Begizta itxia ongarriketarako
Neguak hatz artetik ihes egin aurretik izan gogoan: datorren sasoiaren oparotasuna orain ereiten da. Hezetasun hotzak eta neguko solstizioaren ospakizun jaiegunen bezperen bezperak kizkurtu egiten gaitu eta beroaren ondoko galbanetan sartzen. Nagikeriak ahaztu eta heldu ongarriketari. Egutegiko udazken negutsu hau da ongarriketa nagusirako sasoia. Ongarriketa nolako, hurrengo uzta halako. Eskualdearen arabera, negua luzea eta gogorra izan daiteke; galdetu Abaurregaineko 1.000 metrotik gorako baratzeetan.... Udazkenean lurra gaitzen denbora eta eginahal pixka bat emanez, hurrengo urteko baratzearen arrakasta hagitz erraztuko duzu!
Berdantzart izan dugun uztaren amaiera emozioen saskia da. Uztako mozkinak bildu, jaso, iraunarazteko lehortu, zintzilikatu, izoztu eta gero animoaren jaitsaldia, baita erorialdia ere badatoz, neurri batean. Beheraldi latza da baratzea “utzi” beharra, landareen udako hazkundearen bor-bor hori ez ikustea, barazkiak bildu ahala jate hori urritzea, loreen miraria ia desagertzea, fruitu usainik ez izatea… Baina berdantzart arteko aurtengo lanen eta emaitzen porrotez eta arrakastez gogoetatzeko garaia da.
Udazkena aro aproposa da belarra, arbolak, zuhaixkak, landare iraunkorrak, baratzea, soroa eta abar ongarritzeko. Baina behar bezala egin behar: hilabete fresko hauetan, negua nolakoa den, gogorra edo leuna, erabat lozorroan egon daitezke edo oso-oso poliki hazten. Ongi ongarritzeak loari eta hurrengo berpizteari lagunduko die.
Landareei lagundu nahi badiegu, lurzoruaren osasuna modu naturalean berreskuratzea beti izan behar da lehen aukera. Bestalde, ahal dela, etxean sortu ongarria; garraioak kostua eta kutsadura dakartza. Zirkulua bertan ixtea, begizta itxiarena da ongarriketa araurik onena.
Soropila ongarritzeko bertan utzi moztu eta txikitutako belarra; behar duen janariaren erdia izango da; gainontzean zabaldu inguruko orbela edo luarra, mehe-mehe.
Azpian mantendu arbolen eta zuhaixken hostoak, behar dute ongarri guztia doan. Eta onura ugari ditu: hezetasunari eutsi, lurra elikatuko duten mikroorganismoei lagundu, xomorroen etxe izan... Ez pilatu inoiz enborraren ipurdian. Hosto eskasia bada, ekarri luarra.
Gogoan izan, ongarritzeko ongarri kimiko edo sintetikorik ez erabili. Batetik gure landareen lozorrotze eta ernetze zikloak aldrebestu ditzakete eta bestetik ingurumen-inpaktu handiak eragiten dituzte, nabarmenenak uren kutsadura eta lurrari bizia ematen dioten mikroorganismoen genozidioa.
Ongarriketan arau bat bada zorrotz bete beharrekoa: gehiago ez da hobea.
Belazea gorri azaltzen zen, egun batetik bestera. Gorri-gorri, gorri bizi urrutitik ikusgarri. Gorbela zen, itsas-belarra edo alga. Nekazariak itsas bazterretik bildu eta lehortzeko belazean zabaltzen zuena. Gorbel arrea eta gorbel gorria izaten ziren eta gu bezalako... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Ostirala da, bero handia egin du gaur ere. Baserriko lanak bukatu ditugu, belarretan egin dugu. Nekatuta, izerditan, berotuta, baina pozik! Denon artean lortu dugu, denok bat ekinda lana hobeto egiten da.
Burujabetzan sakontzeko egitasmoa da Oiartzun Burujabe proiektua, udalaren, herriko ehun ekonomikoaren eta herritarren artean bultzatu dutena. “Oiartzungo herritarrek bertako baliabideak eta produktuak, bertan ekoizten dena erabiltzea bultzatu nahi dugu, kanpoko... [+]
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]
David de Blasek abiatutako proiektua da Azpigorri Ahuntz Txorizoak, eta izenak argi uzten duenez, azpigorri arrazako ahuntzekin ari da lanean. “Urteetan industrian aritu nintzen lanean, baina pandemia garaian artzain eskolara joan nintzen, eta ikasketak amaitutakoan... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
San Roman auzoko jaietan bost neska adingaberi ukituak egiteagatik 18 urteko mutil bat atxilotu zuen Ertzaintzak Muxikan (Bizkaia). Udalak eta herriko Mugimendu Feministak elkarretaratzea deitu dute asteartean 20:30erako.
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia beltz-beltz azalduko du. Ipurdian txanpon baten antzeko beltzune borobila, oso beltza eta... [+]
Hamabost urte baino gehiago daramatza martxan Bizkaiko Kimuak ernamuinduen proiektuak, baina hasierako bultzatzaileak erretiratu dira eta erreleboa hartu berri dute Mikel Landa Luzarragak eta Asier Iñigo Oraindik. Ernamuindutako kimu freskoak ekoizten dituzte batik bat,... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta etekinak jezteko moduko “natura” dugu gurean.
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]