Luhartza, lur-txakurra eta txir-txir satorra
Txir-txir gozo ari dira uda hasiera fresko honetan txoriak. Eusebio Mugertza Azpiazu “Mendaro Txirristaka” eta “Kilimongo Dukea” bertsolariak (1874-1955) honela zioen: “Egun-sentiyan txantxangorriyak txir-txir kantari deitzian”. Lur gozoetako baratzeetan beste txir-txir bat entzuten da, txir-txir satorrarena; Aramaioko Oletan hala esaten diote, Ziortza-Bolibarren “lur-txakurra” esaten diotela ikasi nuen eta gurean, Gipuzkoako Beterrin, luhartza da.
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Luhartzak kantu nabarmena egiten du urte sasoi honetan, ilunabarrean batipat, eta zataren txir-txirraren tankerakoa omen da. Txir-txir satorrak, sator kantariak, hareapekoaren edo satorraren antzeko bizimodua du: lurpean bizi da, galeriak eginez, landareen sustraiei erasoz eta moztuz. Landareak oso-osorik ebaki ditzake ipurditik eta kalte handiak sortzen ditu. Parean harrapatzen dituenak ere gupidarik gabe jango ditu: har, zizare, txindurri… Arantzazuko egutegiko 1959ko martxoaren leheneko orriak honela dio: “Piper eta tomate azi onak erein eta ondo jagon, gabeko leiak edo lurtxakurrak ta bareak alperrik galtzea gura ez badozu”. Baina bera gustura asko jaten duenik ere bada: zata bera eta beste harrapariak, araba-zozoa, trikua, satagina, arratoia, azeria eta satorra. Asian lagunek ere jaten dute. Hemen zenbait arrainen arrantzarako beita ezin egokiagoa omen da.
Udaberriko iluntzetako txir-txir kantua arrarena da. Bere kantuak aire berezia izateko, lurpeko zulobideetan txoko bereziak eraikitzea da arraren lana, emeak bera aukera dezan. Artista izango da, izan ere, bere lur-zulatzaile teknikan oinarritzen omen da tunelak egiteko berezko makinena.
Zomorro gaiztoa da baratzezainarentzat, landare asko alferrik galtzen du. Eta jakina, badaki non bizi: bere bazka dagoen tokian baratzea egiteko lur onenak diren erribera lur harroetan. Zomorrotxar barbalot arraioa! Kilimongo Dukeak berak zioen: “Litxarreriyan gallentzen dira, satorra eta luartza”.
Bere izenekin saltsa ederra dugu; ea zoologoren batek noiz heltzen dion gai honi. Gazteleraz duen izenetako bat “Alacrán” da, arrabioak bezalaxe, eta nik uste hortik datorrela nahasmen guztia. “Arrabio” eta “luhartza” hitzak jaso direnean gaztelerazko bat eta bera eman izan zaie eta orain harrapazank. Manuel Larramendik bere 1745eko hiztegian dio arrabio dela “Alacrán y cualquier animalillo ponzoñoso” eta ezin harritu luhartzari ematen zaion karrokada izenekin: arrabio bera, luhartz, lur-txakur, txir-txir sator, sikilikitu, hogeita lau oreneko, otxabarri, xabiroi, arlui, zalmiroi, segarhora, pio-pio…
Txir-txir eta pio-pio, bere kantuak txitoenaren antza ere ba ote du?
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
David de Blasek abiatutako proiektua da Azpigorri Ahuntz Txorizoak, eta izenak argi uzten duenez, azpigorri arrazako ahuntzekin ari da lanean. “Urteetan industrian aritu nintzen lanean, baina pandemia garaian artzain eskolara joan nintzen, eta ikasketak amaitutakoan... [+]
San Roman auzoko jaietan bost neska adingaberi ukituak egiteagatik 18 urteko mutil bat atxilotu zuen Ertzaintzak Muxikan (Bizkaia). Udalak eta herriko Mugimendu Feministak elkarretaratzea deitu dute asteartean 20:30erako.
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia beltz-beltz azalduko du. Ipurdian txanpon baten antzeko beltzune borobila, oso beltza eta... [+]
Hamabost urte baino gehiago daramatza martxan Bizkaiko Kimuak ernamuinduen proiektuak, baina hasierako bultzatzaileak erretiratu dira eta erreleboa hartu berri dute Mikel Landa Luzarragak eta Asier Iñigo Oraindik. Ernamuindutako kimu freskoak ekoizten dituzte batik bat,... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Ekoizleen eta kontsumitzaileen arteko zuzeneko harremanak sustatzeko asmoz azoka berria jarri du martxan Iruñeko Udalak, INTIA-Reyno Gourmetekin, Nafarroako Nekazal Produkzio Ekologikoaren Kontseiluarekin (NNPEK), Elikagai Artisauen Elkartearekin eta Bizilurrekin... [+]
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta etekinak jezteko moduko “natura” dugu gurean.
Herri libre bat, Euskal Herriak erabaki lelopean, parte hartzera eta kaleak ikurrinaz betetzera dei egin du herri mugimenduak.
BiziLagunEkin desazkunde turistikoaren aldeko Donostiako plataformak ekainaren 15erako deitu du manifestazioa, Europa Hegoaldeko beste hainbat hiritako eragileek bezala. Turistifikazioa salatu eta hiri eredu alternatiboa aldarrikatuko dute.
Umetan aitarekin ikasi zuen Unai Zabala Zubelzu txaramarrak hurritz makilak egiten. “Perretxikotara joaten ginen bezala, makilak egitera ere ateratzen ginela gogoratzen dut, hamar bat urte nituela edo hasi izan nintzen”, dio. Urteekin, aitak jarduna utzi zuen, baina... [+]