eder bat partekatu... [+]


Itsasoan katua marrazo

Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.


Memoriaren herbarioak

Oraindik ikusgai dago Donostiako San Telmo museoan Memoriaren Basoak erakusketa, maiatzaren 11ra arte. Totalitarismoek gizartea kontrolpean hartzeko erabiltzen dituzten metodo eta tekniken inguruko hausnarketa bat da, espresio artistiko ugariren bidez ondua.


2025-04-28 | Amanda Verrone
Lurrerako giza eskubidea: gaudenen eta eraman gaituztenen alde

Apirilaren 17an, Brasilgo Eldorado do Carajás-en egin zuten lurrik gabeko 21 langileen sarraskiaren 29. urteurrena izan da. Ordutik, La Vía Campesinak data oroitzen du Nekazarien Borrokaren Nazioarteko Egun gisa, lurrerako eskubidea defendatzeagatik koldarkeriaz erail... [+]


Lizarrako Udalak txosnei jarritako debekuaren aurka protesta egin zuten 27 gazte epaituko dituzte maiatzean

Maiatzaren 22tik 23ra bitartean deklaratu beharko dute auzipetuek. Gazteek salatu dute instituzioak "geroz eta gehiago" ari direla mugatzen protestarako eta mobilizaziorako eskubide politikoa, eta 'Bajadikako 27ak' izenarekin sortu dute plataforma bat. Maiatzaren... [+]


Mari zuria, elurrak urtzen dituena

Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]


2025-04-28 | Garazi Zabaleta
Oihanartia
Alpeetako hegoaldetik Nafarroa Beherera, abeltzaintza estentsibo eta dibertsifikatuarekin

Proventza eskualdean, Alpeen hegoaldean abiatu zuten Lili Saint-Laurent euskaldunak eta Mathias Guibert proventzarrak abeltzaintza proiektua duela hamar urte pasatxo. “Ardi, ahuntz, behi, txerri eta pottokekin plantatu ginen etxalde dibertsifikatua landuz, baina laborantza... [+]


2025-04-28 | Jakoba Errekondo
Egurra diamantea baino arraroagoa da

Egurra diamanteak baino arraroagoa, bakanagoa da. Bai, unibertsoan errazagoa da diamanteak topatzea egurra baino.


Maiatza emankorra eta oparoa: “Maiatza urteko ardatza”

Sasoitsu, osasuntsu eta bizipozez gainezka egotea dut helburu. Jaten dudanak, egiten dudanak eta pentsatzen dudanak eragina du oreka eta malgutasuna lortzeko eta tentsioa saihesteko.


2025-04-25 | Aiaraldea
Baso Erresilentea proiektua martxan, mendietako jasangarritasunaren mesedetan

Urduñako 2022-2042 Onura Publikoko Mendia Antolatzeko Planaren parte da ekintza, eta Eusko Jaurlaritzako Ingurumen Sailaren babesa eta Bizkaiko Foru Aldundiko Mendi Zerbitzuaren laguntza jaso du.


Gu ere lugorri

Sendabelarrak non bildu galdetuz idazten didate eta bide bazterrei erreparatzeko esan ohi diet. Erromantizismoak kalte egin digu bizitzako esparru askotan eta hemen ere bai, sendabelarrak ez baitaude mendi tontorretik gertu dauden bide zidorretan (bakarrik), ezta kostatik bertan... [+]


Eguneraketa berriak daude