Ezagutzen ez dugun bizilaguna
Euskal Herrian dauden sugandila espezieetatik, gizakiaren begietara arruntena da horma-sugandila. Arre kolorekoa da batzuetan, berde puntu batekin besteetan, eta aldeetara eta bizkar gainean, marra edo orban ilunak izan ohi ditu. Sugandila guztiek bezala, hatz luzeak ditu, eta ezkatez babesturiko gorputz arina, isatsaren laguntzarekin mugimendu azkarrak egiten laguntzen diona.
(argazkia: Iñaki Sanz-Azkue)
Horma-sugandila (podarcis muralis)
Taldea: Ornoduna / Narrastia
Neurria: 7 cm inguru isatsik gabe.
Non bizi da? Baso, harkaizti, belardi eta eremu urbanoan.
Zer jaten du? Ornogabe txikiak.
Babes maila: Europan babestua.
Arrunta izanagatik, ordea, ezin esan espezie ezaguna denik. Sugandilak maiz ikusten ditugun arren, ez baitiegu arreta askorik jartzen, ez herritarrok, ez ikertzaileok ere, kosta egiten baitzaigu mehatxatua ez dagoen horri begiak jartzea. So egingo diegu, agian, arrak udaberriko borrokekin hasten direnean, edota haiekin jolasean dabilen umeak isatsa kendu eta behin gorputzetik banatuta nola mugitzen den behatzen dionean, baina… ezagutzen al dugu horma-sugandila?
Horma-sugandilak, izenak dioen bezala, hormak ditu gustuko, eta hargatik, gure etxe, baserri edota inguruko paretetan gehien ikusten dena da. Basoko argiguneetan, ezpondetan, egur artean edota zelai ertzetan ere ikus daiteke. Burua zapala du, baina muturra ez puntaduna, zirrikitu handi samarretan sartzeko adinakoa. Horma-sugandilak, ezkutalekua bilatzen du gune horietako zuloetan eta jana inguruetan. Zomorrojale amorratua baita.
Narrasti guztiek bezala, beroaren premia izaten du gorputza berotzeko eta egunari ekiteko. Hala, bero hori eguzkitik jaso dezake, eta horretarako, zapal-zapal eginda topatuko dugu eguneko lehen izpiekin, denbora ahalik eta gutxienean, ahalik eta azkarren berotzeko asmoz. Ektotermoa denez, bero horrek lagunduko dio gorputza aktibatzen eta orduan hasiko da ehizan, jan bila, indartzeko eta udaberriko ugal garaiari aurre egiteko.
Udaberrian, arrek lekurik onena hartu nahi izaten dute. Leku egutera, babeslekuekin harrapakarietatik ihes egiteko, baina era berean, jatena ugaria duena. Beraz, ez da harritzekoa arren arteko borrokak ikustea, haien artean hozkaka, nork tokirik egokiena lortuko. Arrautzak jartzeko, horma zaharretako arrakala lehorrak erabiliko dituzte, edota harri eta enbor azpiak. Eta hala, tamaina oso txikiko arrautzatxoek busti gabe iraungo dute baina beharrezko hezetasun minimoarekin. Bertatik sortuko dira sugandila oso txikiak, jada gurasoen beharrik izango ez duten narrasti independenteak.
Europa hegoaldeko herrialdeetan ikus daitekeen espeziea da horma-sugandila. Mediterraneo aldean, altueran gora jo behar izaten du behar dituen baldintzak bilatzeko. Hala, ez da harritzekoa Iberiar penintsulako leku askotan horma-sugandila mendi garaietan baino ez aurkitzea.
Espezie arrunta izanagatik, interesarekin begiratu beharrekoa da. Europa mailan babestua, baina gutxi ikertua da gurean. Izan ere, espezie mehatxatuei arreta jarri izan diegun bitartean, ezezaguna zaigu askotan arruntenen egoera. Hargatik, etxeko ondoko horman sugandila ikusten duzun aldiro, gogoratu, espezie horrek merezi duela begirada bat, segundo bateko behaketa, sikiera, gure ingurumenaren parte dela guk ere sinesteko.
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]
Sugea entzun eta leku lehor bat etorriko zaio burura askori, narrastiek beroa behar dutela ondo barneratua baitu gizakiak. Suge guztiak ez dira berdinak, ordea; denek ez dituzte baldintza berak gustuko, eta horri esker dago, besteak beste, dagoen dibertsitatea. Bakoitzak bere... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Ugaztunei eskainitako azken artikuluaren amaierako hitzak hurrengo animalia aurkezteko aitzakia paregabea dira. Bertan esaten genuen muturluzeak erreka “garbi eta txukunak” behar dituela, kutsadurarik gabeak baina elementu natural anitzekin. Animalia txiki horren... [+]
Antxoa, bokarta edo albokartia, gure arrain komertzialen artean txikiena, euskal kostaldera hurbildu da.
Katalanen ustetan artzainak engainatzen omen ditu hegazti honek: “enganyapastors”. Espainiar eta latindarrek, aldiz, ahuntzari esnea kentzen diola diote, hortik datorkio hain zuzen ere izen zientifikoan (Caprimulgus europaeus) islatzen den caprimulgus (capra... [+]
Leihatila honetan behin baino gehiagotan azaldu ditugu Ama Naturaren engainuak bere izakiak babestearren. Batzuetan, erle edo liztor itxura zuten euliak ekarri ditugu, beste batzuetan inongo arriskurik ez duten arrisku-kolorazioko intsektuak ere bai (kolorazio aposematikoa... [+]
Nekazal eremu lehor baten erdian ageri da putzua. Txikia da tamainaz, eta ez oso sakona. Egunak dira euririk egiten ez duela, baina oasi txiki honek oraindik ere aurretik bildutako urari eusten dio. Gauak eremua irentsi du eta isiltasunaren erdian kantu bakarti bat entzun da... [+]