Oinutsik dabilen ibiltaria
Gertukoa dugu oso bere irudi bitxia: ur gainean flotatuaz, gu txikitan oheko koltxoiaren gainean korrika eta saltoka ibiltzen ginen antzera. Zentzuzkoa da pentsatzea animalien gorputzak uretan hondoratu egiten direla ur-azalean ibiltzen saiatzen direnean, baina zapataria ez da hondoratzen… Zer edo zer lekuz kanpo dago… Geroago argituko dugu, orain goazen bere bizimodua-eta hobeto ezagutzera.
Zapataria (Gerris lacustris)
TALDEA: Ornogabea/Intsektua/Hemiptera.
NEURRIA: 2-3 cm inguru.
NON BIZI DA? Ibai eta errekastoetan, putzuetan ere bai.
ZER JATEN DU? Ornogabeak, intsektuak nagusiki.
BABES MAILA: Europa mailan ez dago babestuta.
Intsektu bitxi hau martxo erdialdera ikusten hasi eta negua gainera etorri arte ikusgai izaten dugu. Negua uren inguruko belar eta landareetan gordeta igarotzen du, hibernazio izeneko tartea betetzen. Bolada horretan metabolismoaren funtzioek galera energetikoa asko murrizten dute, eta animaliak aurreko hilabeteetan metatutako jakien energiari esker irauten dute bizirik. Udaberrian, hibernaziotik atera eta gero, ugalketa garaia izaten da. Zapatarien metamorfosiak hiru fase ditu: “metamorfosia sinplea” deritzo, ez baitute laugarren fase bat betetzen –tximeleten kasuan krisalida fasea izenekoa–. Hiru fase horiek arrautza, ninfa eta heldutasuna dira. Hilabete eta erdi pasatxoan, heldutasunera ailegatzen dira zapatariak. Emeak jartzen ditu arrautzak uretako landaredian.
Intsektua denez, antena pare bat eta sei hanka ditu. Baina sei hanka horiek ez dira berdinak, ezta gutxiagorik ere! Eta betetzen dituzten funtzioak ere ez. Aurreko parea oso txikia da besteen aldean, eta harrapakinak bereganatzeko erabiltzen ditu. Jale ia aseezina dugu gainera! Erdiko eta atzeko hanketan dago bere uretan “flotatzeko” gaitasunaren gakoa. Horien amaieran zapatariak, beste intsektu gehienek garro batzuk badituzte ere, kuxin antzeko egitura batzuk ditu, ilez beteta, eta ile horiek dira hain zuzen ere ur-azala zulatzen ez dutenak, animaliari hondoratu gabe mugitzen uzten diotenak, alegia. Ile horiei “hidrofobo” deitzen zaie, ez bustitzeaz gain bere inguruan aire puxika baten antzekoa sorrarazten baitute. Erdiko hanka parea besteak baino luzeagoa da, eta mugitzeko erabiltzen du. Bai azkar mugitu ere bi hankei esker soilik bada ere! Atzeko parea –erdikoa baino motzagoa, baina aurrekoa baino askoz ere luzeagoa– lema modura, norabidea aldatzeko, erabiltzen du. Lau hanka horien bitartez lortzen duen aire-burbuila horri esker harrapakinek sorrarazten dituzten uhinak antzematean horien kokapenaz jabetzen dira. Esan beharra dago zapatariek kalteberak diren harrapakinak ehizatzen dituztela batez ere, baita hildako intsektuen gorpuak ere. Taldean harrapakin handi bat erasotzen ere sarritan ikusi daitezke. Begiak deigarriak dira, oso handiak baitira intsektuaren tamaina kontuan hartuta.
Zapatariaren familiako (Gerridae) 1.700 espezietik gora ezagutzen dira mundu osoan. Gainera, itsasoko uretan, ur gazietan, bizi direnak ere badira horien artean: ia berrehun!
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]