Aurtengo martxoan onartutako Unibertsitate Sistemaren Lege Organikoa (USLO) Estatuko unibertsitateek dituzten hainbat gabezia endemiko arintzeko tresna bezala aurkeztua izan zen gobernu erakundeetatik; horien artean, irakaskuntza eta ikerkuntza langileen zati handi baten prekaritatea, jatorrizko funtzioekin bat egiten ez duten kontratu-irudi batzuen gehiegizko erabilera (irakasle elkartuena, kasu), karrera akademikoaren neurrigabeko luzatzea pertsonala egonkortu arte edota kalitatezko irakaskuntza eta ikerkuntza bermatuko duen finantzaketa publikoaren falta nabarmentzen ziren. Aldiz, legea indarrean sartu denetik aurretik aipatutako hainbat egoera larriagotzen ari direla ikusten ari gara, batez ere unibertsitateko makineriaren katebegi ahulenetako baten kasuan; hau da, ordezkapenak egiten dituzten irakasle eta ikerlarien kasuan.

USLOaren onarpenak ordezko irakaslearen irudiaren sorrera dakar, Estatuko hainbat unibertsitatetan aurrez jada bazena. Euskal Herriko Unibertsitatearen (EHU) kasuan, non jada figura horren parekidea existitzen zen, legeak ahalbidetzen duen irakurketa murritza baliatzen ari da egungo errektore-taldea, kolektibo hau oraindik eta gehiago prekarizatzeko, departamentuen kudeaketa aztoratuz, karrera unibertsitarioari kalte eginez eta, batez ere, irakaskuntzaren kalitatea okertuz.

Kolektibo honi dagokionez, legearen 80. artikuluak bi egoera aurreikusten ditu: ordezko irakasleek denbora batez plaza huts bat betetzea (adibidez, erretiroak), edo behin-behinean bere zerbitzu-ematea eteten duen irakasle eta ikerlarien zerbitzua ordezkatzea. Alde handiz, bigarren egoera da ohikoena. EHUk jada interpretatu eta aplikatzen duen bezala, USLOaren puntu honen ondoriorik berehalakoena da aurretik jardunaldi osoko ordezkapenak zirenak jornada partzialean ordezkatzera deituak izaten ari direla, aurretik kobratu zitekeenaren erdira iristen ez diren soldatekin. Egoera gorpuztearren, hilabetean 800 eurorengatik urteak iraun dezakeen plaza bat ordezkatzea espero da. Iraganean ordezkapen hauen betetzea (edota lan baldintza okerragoak zituzten beste batzuena), denbora oso luzean luzatuko ez zen egoera baten aurreikuspenean ematen zen. Gaur egun, aurreikuspen hori desagertu da. Ordezkapen hauek gehienetan doktoretza duten eta ikerkuntza eta irakaskuntza esperientzia zabala duten pertsonei eskaintzen zaizkie. Urteetan zehar hileko 800 eurorengatik lan egitera men egiten duen giza kapitala edota bere ohiko lanbidea uzten duena, hain zuzen.

Irakasleen ordezkapenak betetzeko erraztasuna, bere lan baldintzen kalitatearen araberakoa izan da. Jardunaldi osoko ordezkapenak era azkar batean betetzen ziren; jardunaldi partzialeko plazek, gehienezko 800 euroko soldatarekin (baina hainbat kasutan jardunaldi osokoek duten irakaskuntza zamaren parekoarekin) hilabeteak eman zitzaketen bete gabe, lan poltsetako kide guztiek eskaintza horiei uko egitea ohikoa izaten zen. Epealdi horretan, departamentuak irakaskuntza bere gain hartu behar zuen. Lan baldintzen prekarizazioarekin, errealitate honen zabalpena joera nagusia izango da; geroz eta gehiagotan eta denbora luzeagoz hartu beharko dituzte departamentuetako kideek bat-batean eratorritako zama hauek beren gain, horrek beren beste betebeharretan (ikerkuntzan, kasu) eta irakaskuntzaren kalitatean izango duen eraginarekin. Hau da, lehen momentu batean USLOren 80. artikuluaren aplikazioak ordezko irakasleengan eragingo badu, bere inpaktua irakasleria osoarengan zabalduko da.

Zentzu horretan, artikulu honen aplikazioaren ondorio nagusia irakaskuntza kalitatearen apaltzea izango da. EHUko hamar irakasletik bat baino gehiago ordezkoa da, graduko irakasgaien zati handi bat kolektibo honen eskutik ematen da. Lan baldintza okerragoen ondorioz, ordezkapenak betetzeko zailtasunak, maila ezberdinetako ondorioak izango ditu: beraien jakintza-eremukoak izan behar ez duten irakasgaiak «egun batetik bestera» prestatu behar dituzten irakasleak (egonkorrak edo ordezkoak), beraiek definitu ez dituzten ebaluazio sistemekin, hainbatetan ikasturtea jada hasita dagoenean eta horrelako egoeretan klasea emateak sortzen duen estres eta antsietate egoerekin. Legearen atal horren aplikazio murriztaileak unibertsitatea horrelako egunerokora eramango du.

EHUk legearen inplementazio murriztaile hau jada martxan jarri du. Bere ondorioak erabat ziurgabeak dira, baina orain arteko esperientziak bere balizko arriskuez ohartaraztera garamatza. Zentzu honetan, 2023/24 ikasturte hasiera honetan eman daitezkeen egoerek bereziki kezkatzen gaituzte, plaza hauek betetzea inoiz baino beharrezkoagoa bihurtzen denean. Ziurrenik egoera horrek EHUn prekaritatearen hazkundean eta departamentuen barne-bizitzaren zailtasunen areagotzean eragingo du, unibertsitate-karreraren erakargarritasuna mugatuz eta, batez ere, irakaskuntzaren kalitatea apalduz. Horregatik guztiagatik, artikulu hau sinatzen dugunok alarma-hotsa zabaldu eta EHUko errektoretza-taldea bere araudiaren kontrakoa den legearen interpretazioa birplanteatzera deitu nahi dugu.