Oporraldiko landare sorta
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Estropozo handirik gabe joan dira sasoi berriaren hasiera egun hauek, egun-argia luzatzen hasi dela ospatzeko egunak. Sasoi berria argi orduak hazten hasi zirenean abiatu genuen, solstizioarekin, egutegiko abenduaren 21ean, alegia. Urte berriaren adigaia zera da, egutegiak eta ordulariak behar ditugunon neurrikoa, ez inolaz ere naturala. Lehengo eta oraingo haginteen girgilu eta bilur estutxoen neurrirako “jaiak”; erlijioen, kapitalaren eta abarren asmoen eta helburuen bideko diruhuste eta odoluste egunak.
Sasoi berriaren ospakizuna bakoitzarena eta bakarra da. Urrutira gabe, geurean bertan, zenbat era daude? Beti landareei lotuak, baina. Soinean janzten ditugunenak, okeletan jaten ditugunenak eta antzekoenak kenduta, bereziki jan-edanean eta apainduran landare saila baliatzen dugu.
Apainketan mihura (Viscum album), gorostia (Ilex aquifolium), basaerratza (Ruscus aculeatus), goroldioak, izei gorria (Picea abies), poinsetia (Euphorbia pulcherrima), oihaneko kaktusa (Schlumbergera x buckleyi) eta abar.
Jatenetan errege-opilaren garia (Triticum aestivum) eta konfitatutako udare (Pyrus communis) eta laranja (Citrus x sinensis), baita honen lorezko ura ere; gainontzeko ogietako artoa (Zea mays), espelta (Triticum spelta) eta zekalea (Secale cereale). Gosarietako oloa (Avena sativa), kiwia (Actinidia deliciosa), ahuakatea (Persea americana), banana (Musa x paradisiaca), marmeladako ahabia (Vaccinium myrtillus), mugurdia (Rubus idaeus), masusta (Rubus fruticosus) eta abar. Jan-aurreko gaztainak (Castanea sativa), lukainken piperrautsa (Capsicum annuum) eta olibak (Olea europaea). Otorduetako izoki ketuaren aldameneko kaparra (Capparis spinosa) eta aneta (Anethum graveolens), aza (Brassica oleracea var. capitata), baratxuria (Allium sativum), tipula (Allium cepa), porrua (Allium porrum), azenarioa (Daucus carota), azalorea (Brassica oleracea var. botrytis), zainzuria (Asparagus officinalis), kukulua (Lactuca sativa), endibia eta eskarola (Cichorium endivia), bakailaoaren perrexila (Petroselinum crispum) eta tomatea (Solanum lycopersicum), azpizunaren lagun pikillo piperra.
Azkenburu guztien azukrea (Sacharum officinarum), konpotako sagarra (Malus domestica), albertxikopasak (Prunus armeniaca), aranpasak (Prunus domestica) eta mahaspasak (Vitis vinifera), intxaursaltsako intxaurra (Juglans regia), arrozesnearen arroza (Oryza sativa), limoia (Citrus x limon) eta kanela (Cinnamomum verum), pikopasak (Ficus carica), txokolatea (Theobroma cacao), arbendola (Prunus dulcis), hurra (Corylus avellana), gaztaren lagun irasagar-gozokia (Cydonia oblonga) eta abar.
Otordu arteko eserialdien freskagarri mandarina (Citrus reticulata) eta anana (Ananas comosus).
Digestioari laguntzeko edarietan sagarra, mahatsa, garagarra (Hordeum vulgare), lupulua (Humulus lupulus), gintonikaren ipurua (Juniperus communis), vodkaren patata (Solanum tuberosum)... Amaitzeko, kafea (Coffea spp.), tea (Camellia sinensis) eta purua (Nicotiana tabacum) edo txirria (Cannabis spp.).
Bestondoan, larranbiloa (Matricaria chamomilla), eta ezta orduan ere ez gara oportzar horietako landare janaz gogoratuko.
Belazea gorri azaltzen zen, egun batetik bestera. Gorri-gorri, gorri bizi urrutitik ikusgarri. Gorbela zen, itsas-belarra edo alga. Nekazariak itsas bazterretik bildu eta lehortzeko belazean zabaltzen zuena. Gorbel arrea eta gorbel gorria izaten ziren eta gu bezalako... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Ostirala da, bero handia egin du gaur ere. Baserriko lanak bukatu ditugu, belarretan egin dugu. Nekatuta, izerditan, berotuta, baina pozik! Denon artean lortu dugu, denok bat ekinda lana hobeto egiten da.
Burujabetzan sakontzeko egitasmoa da Oiartzun Burujabe proiektua, udalaren, herriko ehun ekonomikoaren eta herritarren artean bultzatu dutena. “Oiartzungo herritarrek bertako baliabideak eta produktuak, bertan ekoizten dena erabiltzea bultzatu nahi dugu, kanpoko... [+]
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]
David de Blasek abiatutako proiektua da Azpigorri Ahuntz Txorizoak, eta izenak argi uzten duenez, azpigorri arrazako ahuntzekin ari da lanean. “Urteetan industrian aritu nintzen lanean, baina pandemia garaian artzain eskolara joan nintzen, eta ikasketak amaitutakoan... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
San Roman auzoko jaietan bost neska adingaberi ukituak egiteagatik 18 urteko mutil bat atxilotu zuen Ertzaintzak Muxikan (Bizkaia). Udalak eta herriko Mugimendu Feministak elkarretaratzea deitu dute asteartean 20:30erako.
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia beltz-beltz azalduko du. Ipurdian txanpon baten antzeko beltzune borobila, oso beltza eta... [+]
Hamabost urte baino gehiago daramatza martxan Bizkaiko Kimuak ernamuinduen proiektuak, baina hasierako bultzatzaileak erretiratu dira eta erreleboa hartu berri dute Mikel Landa Luzarragak eta Asier Iñigo Oraindik. Ernamuindutako kimu freskoak ekoizten dituzte batik bat,... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta etekinak jezteko moduko “natura” dugu gurean.
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]