"Bereziki interesatzen zait hiztunek nola eraikitzen duten Bilboko euskara informala"
Helsinkin bizi da Hanna Lantto (Iisalmi, Finlandia, 1981), baina ia urtero Euskal Herrira etorri eta bizpahiru hilabete eman ohi ditu gurean. Euskararekiko jakingura 2000. urtean piztu zitzaion eta, ondoren ezagutza, erabilera eta ikerketa etorri ziren. Euskaldunon hizkuntza ohituren behatzaile, duela bi urte doktorego tesia egin zuen euskañol-aren gainean eta, egun, hiztun berriak aktibo bihurtzeko prozesua ikertzen ari da.
Nolatan hasi zinen euskara ikasten, eta nolakoa izan da zure ibilbidea euskaran?
Hispaniar filologia ikasten ari nintzen 2000. urtean Helsinkin. Nire katedradunak euskaraz bazekien eta lehenengo ikasturtean ikastaro txiki bat eman zigun. Metodo bereziak zituen hark, buruz ikasarazi baitzigun Aita Gurea. Ulertu gabe ere, euskararen soinua gustatu zitzaidan. Aurretik banuen euskararen berri, izan ere, Finlandian, unibertsitatean sartzeko azterketan linguistika ikasi beharra dagoela eta, euskara ageri zen ikasgaian, hizkuntza irla delako eta egitura interesgarriak dituelako.
Ordurako poliglota zinen. Zenbat hizkuntza dakizu?
Hizkuntza askoren oinarrizko ezagutza dut, baina bederatzi menperatzen ditut. Hala ere, guztiak ez daude aktibatuta aldi berean. Adibidez, portugesaren C2 azterketa egin dut, baina oraintxe norbaitekin hitz egiteko beroketa beharko nuke. Egunero bost hizkuntza erabiltzen ditut orain: gaztelania, euskara, ingelesa... Etxean suomiera eta estoniera erabiltzen ditut, senarra estoniarra dudalako.
Zerk erakarri zintuen euskarara hurbiltzeko?
Soinua gustatu zitzaidan, fonologia, eta batez ere eraikuntza, aditz laguntzailearen sistema, ergatiboa. Badira gustatzen zaizkidan hitz eta izen batzuk: baserritarra, Larrabasterra... Hizkuntza minorizatuak beti interesatu zaizkit, unibertsitateko nire lehenengo urtean uraldar hizkuntzak ikasi nituen eta euskara, horiek bezala, ez da indoeuroparra.
Finlandiera ere ez da indoeuroparra baina ez dago bakarrik.
Bai, uraldar hizkuntzen multzokoa da suomiera edo finlandiera, estoniera, eta hungariera dira ezagunenak baina Errusian uraldar hizkuntza asko daude. Laponiako samiera hizkuntzak ere familia horretakoak dira.
Bilboaldeko euskaldunen code switching edo euskañol-a ikertu zenuen doktorego tesian.
Sailkapen asko daude eta kode alternantziaren inguruan eztabaidak daude funtzio pragmatikoak izan behar dituen edo ez. Niretzat zabala da kontzeptua, agian ezin izango dut hori zientifikoki justifikatu baina niri gehiago interesatzen zait hizkuntzan gertatzen dena, eztabaida terminologiko horiek baino; adibidez, bilbotarrek nolako elementuak erabiltzen dituzten erdaratik hartuta. Diskurtsoaren markatzaileak ia beti erdaraz dira: eske, aber, osea... gaztelania pragmatikoki hizkuntza gailena delako. Batzuek diote hori kode alternantzia ez dela, baina... Hitz arruntak eta gordinak ere erdaratik hartuta erabiltzen dira.
Tesian Arratiako eta Bilboaldeko euskañol-ak alderatu zenituen?
Ez, euskaldun zaharrak eta euskaldun berriak alderatu nituen. Arratiako euskaldunek code switching gehiago egiten zutela konturatu nintzen. Bilboaldean bizi diren euskaldun zahar asko ez dira jatorriz bilbotarrak, eta Bilbon ere gehiago erabiltzen dute code switching hori euskaldun berriek baino. Hiztun berriek, aldiz, gehiago bereizten dute noiz ari diren erdaraz eta noiz euskaraz. Zaharrek ez bezala, agian uste dute euskañol-a erabiliz gero jendeak pentsatuko duela ez dakitela euskaraz ondo. Hiztun zaharrek hizkuntzaren autoritatea sentitzen dute, kode alternantzia egin arren inork ez duela zalantzan jarriko euren euskalduntasuna.
Zerbaiten adierazle da code switching hori, diglosiaren testuinguruan?
Egoera arruntetan askoz gehiago egiten da kode alternantzia. Akaso gaztelaniaren nagusitasunaren adierazle da, azken finean Bilbon jendeak euskaraz ari denean egiten baitu euskañol-a. Euskara informala elebiduna da eta gaztelania informala, aldiz, elebakarra. Leku euskaldunago batzuetan entzun dut kode alternantzia euskarara jendea gaztelaniaz ari denean.
Orain beste ikerketa bat duzu esku artean, beste ikerlari batzuekin batera.
Ezin dizut askorik aurreratu, baina jendea hiztun aktibo nola bihurtzen den ikertu nahi dugu. Adibidez, lagun askok euskaltegian ikasi arren gero ez dute erabiltzen, baina beste batzuek bai. Guri interesatzen zaigu nola batzuek ematen duten urrats hori, ikasleak izatetik nola pasatzen diren erabiltzaile aktiboak izatera, zer nolako prozesuak eta eraginak izan dituzten. Niri bereziki interesatzen zait hiztunek, batez ere batua ikasi dutenek, Bilboko euskara informala nola eraikitzen duten, horretarako kode alternantzia egiten duten, bizkaiera erabiltzen duten…
Zenbat Gara elkartea hartu duzu ikerketa gunetzat, zergatik?
Taldeak aurretik pentsatutako esparruetako bat zen eta niri toki oso aproposa iruditu zitzaidan ikertzeko. Kafe Antzokia nire Erasmus garaitik ezagutzen nuen, kontzertuengatik eta giro euskaldunagatik, baina ez nuen ezagutzen atzean zegoen guztia: Gabriel Aresti euskaltegia, irratia, argitaletxea... Bilbon bertan dago eta oso ondo integratzen ditu ikasleak. Euskaldunei, oso zahar zein oso berriei, euskararen mundua eskaintzen die, aktibatu egiten ditu.
“Askotan arau sozialak apurtzen ditut, nahi gabe. Adibidez, finlandiarrok oso eroso gaude isiltasunean, ez dugu sentitzen une isilak betetzeko beharrik. Nire Euskal Herriko lagunak batzuetan urduri jartzen dira horregatik. Gogoan dut gau batean lagun batekin etxerantz gindoazela. Ni nire artean pentsatzen ze pozik nengoen, ze polita zen gaua, zelako lasaitasuna inguruan... Eta lagunak bat-batean: ‘Baina zer duzu? Oso nekatuta zaude ala? Zergatik ez duzu hitz egiten?’. Behin baino gehiagotan gertatu zaizkit antzeko gauzak”.
Euskaldunaren aktibazioa helburu, hamaika ekimen berritzaile dira bazterretan. Horietan bat da EuskarAbentura, uztailaren lehenengoan Maulen hasi eta hil beraren 31n Getxon amaituko den ibilia. Zazpi euskal herrietako 110 gaztek hartuko dute parte; tartean, bi diasporakoak izango dira, bata Argentinako Patagoniakoa eta bestea AEBetako Washington Hirikoa. Ane Pedruzo Redondo (Gasteiz, 1985) Oihaneder Euskararen Etxeko teknikaria, eta Beñat Garaio Mendizabal (Gasteiz, 1990),... [+]
Lutxo Egia idazlearekin solasean. Besteak beste, 'Identitarteak' lanaren eta Euskaraldiaren inguruan hitz egin du. Liburua ondorengo estekan deskargatu daiteke: www.booktegi.eus/liburu.php?id=109
EHUko Zesar Martínez García, Soziolinguistika Klusterreko Imanol Larrea Mendizabal eta Emuneko Amaia Balda Etxarteren hitzaldia 2018ko Udaltop jardunaldietan.
Bergarako Aranzadi Ikastolako Ane Barruso Lazkano eta Bergarako Udaleko Estepan Plazaola Otaduiren hitzaldia 2018ko Udaltop jardunaldietan.
2017ko uda, Mundaka. Mingaina dantzan udalekuak antolatu zituzten Eusko Jaurlaritzak, Ebete hizkuntza-aholkularitza enpresak eta Ttakun Kultur Elkarteak. Helburua: 13-14 urteko gaztetxoek euskaraz ahalik eta gehien egitea. Baziren beste bi helburu ere: nerabeek ondo pasatzea eta erabilera areagotzeko tresnen baliagarritasuna probatzea. Nerabeak poz-pozik itzuli ziren etxera eta antolatzaileek esperimentua errepikatzea erabaki zuten. Uztailean Berrizen elkartuko dira gaztetxoak eta begiraleak.
Baztango Udaleko Eneritz Rekarte Bengoetxea, Ipar Euskal Herriko Euskaraldia ekimeneko Jenofa Berhokoirigoin Hirigarai eta Zarauzko Euskaraldiko kide Rita Aldabaldetreku Glez. De Txabarriren hitzaldia 2018ko Udaltop jardunaldietan.
Aurten ere, ozen mintzatu dira ikasleak EHUko Medikuntzako graduazio ekitaldian. Euskarazko ikasketak aldarrikatzeaz gain, praktiketan ikasleek maiz jasotzen duten tratu txarra eta emakumeek jasan behar izaten duten matxismoa salatu dute (bideoa albiste bukaeran).
Bilboko Plaza Berrian dagoen Erreka tabernan kafea euskaraz eskatu ostean gertatutakoa kontatu du Twitterren bezero batek. "Ez daukat euskaraz jakin beharrik, goi mailako ikasketak dauzkat, eta zuk?", erantzun ziola zerbitzariak salatu du.
Euskaltzaindiak ohorezko euskaltzain izendatutako hamasei lagunetako bat da aramaioarra, nahiz eta dioen "ohore handiegia" dela berak egindako lanerako.
Gemma Sanginesek eta Pello Jauregik azaroaren 23tik abenduaren 3ra Ahobizi eta Belarriprest gisa jarduteko argibideak eman dituzte Euskaltzaindian, Bilboko Euskaraldiak antolatutako berbaldian.
