Esp-etxeetakoentzako kronika
Urte garai honek oparitzen dizkigun apaingarriak landare ia guztietan ikus daitezke; ez etxeko balkoitik, ordea. Kronikatxo bat egin nahi dinat, bai baitzekinat zuen edadeko jendeak, natura hain gertutik sentitu izan dezutenek, zenbateraino jarraitzen diozuten landareen seinaleen hurrenkerari.
Gaur hilabete omen daraman esp-etxean, Mertxe Txiki; oraintxe esan zaidan semeak. Eta gure amona-aitonekin gogoratu naun. Hik bezalaxe balkoi ondrosoa badine haiek ere, baina etxe tarte estu samarrean eta ezin natura bere osotasunean ikusi. Gutxiago xehetasunak. Urte garai honek oparitzen dizkigun apaingarriak landare ia guztietan ikus daitezke; ez etxeko balkoitik, ordea. Kronikatxo bat egin nahi dinat, bai baitzekinat zuen edadeko jendeak, natura hain gertutik sentitu izan dezutenek, zenbateraino jarraitzen diozuten landareen seinaleen hurrenkerari. "Orain landare hori loratu da, beste hari lorea joan zaion, hurrengo bat hostoz jantzi den...". Horri fenologia esaten zionagu; hitza ez jakinagatik horretan ere artistak zarete.
Zenbaitek, badakin, udaberria iritsi dela dioten sahatsaren (Salix atrocinerea) loraldia joan den. Baita hostoa galtzen duen magnoliarena ere (Magnolia soulangeana). Elorri beltzaren (Prunus spinosa) loraldi zurietan zuria ere azkenekotan zion. Zumar hostotxikia (Ulmus minor) ere bere onenera iritsi den; zuhaitz handiak lorez lepo izan ditun, eta bero hauekin laster hostoz gainezka, badakin, berde bizi dotore horrekin. Zumar txikienak, loratzeko gai ez direnek, dagoenerako hosto polita dine.
Haritzak, beno haritzek (Quercus robur), berde bizitik gorrirako aukera guztia dine hostajeetan. Bateren bat ikusiko dun balkoitik urrutira. Adar muturretan poxpolinak borobiltzen ari zaizken gaixotuei.
Loraldi betean zeuden lizarra (Fraxinus excelsior) bere lore arrak erakutsiz, udareondoak (Pyrus spp.) zuri-zuri, gereziondoak (Prunus avium) ere bai baina ez din urte ona, nonbait; loraldi sare samarra dine, ez behintzat arbola zuri-zuri bete-bete jartzen den horietakoa. Intsusa (Sambucus nigra) ere loratzen hasi dun, horixe, hasi besterik ez dun egin. Borraja (Borago officinalis) eta galego-aza edo bazka-aza ( Brassica oleracea “Viridis”) loratzen hasita zauden eta erlastarrak hantxe zabiltan gozo-gozo, nahikoan.
Zaingorriak (Geranium robertianum) eta ilarrondokoak (Arum italicum) lorea zabal-zabal dine. Atzo ikusi dizkinat ilarrondoko batzuk basurdeak uxarrean ipurditik atera eta azpiko erraboilak janda. Hain gustuko ditunan lorontzietako klibiak (Clivia miniata) eta paradisuko hegaztia (Strelitzia reginae) lore laranjaz mukuru zeuden. Aukera dugun hurrengoan hire balkoira eraman behar dinagu bana.
Mizpira (Mespilus germanica), kiwia (Actinidia sinensis) eta mahatsa (Vitis vinifera) hostoak irekitzen ari ditun.
Berdantzart, eguneroko bueltaxkan, lehen marrubitxoak (Fragaria vesca) jan nizkinan, gozatuko hunan ederki heuk ere... eta haiek janda eta berehala entzun ninan kukua lehenengoz. Bai, bai, dagoeneko kuku-belarrak (Aquileguia vulgaris) ere bere lore moreak erakusgai zeuzkan.
Musu handi bat. Esp-etxeetara musu handi-handi bana.
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
David de Blasek abiatutako proiektua da Azpigorri Ahuntz Txorizoak, eta izenak argi uzten duenez, azpigorri arrazako ahuntzekin ari da lanean. “Urteetan industrian aritu nintzen lanean, baina pandemia garaian artzain eskolara joan nintzen, eta ikasketak amaitutakoan... [+]
San Roman auzoko jaietan bost neska adingaberi ukituak egiteagatik 18 urteko mutil bat atxilotu zuen Ertzaintzak Muxikan (Bizkaia). Udalak eta herriko Mugimendu Feministak elkarretaratzea deitu dute asteartean 20:30erako.
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia beltz-beltz azalduko du. Ipurdian txanpon baten antzeko beltzune borobila, oso beltza eta... [+]
Hamabost urte baino gehiago daramatza martxan Bizkaiko Kimuak ernamuinduen proiektuak, baina hasierako bultzatzaileak erretiratu dira eta erreleboa hartu berri dute Mikel Landa Luzarragak eta Asier Iñigo Oraindik. Ernamuindutako kimu freskoak ekoizten dituzte batik bat,... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Ekoizleen eta kontsumitzaileen arteko zuzeneko harremanak sustatzeko asmoz azoka berria jarri du martxan Iruñeko Udalak, INTIA-Reyno Gourmetekin, Nafarroako Nekazal Produkzio Ekologikoaren Kontseiluarekin (NNPEK), Elikagai Artisauen Elkartearekin eta Bizilurrekin... [+]
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta etekinak jezteko moduko “natura” dugu gurean.
Herri libre bat, Euskal Herriak erabaki lelopean, parte hartzera eta kaleak ikurrinaz betetzera dei egin du herri mugimenduak.
BiziLagunEkin desazkunde turistikoaren aldeko Donostiako plataformak ekainaren 15erako deitu du manifestazioa, Europa Hegoaldeko beste hainbat hiritako eragileek bezala. Turistifikazioa salatu eta hiri eredu alternatiboa aldarrikatuko dute.
Umetan aitarekin ikasi zuen Unai Zabala Zubelzu txaramarrak hurritz makilak egiten. “Perretxikotara joaten ginen bezala, makilak egitera ere ateratzen ginela gogoratzen dut, hamar bat urte nituela edo hasi izan nintzen”, dio. Urteekin, aitak jarduna utzi zuen, baina... [+]