Oinlodia edo peonia etxerako eta leporako
Deabrua uxatzen du; Bizantzio bazeneko garaietatik dator oinlodiaren edo peoniaren (Paeonia officinalis) fama. Bakoitzak gure deabruak ditugunez, etxero beharko luke oinlodi bat behinik. Nik hiru ditut, zein baino zein ederragoa. Oraintxe daude loraldi betean; lore handi deigarriak zabaltzen dituzte, ederki ikusteko modukoak, baita urrundik usaintzekoak ere.
Urte sasoi honetan gehien gustatzen zaizkidan loreak dira: haien koloreak, formak eta usaina. Zenbaiti kiratsa iruditzen zaio, baina makina bat lurrin egin da bere loreena antzeratu asmoz, idunak harrotzeko. Izan ere, usain kontutan peoniaren lorea isilkorra da, estaria du lurruna. Ezin da, gaur arte behinik, loretik lurrina erauzi. Oinlodiaren loreen lurrina lortzea etengabeko jarraibidea izan da aspaldiko lurringileen agendan. Itzalgaizka dabiltza, denak, beren formulak bakoitzak eta berdingabeak direlako ustetan.
Lorearen petaloak tindagai bezala erabili izan dira herenegunago arte; ez ziren merkeak izango petalo horiek emandako kolorea zuten marmeladak eta likoreak.
Sendalebar handia da. Izena ere hortik omen datorkio: Paeonia. Agi danean, Paeos mediku mitologikotik dator, zeinek landare horrekin Troiako gerrateko zaurietatik sendatu zituen Pluton eta beste jainkoak. Hostoak, loreak baina batez ere sustraiak dira sendagai. Sustrai lodikoteak ditu, janari erreserba handiak; hortik etorriko zaio, noski, “oinlodi” izena. Sustrai horien sakadari esker indarrean berritzen da udaberriero. Bada sineskeria bat jainkoen artetik datorrela eta ilargiaren emanaren ondorioz berritzen dela; gauez distira egiten duela diote, eta horrela uztak, abereak eta artzainak babesten dituela. Sustrai horiek lagunak ez dizkio kendu behar peoniari; estaltzen duen lurra kendu, lokarri bat sendo lotu eta txakurrari tiraraziz kentzea zen ohitura. Horretan ere ondo gurea, gizatiarra, gizontiarra den erantzukizunak saihesteko joera, eta txakurra errudundu!
Sustraien xerrak eta haziak hari batean sartu eta lepoko edo iduneko gisa janzten zuten epilepsiadunek, gaixotasunari aurre egiteko. Haurrek ere bazeramaten, hortzaldia suspertu eta mina arintzeko. Geurean agurtzak egiteko agurtza-aleak: uztail amaiera aldera biltzen ziren hazi biribil gogor gorri-beltzak. Txinan estatuaren lorea da eta emakumeen osasunerako landare egokienetakotzat jotzen dute: hilekoaren mina eta nahasteak, muskulu-karranpak, migraina arintzeko eta abarretarako erabiltzen da medikuntza tradizionalean. Aragoiko erreinu zaharraren ikurra ere bada; haiek ere zerbait jakingo zuten.
Beste uste oso ezagun bat ere bada: oinlodiak lorea irekitzeko inurriek bisitatu behar dute bere lore-begia edo pipila. Mito bat. Era guztietako intsektuak hurbiltzen dira lore-botoira, azpiko aldeko sepaloetan jariatzen duen nektarra biltzera, lipido, aminoazido eta eta beste osagai organikoetan aberatsa dena. Oinlodia etxe aldamenean ez jartzeko dio baten batek, inurriak ez erakartzeko. Nik halaxe jarri nuen bada bat, etxe barrenean topatuko duten janaria baino oinlodiarena gustukoagoa izango duten itxaropenarekin.
“Astolilia” eta “tulipa” ere esaten omen zaio oinlodiari. Nire ustez nahasita. Edo?
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
David de Blasek abiatutako proiektua da Azpigorri Ahuntz Txorizoak, eta izenak argi uzten duenez, azpigorri arrazako ahuntzekin ari da lanean. “Urteetan industrian aritu nintzen lanean, baina pandemia garaian artzain eskolara joan nintzen, eta ikasketak amaitutakoan... [+]
San Roman auzoko jaietan bost neska adingaberi ukituak egiteagatik 18 urteko mutil bat atxilotu zuen Ertzaintzak Muxikan (Bizkaia). Udalak eta herriko Mugimendu Feministak elkarretaratzea deitu dute asteartean 20:30erako.
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia beltz-beltz azalduko du. Ipurdian txanpon baten antzeko beltzune borobila, oso beltza eta... [+]
Hamabost urte baino gehiago daramatza martxan Bizkaiko Kimuak ernamuinduen proiektuak, baina hasierako bultzatzaileak erretiratu dira eta erreleboa hartu berri dute Mikel Landa Luzarragak eta Asier Iñigo Oraindik. Ernamuindutako kimu freskoak ekoizten dituzte batik bat,... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Ekoizleen eta kontsumitzaileen arteko zuzeneko harremanak sustatzeko asmoz azoka berria jarri du martxan Iruñeko Udalak, INTIA-Reyno Gourmetekin, Nafarroako Nekazal Produkzio Ekologikoaren Kontseiluarekin (NNPEK), Elikagai Artisauen Elkartearekin eta Bizilurrekin... [+]
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta etekinak jezteko moduko “natura” dugu gurean.
Herri libre bat, Euskal Herriak erabaki lelopean, parte hartzera eta kaleak ikurrinaz betetzera dei egin du herri mugimenduak.
BiziLagunEkin desazkunde turistikoaren aldeko Donostiako plataformak ekainaren 15erako deitu du manifestazioa, Europa Hegoaldeko beste hainbat hiritako eragileek bezala. Turistifikazioa salatu eta hiri eredu alternatiboa aldarrikatuko dute.
Umetan aitarekin ikasi zuen Unai Zabala Zubelzu txaramarrak hurritz makilak egiten. “Perretxikotara joaten ginen bezala, makilak egitera ere ateratzen ginela gogoratzen dut, hamar bat urte nituela edo hasi izan nintzen”, dio. Urteekin, aitak jarduna utzi zuen, baina... [+]