Izotz arotik hona, endemismoa kolokan
Azken glaziazioan Euskal Herriko lurraldea zapaltzen zuten mamutek, leizeetako hartzek, bisonteek eta baita hienek ere. Elur iraunkorrera eta hotzera egindako animalia horiek desagertu egin ziren baldintza glaziarrekin batera. Baina dinosauroen desagerpenaren garaian ugaztun txikiek biziraun zuten moduan, azken glaziazioan ere baldintza horietara ohitutako animaliatxo bat konfinatuta geratu zen habitat jakin batzuetara, eta hala iritsi da gaur egunera arte muturluzea.
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Pirinioetako desmana, ur-satorra edo muturluzea (Galemys pyrenaicus) ugaztun txiki bat da, trikuen, satitsuen eta satorren taldekoa. Erdi-urtarra da, eta Iberiar Penintsularen iparraldean eta Pirinioetan bizi da, errekastoetan barrena. Uretan bizi den sator itxurako animalia muturluzea dugu, beraz.
Izotz aroetan bizitzera moldatutako animalia izanik, erreka hotzak behar ditu muturluzeak, eta errazagoa da ibaien goi-ibilguetan aurkitzea. Animalia txikia da, ordea, eta fisikaren legeek agindu moduan, beroa segituan galtzen du. Horri aurre egiteko, ziztu bizian mugitzen da eta ikaragarrizko jatuna da; egunero bere pisua halako bi edo hiru jan behar du. Uretako zomorro txikiez elikatzen da gehienbat.
Ederra izan behar du halako animalia txiki eta kementsua bere saltsan ikustea, baina hura ikertzen dutenek eta beste gutxi batzuek izango zuten halako zortea, oso zaila baita muturluze batekin topo egitea. Alde batetik, animalia gautarra delako. Eguna erreka ertzeko arrakalaren batean pasatzen du, habian goxo gordeta. Gaua iristearekin batera, zulotik irten eta ibaian igerian ibiltzen da ehunka metro gora eta behera, korrontearen alde zein kontra, janari bila. Hala ere, muturluze bakoitzak bereziki gustuko dituen eremuak dituela dirudi, eta eremu horiek ur-lasterrak izan ohi dira, ongi oxigenatutako eta abiadura biziko eremuak. Bertan dago haien bazkaleku aproposena. Muturluzeak ur azpian ehizatzen du, eta bere gorputzak flotatu egiten duenez, ur-korronte bizkorrek urperatuta egoten laguntzen diote. Erreka-hondoko harriei itsatsi eta bertan egoten da zomorroak jan eta jan. Harrapariengandik babesteko ere estrategia ederra da urperatuta egotea.
Landaretzaz inguratutako erreka garbi eta bizkorrak behar ditu, beraz, muturluzeak. Horiek aurkitzea geroz eta zailagoa da, eta gauza bera gertatzen ari da muturluzearekin ere. Azken hamarkadotan %85 murriztu da haren banaketa penintsula osoan. Erreken baldintza optimoetan eragina duen edozerk asaldatzen du muturluzea; ur-fluxuaren abiadura murrizteak kanalizazioen bidez, oztopo artifizialak eraikitzeak edo uraren kutsadurak.
Gogorarazi behar dugu, gainera, gizakiontzat “txukuntasuna” denak ez duela balio eremu naturaletan. Muturluzearentzat eta beste hainbat animalia urtar eta erdi-urtarrentzat, erreka “txukunak” kutsadura gabeak dira, eta habitaten aniztasuna dutenak. Ibaiertzeko landareak, enbor zatiak, orbel usteldua eta harri puskak ez dira zikintasuna, aniztasuna baizik; azken finean, muturluzea bezalako ondare endemiko eta bakarrak bizirautea ahalbidetzen duten guneak.
MUTURLUZEA Galemys pyrenaicus
TALDEA: Ornoduna / Ugaztuna.
NEURRIA: 11-13 cm isatsa gabe. 50-80 gramoko pisua.
NON BIZI DA? Ongi oxigenatutako eta abiadura handiko ur-lasterretan, mendiko erreketan.
ZER JATEN DU? Ornogabeak.
MEHATXU NAGUSIAK: Erreketako kutsadura, oztopo artifizialak eta erreketako ur-emaria txikitzen duten kanalizazioak.
BABES MAILA: Espezieen Espainiako Katalogoan, “ahul” kategorian sartuta daude Hego Euskal Herriko populazioak.
Bizitza azkar pasatzen dela entzun eta esaten dugu maiz. Hala ere, gizakiok urte dezenteko bizi-itxaropena daukagu. Hainbat urte izan ohi ditugu ongi garatu, bizi eta ugaltzeko. Badira, ordea, hori guztia denbora askoz ere laburragoan egin behar duten gu bezalako ugaztunak:... [+]
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]