Hazien piratak eta lapurrak
Udaran jasotzen da hazi mordoa baratzean, izan udako fruituak biltzearekin batera jasotzen ditugunak (tomate, piper, kalabazin, edo luzokerren haziak kasu), izan neguko barazkiak loratzen edo lehortzen utzi ostean datozenak (esaterako, azenario, erremolatxa, baba, ilar, edo porruen haziak). Baratzea alaitu, dibertsifikatu, eta edertu egiten diguten loreak zimurtzean eta lehortzean ere, altxortxoa dakarkigute; hurrengo urtean baratzea berriz loratzekotan beharko ditugun haziak, alegia.
Aste honetan ilena haziak bildu ditut. Ilenaren loreak pixkanaka lehortzen doaz, eta hazi denak hartzekotan, txandaka hartzen dira. Duela bi aste jada zenbait hazi bildu nituen, eta halako batean ontzian jasota nituen gutxi batzuk lurrera erori zitzaizkidan. Han utzi nituen, eta aste honetan ernamuindu eta lehenengo hostoak botatzen hasiak direla ohartu naiz.
Fruituak edo barazkiak ez baditugu biltzen, haziak lurrera doaz. Batzuetan, denborarekin batera ustelduko litzatekeen fruituaren barruan (kalabazak, adibidez); beste zenbaitetan, leka lehorren baitan gordeta (ilarrak edo errefautxoak, kasu); eta, beste hainbatetan, hazia bera lehortutako loretik askatuta (ilenak, esaterako). Espeziea eta barietatea toki batera ondo egokituta badago, eroritako hazietatik baliteke hurrengo urtean landare berriak jaiotzea. Baina guk haziak biltzen ditugu, ondo kontserbatzeko eta hurrengo urtean, nahi dugun tokian eta garaian, erein eta landatzeko. Horretan datza nekazaritza, haziak bildu eta berriz ereitean. Eta hazien kontserbaziorako gakoetako bat tenperatura da. Epela edo hotza behar dute ondo kontserbatzeko.
Bada, aurrekoan lurrera eroritako ilena hazietatik etorritako landaretxo berriak ikusi nituenean zalantza egin nuen. Haziak biltzen ditugunean, hoztu baino, ez ote ditugun ostu egiten. Landareari ebasten. Lurrari osten. Gizakia eta kultura lapur eta, lapurreta nekazaritzaren oinarri, bat-batean. Gure lapurreta txikia da, ados. Haziak elikagaien ekoizpenaren lehenengo katebegia badira, nekazaritza lapurreta fundazional batean oinarritzen da, ados. Eskala kontua da, orduan, afera?
Ez dezagun ahaztu. Hazien lapurretan aditu eta arituak dira, batez ere, bioteknologiaren arloko transnazionalak. Vandana Shivak aspaldi erabili zuen "biopirateria" terminoa enpresa handi horien lapurreta izendatzeko. Hazien lapurreta handia, antolatua, egiturazkoa. Lapurretaren balorazio etikoa, orduan, eskala kontua da. Piratak ere ez dira beti ipuinetako gaiztoak izan, eta pribatizazioari eta monopolioei aurre egiteko zenbait bide nahiko "pirata" izan dira, eta badira. Eskala kontua da, ados. Baina, noiz pasatzen gara piratak izatetik lapur handiak izatera? Gizakiak lapur eta nekazariak pirata, ez dezagun ahaztu haziak bildu eta gordetzen ditugunean, landareei, lurrari, txoriei eta gure inguruneari, nolabait, neurri batean, zerbait osten diegula. Edo "maileguan hartu". Hau nola eskertu eta itzuli gure esku geratzen da, elkarrekikotasuna ez baita soilik gizakion arteko harremanetara mugatzen. Haziak bildu, gorde eta zaintzeko lana, beraz, ardura handikoa.
San Roman auzoko jaietan bost neska adingaberi ukituak egiteagatik 18 urteko mutil bat atxilotu zuen Ertzaintzak Muxikan (Bizkaia). Udalak eta herriko Mugimendu Feministak elkarretaratzea deitu dute asteartean 20:30erako.
Hamabost urte baino gehiago daramatza martxan Bizkaiko Kimuak ernamuinduen proiektuak, baina hasierako bultzatzaileak erretiratu dira eta erreleboa hartu berri dute Mikel Landa Luzarragak eta Asier Iñigo Oraindik. Ernamuindutako kimu freskoak ekoizten dituzte batik bat,... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia beltz-beltz azalduko du. Ipurdian txanpon baten antzeko beltzune borobila, oso beltza eta... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta etekinak jezteko moduko “natura” dugu gurean.
Ekoizleen eta kontsumitzaileen arteko zuzeneko harremanak sustatzeko asmoz azoka berria jarri du martxan Iruñeko Udalak, INTIA-Reyno Gourmetekin, Nafarroako Nekazal Produkzio Ekologikoaren Kontseiluarekin (NNPEK), Elikagai Artisauen Elkartearekin eta Bizilurrekin... [+]
Herri libre bat, Euskal Herriak erabaki lelopean, parte hartzera eta kaleak ikurrinaz betetzera dei egin du herri mugimenduak.
BiziLagunEkin desazkunde turistikoaren aldeko Donostiako plataformak ekainaren 15erako deitu du manifestazioa, Europa Hegoaldeko beste hainbat hiritako eragileek bezala. Turistifikazioa salatu eta hiri eredu alternatiboa aldarrikatuko dute.
Golde” hitza “kultura” hitzetik dator. Etimologialaria ez naizenez, ez naiz, badaezpada, bidezidor horretan barrenduko, edozein sastraka edo lahardiren (Rubus fruticosus) erdian itotzeko ere… Inor edo bestek argituko ote digu gakoa.
Umetan aitarekin ikasi zuen Unai Zabala Zubelzu txaramarrak hurritz makilak egiten. “Perretxikotara joaten ginen bezala, makilak egitera ere ateratzen ginela gogoratzen dut, hamar bat urte nituela edo hasi izan nintzen”, dio. Urteekin, aitak jarduna utzi zuen, baina... [+]
Egurra lorarazteko gai da. Egurra lore bihurtzen du, bai, izan zurgin, arotz, zur-langile, zur-lantzaile, maiasturu, benuzer edo menuzer, zur-apaintzaile, zur-egintzaile, zuharotz, zurgile, zurgin-neska edo zurgin-mutil denak.
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]