Milletek margotutako Las espigadoras, hainbeste etxetako hormetatik zintzilik egoten den margolan hori, hainbeste denda eta establezimenduren dekorazioaren parte den koadro hori, iraganeko nekazaritza-lanen eszena bat irudikatzen duen obra hori, agian bere edertasunagatik, edo agian bere argiagatik, Artearen Historiako funtsezko obratzat hartzen da, zalantzarik gabe.

Nonahi izanda ere, margolana topatzen dudan bakoitzean entzun nahi duen orori eta entzun nahi ez duenari ere pintura horrek ez duela landa-eszena bukolikorik irudikatzen azaltzeko gogoa ematen dit. Artea da, jakina, baina iraultza ere, aldi berean. Protesta eta salaketa sozialerako artelana.

Eta horrexegatik, iraultzailea izateagatik, Jean-François Millet margolaria baztertua izan zen. Nekazari normandiarrari, hainbestetan arte-aretoetan garraztasunez hartu zutena orduko burgesiari –arte-kontsumitzaile nagusia zenari– ez zitzaizkiolako gustatzen ez “baserriko” eszenak ezta bere pinturaren mezuak ere, "sozialista" izatea leporatu zioten eta "arriskutsutzat" jo zuten, hain zuzen ere, bere artearen bidez transmititzeko gai zen ideiengatik. Hori dela eta, ez zuen lanik saldu ia bere bizitzaren amaierara arte. Gaitasun ekonomikoa zuen inork ez zuen nahi pobreziari buruzko irudi errealak erosi, pobreziari, gaur egun bezala, aurrez aurre begiratzea kostatzen baitzaio.

Hori da zehazki Las Espigadoras: pobreziaren eta landako bizitzaren laztasunaren eszena bat. Nekazaritza tradizioko herri askotan zegoen tokiko zuzenbidearen ohitura zahar bat irudikatzen du margolanak, espigueo gisa ezagutzen dena: zereal-uzta bildu eta jaso ondoren, alargun eta umezurtzei soro eta alorretan sartzen uzten zitzaien jaso gabe geratu ziren galburuak beraientzat har zitzaten.

Eta horixe egiten ari dira irudian ageri diren emakumeak, bizkarrezurrak tolestuta, uzta bilduta dago eta. Beste batzuena da. Eta bigarren plano batean ikus daitekeenez, uzta hori batu eta metetan pilatzen da, eta nekazariek gurdi batean eramaten dute, beteta dagoena, gainezka doana. Emakumeek, aldiz, buruxka-sorta batzuk dituzte eskuetan, beste batzuen uzta horren hondarrak, eta denboraren poderioz idatzita ez dagoen ohitura hori ezker bizirik irauten zuten emakume horiek. Denbora aurrera joan, eta hein handiagoan jabetza pribatuaren porrokatuenen ahaleginengatik, idatzi gabeko ohitura hori txikitu eta gutxiko usadio bihurtu zen.

Frantziako iparraldean jaiotakoak izan arren, emakume horiek aurpegia eta eskuak beltzaranak dituzte. Azala zaildua daukate, orduak eta orduak pasa izan baitituzte aire librean lan egiten, eguzkipean eta eguraldi gogorren eraginpean. Hori guztia elikagaiak lortzeko. Milletek biziraupenari lotuak dauden emakume horien pobrezia protagonistatzat hartzen du. Edozein emakume izan daiteke, izan ere, ez dira haien aurpegien ezaugarriak ikusten. Ez dute nortasun zehatzik, ez dute identitaterik. Emakumeak eta txiroak dira, besterik ez. Noski, XIX. erdiko emakumeak dira, baina Erdi Aroko emakume nekazariak bezala, edo gaur egungo munduko hainbat lurraldeko emakumeak bezala: pobreak.

Hain zuzen ere, Frantzian 1830etik 1848ra bitartean gertatutako nekazaritza-iraultzen ondoren burutu zuen margolana. Nekazariek protesta egin zuten laborantza-soroetan ohiko lanabesak erabiltzen jarraitzeko. Izan ere, istiluen artean sega eta arrasteluaren ordez igitaia erabiltzen jarraitzeko protestak izan ziren. Kexua ez zen gutxi. Kasu honetan, segarekin moztu eta arrastelua pasa ondoren, soroetan ez zen jasotzeko bururik geratzen, eta, beraz, eskubidea berez ez baliogabetu arren, espigueoa egiteko benetako aukera deuseztatzen zuen. Milletek desberdintasun soziala islatzen du, baita momentu horretan txiroek aurrera ateratzeko erabiltzen zuten ohitura desegiteko nahiaren krudelkeria ere. Hori guztia baretasun beteko irudiaz. Hemen Millet, aztoratzailea eta arriskutsua. Gaur egun deskalifikatzen den bezala, gizateriaren aurkako basakeria eta krimenen aurka agertzen dena, edo herri baten sarraskia salatzen duena.

Inoiz ez naiz Las Espigadoras begiratzeaz nekatuko, ikono hain ezagun bihurtu bada ere, eta bere jatorrizko esanahia ezagutzen ez den arren. Gure esku dago bere salaketa eta gizatasunaren aldeko mezua berreskuratzeko eta zabaltzeko gaitasuna.

Estibaliz González Dios (Maider Etxagibelek moldatua)