Zoriona zer den azaltzeko lehen hurbilpena egitean honelako zerbait etor dakiguke burura: “Mundu osoak lortu nahi duen hori da zoriona, eta inork, edo ia inork, lortzen ez duena”. Zoriona hori dela pentsatzera garamatza ebidentziak, baina gerta liteke, zenbaitentzat, baieztapen hori krudela izatea.

Beste batzuentzat, mailarik gorenean ongi egotea da zoriona, eta gainera, horientzat, zorionak ez luke inolako zerikusirik izan beharko aurkakoarekin: zoritxarrarekin, zorigaiztoarekin.

Zoriona eta zoritxarra uraren eta olioaren pare dira. Batak ala besteak izan behar du, ez biek; olio-urik ezin liteke izan. Zoriona zeru garbia da, oskarbia zikintzen duen inolako lainorik gabe. Zoriontsu edo zoritxarreko izan behar dugu, tarteko biderik ez dago, egoera absolutua da.

Gainera, zoriona, errepublikanoa, iraultzailea, progresista da, gutxienez zeruak demokratizatzen dituelako. Jabeak (bidegabeki lurraren eta zeruaren gozamen esklusiboa zutenak) deuseztatuta, zoriona nagusitu zen Lurrean, merezi zuten guztien artean banatu zen, eta meritokrazia ezarri zen. Ipar Amerikako Konstituzioak jasotzen duenez, merezi zuen orok zeukan zoriontsu izateko eskubidea. Frantzian, areago zehaztu zen. Hauxe da zoriona: liberté (askatasuna), egalité (berdintasuna) eta fraternité (anaitasuna). Desegin zen Sobietar Batasunean, tarteko beste urrats bat ere jaso zen. Denborak aurrera egin ahala, sozialismoak eta internazionalismoak gizartearen eden kolektiboa ekarriko dute, klaserik gabe, gizakiak gizakiaren aurka egindako zapalketa oro desagertuko da, estatua, estatuaren abusuak eta krimenak amaitu egingo dira. Garai historikoen amaiera izango da, gizakien arteko gatazkak amaituta, Historia bera amaituko baita.

Zoriona bilatzeko bideak taldekoak baino gehiago pertsonalak direnean, norberak azkar ulertzen du zorion indibidualak ez duela zentzurik. Jende andana biltzen zuten utopia sozial eta laiko handi haiek handitasun eta botere sentsazioa ematen zieten gizakiei. Eurak baino handiagoa zen zerbaiten parte zirela sentitzeak psikologikoki “babesten” zituen.

Zenbait filosofia harrapatu ezin den existentziaren zentzua atzematen saiatu dira, tximeleta-sare arrazionalistez eta euren ideologiez. Erlijioek, txikiek eta handiek, batez ere, nolabaiteko segurtasuna eman diote jendeari, giza existentzia, oinarrian, errealitateko kaos estu, inpertsonal eta ikaragarriaren parte delako ideiaren aurrean. Ikuspegi horretatik, erlijioak ematen duen segurtasun sentsazioa bi alderditatik dator: batetik, jendeak gizaki fededunen talde handi bateko kide dela ikusten duelako; eta bestetik, erlijio guztiak saiatzen direlako kaos kosmikoari zentzua ematen; guztiaren oinarrian adimen gorena duen izaki bat bere bizileku ikusezinetik errealitateko pieza guztiak bere lekuan kokatzen saiatzen dela erakutsiz; guztiei tratu bera emanez. Mundu honetan zorionik izan ez duenak hurrengoan izango du –zeruan, alegia–. Zorion gehiegi izan duenak, berriz, hil osteko infernuan itzuli beharko du soberakoa. Horrela ulertzen dute zoriona Mendebaldeko eta Ekialde Hurbileko sinesmen herrikoienetan.

Ekialdean, K.a-ko 500. urtean, Shakiamuni printzeak, Buda ezizenekoak, deskubritu zuen zorionaren kausak eta efektuak mundu honetan zeudela. Desiratzeak edo baztertzeak pertsonak estutzen ditu, eta zorigaitzeko bihurtzen. Aldatzen ez den gauza bakarra etengabeko aldaketa dela ez ohartzea alferrik nekatzea da, joera nagusiaren aurka egitea, ezinezkoa den zerbait geldiarazten saiatzea. Buruko fantasia baino ez da norbera bat-batean sorturiko izaki bakana dela sinestea, bai eta berez eusten den “ni” beregain eta bakarti bat dagoela sinestea ere. Dena dago elkarri estu lotuta, dena jaiotzen eta hiltzen da etengabe, dantza kosmiko amaigabean: potentziatik ekintzara, bizitzatik heriotzara, eta alderantziz.

Aurretik dagoen guztia beste filosofia bat izan daiteke, eta zenbaitentzat, baita erlijio bat ere. Aski da hitzarmen bateko zenbait orritan horri buruz hitz egitea. Dena dago zaku berean! Ideia guztien edukiak edo gauzatzerakoan, ideien ondorioak berdinak ez badira ere; azkenean gauza bera da, denak jaso daitezke paperean, eta denak jar daitezke puntuan, sortetan bildutako galburuak balira bezala, eta guztiak elkarri lotuta, guztiak elkarren baliokide izateraino. Hitzak azken finean! Baina hitzak ez dira izendaturiko errealitate horiek soilik. Sagarra, “sagarra” hitza baino askoz gehiago da.

Budismoak “bederatziaren proba” propioa du, gezurrak atzemateko berezko sistema –hala bereak nola galdetzailearenak–. “Zen” esaten zaio, eta ezin da hitzetan, kontzeptuetan edo bestelako obsesioetan jaso. Ez du halaber, babesteko erabil daitekeen inolako autoritate gorenik ematen.

Norbaitek Zen-engana jotzen duenean, buruko ohiko lekuak, iragazki logikoak, jakituria… jakinak ditu, eta baliabiderik gabe gera daiteke erabat, honako honekin topo egitean: “Bidean Budarekin topo egiten baduzu, hil ezazu!”, eta “zakurra hilez gero, –nire ustez– ... adio amorruari”. Budaren milaka sutra –irakaspen–, milaka liburu, milaka monasterio, milioika budista, ezin konta ahala hitz, estatuak, zalantzak, filosofiak eta kantuak... hilotz bihurtuta!

Zen lore bitxi bat da, eta ez da erraza hura deskribatzea. Hortaz, hari buruzko zerbait erakusten saia gaitezke, munduan nola agertzen den kontuan hartuz. Esaterako, saiatu haren usaina honelako istorioetan antzematen:

Hauxe esan zuen maisu batek: “Gizon bat zuhaitz baten adarretik zintzilik dago. Hortzekin eusten dio adarrari. Lotuta ditu oinak eta eskuak, eta horrenbestez, ezin die adarrei heldu, ezta oinez zuhaitza ukitu ere. Zuhaitz azpian beste gizon bat dago, eta hauxe galdetu dio: Zergatik etorri zen Bodhidharma Txinara? Erantzuteko ahoa irekitzen badu, hil egingo da. Erantzuten ez badio, ordea, ez du bere zeregina beteko, eta hil egingo dute”. Zer egingo zenuke bizirik ateratzeko, zuhaitzetik zintzilik dagoen gizona izango bazina? Zer erantzungo zenioke beheko gizonari?

Gerta liteke irakurleak burua nekatzeko gogorik ez izatea, eta harentzat egoki izango dira Zeni buruzko poema sorta eder hauek:

Entzutean
erne ekaitzari
milaka oihartzun

Kogarashi ni
yoku kikeba chiji no
hibiki kana.

Shiki (1867-1902)

Udazken haizea Akikaze ya
bihotzean, kokoro no naka no
mendiak eta ibaiak. iku-sanga.


Kioshi (1864-1959)

Euri-jasa Yûdachi ya
belarrei eusten diete kusa-ba o tsukamu
txolarreek. murasuzume

Buson (1716-1783)

Zoriona bide horretatik lortu nahi dutenek, “beti irribarretsu” zegoen Budaren bidetik alegia, adimen sakonik eta sentsibilitate poetiko berezirik ez badute, Za-Zen praktika dezakete –eseri, eta mugitu gabe, isilik, arnasa hartu, esna, lasai eta argi–. Gerta liteke, nahi gabe, gauza interesgarriren batekin topo egitea.

Intuizioaren aurkako hipotesi batekin hasiko naiz. Zoriontasunak mekanismo maltzur baten baitan jarduten du: zoriontasunaz hitz egiteak (modernitatearen obsesioetariko bat da), bere gauzatzea oztopatzen du. Zoriontasunaren inguruan aritzearen trantzean nagoela, bat-batean datorkit burura ondorio epistemologikoak dituen honako galdera hau: Zoriontasunaz idatzi eta hausnartu al daiteke zoriontsu izanda, ala beharrezkoa da zorigaitzeko egoera bat nozitzea? Ez dut horrelakorik baieztatuko, baina bete-betean asmatuko du zoriontasunaren inguruan hausnartu, komentatu edo kritikatzeak ideia bera eragozten duela susmatzen duenak. Urrunago joan beharrik ez daukat: niri, adibidez, testu hau idazteak zoritxarreko buruhausteak ekarri dizkit azken egunotan.

Zoriontasuna paradoxa pragmatiko bezala ulertu daiteke gaur egungo gizarte konplexuetan. Alegia, esatearen eta izatearen arteko desadostasun gisa. Izan ere, paradoxa pragmatikoen mamua gizarte bizitza osora heda daiteke, eta idatzita ez dagoen modernitatearen lege hau da eszeptizismoan militatzera bultzatzen gaituena. Gauzatzen ez diren profeziei buruz ari naiz: zoriontsu naizela esan ahala suspertu egiten dut, bide batez, zoriontasuna galaraziko duen prozesua bera.

Hausnarketa objektu bilakatuz gero, zoriontasunak garapen gaiztoa dauka: neurosi bihurtzen da. Alegia, zoriontsu izateko, ezinbestekoa zait zoriontsu naizela konpultsiboki errepikatzea, ispilu aurrean zein jendaurrean, esateak izatea balekar bezala, nahiz eta badakigun konpultsio honek zoriontasunaren lorpena bera ezintzen duela. Honen adibiderik argiena prentsa arrosan agertzen diren pertsonaiak dira, behin eta berriz “orain zoriontsu naiz” berresten dutenak.

Emozioak reifikatu ditu modernitateak; bizirik dagoena, fluxua, gauza bihurtu du. Osagai kimikoen taula bailira irudikatuz eskuraezin bihurtu ditu emozioak. Zoriontsu izatearen beharrak, zoriontasunaren kontzientzia areagotzearekin bat, bere praxia aldrebestu du iheskor bilakatuz. Zoriontasuna estrukturalki iheskor bilakatu da: nahi duzunean ihes egiten du eta nahi ez denean da soilik eskuragarri zoriontasuna.

Ez da ordea beti horrela izan. Badago historian zehar zoriontasunaren egitasmo baikorragorik. Hala nola, bere jatorrizko adieraren arabera (greziar filosofoei zor diegu), zoriontasuna uztartzen da norberaren gobernuarekin (ataraxia), zuhurtasunarekin (phronesis) eta oro har bizitza onarekin. Gerora, modernitate kapitalistaren baitan, psikologia, gizatasuna zientifikoki soslaitu duen zientzia, izango da zoriontasunaren arazoari helduko diona. Izan ere, modernitatearen oinarrian dago sentimenduak erreflexiboki kudeatzearen xedea, gizarte zein ekoizpen harremanetan etekin itzelak ematen dituena. Modernitateak, beraz, zoriontasunaren eta oro har atseginaren sen produktibista garatuko du.

Freud handia izan zen zoriontasunaren adiera patologikotik beste ulermen terapeutiko honetarako trantsizioaren argilunak bere gain hartu zituena. Vienako jakintsuaren aburuz, familia burgeseko alabak, etxe berean lan egiten zuen giltzazainaren alabarekin alderatuz gero, zoriontsu izateko aukera murritzagoak zituen, bere klase sozialari zegokion sentimenduen kontrolaren ezarpen kulturala zela eta. Hala ere, modernitate erreflexibo izenpean ezagutzen ditugun gaur egungo gizarteetan alderantziz gertatuko litzateke: burgesaren alaba izango da zoriontasunetik gertuago egongo dena. Patologia zena, (auto)kontrolaren ezarpena, trebezia bilakatu da, alegia, harreman estuetan, gizarte bizitzan eta lan esparruan ezinbestekoa den jarrera erreflexiboa garatzeko gaitasuna, lengoaia, komunikazioa, zaintza eta oro har subjektibitatea eraikitzeko ezinbestekoak diren euskarrien kudeaketa errazten duena. Hitz gutxitan: zoriontasuna landu egiten da. Zoriontasuna hein handi batean despolitizatu egin dela irudituko zaio askori; ez da jada zoriaren erreinukoa. Are gutxiago aldaketa sozialaren eraginpekoa. Ezagutzaren arloan kokatu behar da. Zoriontasunaren inguruko ezagutza eta teknologiak (psikologia akademikoa, auto-laguntzako liburuak eta, zergatik ez, osagarri kimikoak) desberdin banatuta daude gizartean. Beraz, adituak izango luke soilik zoriontsu izateko aukera, know-how-aren jabe denak.

Soziologia luze eta zabal aritu izan da azken urteotan zoriontasunaren adiera politiko-kulturaletik urrunduz, sustapen terapeutikoa duen beste honetarako aldaketaz. Esan gabe doa, ordea, bat-batean ikusezina den mami handiagoko prozesua: askoren esanetan, modernitate erreflexiboan identitate pertsonala eta bizitza-estiloa taxutzeko baliabideek, materialek zein intelektualek, osatzen dute politikaren erregai berria, estatu eta alderdietatik harago, noski.

Hala ere, gauza bat da gizaki modernoa subjektibitatea kudeatzeko gai dela esatea eta oso bestelakoa zoriontasunaren ikuspegi psikologizistan erortzea. Hein handi batean, zoriontasunaren ajeak modernitatearenak ere badira. Gauza ez da subjektu modernoa gero eta moldakorragoa dela baieztatzea, baizik eta subjektuaren irudia bera eta mahats-sorta baten moduan atxikiturik dituen burujabetasun, koherentzia eta iraunkortasunaren kontzeptuak irristakorrak direla onartzea. Zentzuzkoagoa da gaur egun erabateko subjektuaz baino subjektu posizioei buruz hitz egitea. Posizio horiek askotan modu kontraesankorrean jardutera behartzen gaituzte.

Egitasmo berri honen arabera, zoriontasuna ez litzateke gehiago zorian, kalkulu arrazionalean edota aldaketa politikoan oinarritutako proiektu iraunkorra izango. Iraunkorra den gauza bakarra iraunkortasun eza da. Modernitate klasikoaren proiektu zibiko-politikoaren eta modernitate erreflexiboaren proiektu liberal-terapeutikoaren itzalean, inauteriaren xede den “hemen eta orain”aren logika da zoriontasuna bete-betean zeharkatzen duena. Hain zuzen ere, zoriontasuna hausnarketa objektutzat jotzen ez zuten garaietan –Erdi Aroan adibidez– hedatzen zen moduan hedatzen da gaur egun zoriontasunaren pozoi gozoa: izurrite edo rizoma moduan.

Lehenxeago, prentsa arrosaren adibidera jo dut zoriontasunaren neurosia irudikatzeko. Kontrako adibideak flash-mob izenpean ezagutzen diren mobilizazioak izango lirateke, neurosia modu katartikoan gainditzen dutenak. Flash-mob-ak (http://es.wikipedia.org/wiki/Flashmob) gertakari bitxiak dira oso: denbora mugatuan zentzugabekeriak diruditen ekimenak –adibidez, jainkosa bailitzan, ToysRUs makrodendan zegoen plastikozko dinosauroari erreberentziak egitea– burutzeko asmoz biltzen da jendea. Xelebrea eta hutsala badirudi ere, flash-mobak badu zer erakutsi zoriontasun kontutan.

Modernitate klasikoaren xedea beti izan da zoriontasunaren iraunkortasuna erdiestea. Haatik, zoriontasuna izan aditzaren bitartez deklinatu du. Izan: identitate finkoen gramatika, iraunkortasunaren eredu, megalomania… Flash-mobek zoriontasunaren gramatika alternatiboa proposatuko lukete: egon aditzaren bitartez deklinatzen dena, egoerari atxikia, tokian tokikoa, behin-behinekoa, “situazionisten” gustukoa…

Euskarak dikotomia hau ulertzeko bikote ederra eskaintzen digu: jolas/joko. Modernitateak zoriontasuna joko bezala bizi izan du, bizitza-apustu bezala, aukera dikotomikoa, baztertzailea: zoriontsu naiz ala ez. Posmodernitateak zoriontasunaren jokoari pozaren jolasa kontrajartzen dio, pozik egotearena. Jolasa: ludikoa, bat-batekoa, txikikeria, errentagarritasunik espero ez duena, ironikoa. Burujabearen jokoa da zoriontasunarena. Burugabearen jolasa, ergelarena, poza.

Erabil ditzagun, beraz, gure alde modernitatearen kale itsuak, paradoxa pragmatikoak, gauzatzen ez diren profeziak: akaso zoriontasuna bidezko ez dela esateak bere gauzatzea abian jarriko luke. Baina horretarako aldez aurretik gure bizkarretatik zama astuna kendu behar dugunaren susmoa daukat. Bakoitzak neur beza berea.

Hobe zuen zoriaren meneko utz zezan bere burua –zoriona ala zorigaiztoa zatekeenetz ez zekien, Theresaren gidaritzapean izanen zela baizik–” (Jon Mirande, Haur besoetakoa).

Geroaren igarbideen artean, egiptoarrek eta etruskoek garrantzi berezia ematen zioten txoriaren hegaldiari. Era berean geroxeago grekoek eta latindarrek, eta Mendebalde osoak, geu barne.

Zori ona, zori edo txoriaren hegaldi ederrak adieraziko lukeen bizimodu dontsua litzateke; eta zori txarra, ostera, hegaldi traketsak seinaleztatutako hondamendia.

Erdarazko “pájaro de buen o de mal ‘agüero’” edo “oiseau de mauvais ‘augure’” ezagunak, bestalde, latinezko “augurium”etik datoz, eta “augurium”, berriz, “augur”etik.

“Augur” delakoa erromatar sazerdotea zen, txorien kantua, hegaldia eta jateko modua interpretatuz etorkizunari antzematen ziona. Iragartze hori Elizak bekatutzat du, Lehenbiziko Aginduaren aurkakotzat zehazki.

Corominasen iritziz, gure “agur” ere “augurium”etik dator ziurrenik (gaztelaniak euskaratik hartu omen zituen “agur” zein “abur”).
Aro psikopolitiko berri batean sartzen ari garenez, gogoratu behar “inauguratzea” etxe berriaren augurioak zaintzea dela, etorkizunean zoriek larregi desafinatu barik kanta diezaguten.

Edonola ere, pedofiloari ez diogu etxe berrian sartzen utziko. Mozorroturik sartzea lortuko balu, bere egia susmatu bezain laster egotziko genuke.
----------------------------------------------
Zoriona, bizitza zoriontsua, eta unean uneko pozaldiak bereiz daitezke. Zorionaz ari dela dio Aristotelesek, enara bakar batek ez dakarrela udaberria. Hala ere, bizimodu zoriontsuak oinarri egoki bat jartzen du noizbehinka estasizko pozak piztu daitezen.
Bizitza zoriontsua ezin da soilik norberaren pentsamenduak zuzen bideratuz eskuratu, estoikoek sarritan hori aldeztu duten arren. Horretxegatik gertatzen da beren eudaimonia ponposo eta teatrala, Aristotelesenarekin alderatuz gero. Estoikoentzat, jakintsuak bere kontzientzia bertutetsua gotorleku helezin bilakarazi, sentiberatasuna amatatu eta han goitik seriotasun larriz izango da munduko gorabeheren lekuko. Defentsazko zurruntasun horri deituko dio zorion.

Zentzuzkoago dirudi Aristotelesek, dioelarik bizimodu zoriontsu batek eskatzen dituela bakardade heroiko hutsa barik ekonomia lasai bat, osasun apur bat, egoera afektibo atsegina eta nolabaiteko izen ona gizartean.

Halaber dio, gaur egungo sexologo eta psikologo gehienek bezala, zoriontsu bizitzeko sexu harreman asebetegarriak behar direla.

Horrela, gehienok zorionaren beharrezko baldintza gisa hartzen ditugu bai jendartean gizatxartzat jo ez zaitzaten eta bai sexu ona. Bi onura horien eta beste zenbaiten bidez saiatzen gara zorion deitu izan duguna gureganatzen, Nietzscheren azkeneko gizonaren zoriona, atsegintxoren bat egunez eta atsegintxoren bat gauez, baina beti ere pasatu gabe, Osasunari begirunea zor.

Sexu harreman ametigarria zein ote den erabakitzeko orduan, badugu adostasun liberal antzeko bat: onargarri zaigu baldin kideek harremana borondatez onetsi badute. Naturala/antinaturala tankerako bereizketek indarra galdu dute, borondatez onartua/ezarria-ren alde. Behinola susmagarria zen masokismoa gaur egun iritzi emaile frankok laudatzen dute, protagonistek sarritan idatzizko kontratu batean oinarritzen baitute kontaktua. Aldiz, nekrofiliak zein zoofiliak beheiti egin dute, hilotzak bezain nekez adieraz bailezake ahuntzak baimena. Baldin ahuntzainarentzat zaila bada ahuntzaren behakoen edo gorputz-jarreren semiotika artez interpretatzea, zer esanik ez zoofilo kalekumearentzat (ia denak).

Kontua da gure gizarteak harreman pedofiloa gaitzesten duela, baita umeak onartzen duenean ere, onarpen horren kalitatea zalantzagarri baitzaio (hori bai, honi gagozkiola ez du aintzat hartu nahi izaten helduen arteko pasiozko amodioa ere maitarien borondateari gailentzen zaiola). Ondorioz, pedofiloak ezin du gurean bizitza zoriontsu samarra atxiki eta iraunarazi, pozaldi bakanak senti ditzakeen arren, derrigorrez legez kanpo.

Gure gizartearen eta pedofiloaren zorionaren arteko gatazkaren konponbideak zaila dirudi. Ez da hala ere edozein gizartek definizioz pairatu beharreko gatazka. Platonek dio ez zukeela filosofatuko baldin Atenaseko mutiko gazteak hain ederrak ez balira. Sasoi hartan (Sinposioa-n behintzat bai) maitasun zerutiarra gizon helduarena baitzen, bixarra irteten hasten ari zitzaion mutikoarengana. Gainerakoak, arruntak. Atenasen onartua zena trauma ikaragarri bilakatu zaigu ordea. Gisako maitasunei ezikusia egitea ere zail litzaiguke. Eta amorragarri eta apika zigorgarri, pedofiloari astean ume bat eskaintzeko proposamena bera, pedofiloa antzinako idoloren bat bailitzan bere aldarean umea sakrifikatzekoa.
----------------------------------------------
Arazo hauen inguruko giro urduriak euskaldun batzuk isilarazi ditu. Bere oroitzapenen berri izan orduko ulertuko duzu zergatik ez den jendaurrean mintzo egun berrogei urte inguru duen EAEko gizon bat: hamar/hamaika zituela, bizilagun batek, gizon heldua, zirriak egiten zizkion eskaileretan edo igogailuan topo egiten zutenean, eskua sartu, zakila igurtzi...

Eta “biktimari” gustatu egiten zitzaion. Ez du esaten bere bizitzako benetako pozaldi bakarrak izan direnik, edo irrikaz dagoenik bere seme-alabek ere antzeko zerbait bizi dezaten. Zuhurra da. Eta primeran pasatzen zuen.
----------------------------------------------
Oso zaila da esperientzia hori gurean pedofiliaz nagusi den ikuspuntu histerikoan integratzea. Histeriko zeren, besteak beste, maltzurki sartzen ohi baitira zaku berean hiru urteko umea bortxatu eta akabatzen duena eta, Haur besoetakoa-ko gizon protagonista bezala, hamaika urteko neska batez zinez amorosturik, ukitu lizunak egitera mugatzen dena. Theresak gainera gustura hartzen ditu. Gizona maitatzera helduko da.

Theresa umezurtza etxera ekarri ziotelarik, gizonak, Joxe Azurmendiren esanetan, “gutxi asmatzen zuen orduan, Zoriak zekarkiola Theresa. Berak ez du ezer egin, Zoriak etxera sartu ziona etxean hartu baino: bere zoria eta zoriona” (Mirande eta kristautasuna).
Aurrerantzean, pedagogiari loturiko zorion ozar batek biziko du bikotea. Gizonari Theresa zaio premiazko gizarte bakar. Joxe Azurmendiren alderaketa deigarriaren arabera, gizonak “oiloa etxe ondoan harrapatu eta bere ehizarekin basazulo ezkutu-ezkutuan ezkutatu den piztia dirudi, hagin artean bere xoria, zoriona, guziengandik ihesi”.

Gizonak bai baitaki bera lakoei gizarteak gorroto diela, gizartean jaun eta jabe diren txintxo eta zuzenek Theresaren eta beraren zorion aratza pitzatu nahiko dutela. Gizonak garbi ikusten du Theresaren alboan “lortu zuen zorionak ezin iraun zezakeela, egin zuen ametsa ezin bihur zitekeela egia. Besteek ez zioten zorion hauskor hori hautsi gabe utziko, edozein bidez eragotziko zioten”.
Irtenbiderik ez eta heriotzak eramango ditu nola Theresa hala gizona.
----------------------------------------------
Dena den, ez da heriotza Mendebaldeak pedofiloari eskaintzen dion aukera bakarra. Hor daude orobat zikiratzea, eroetxea, espetxea eta Thailandia.

Edota lintxamendua. Gizarte bat benetan kohesionatzen duena ez baita bere jatorria edo ohartuki adosturiko helburuak, baizik lintxamendurako hautagai nagusia nabarmena eta zehatza izatea. Eta lintxagai ideal gisa, oso kontsentsu zabala du gurean pedofiloak, zabalagoa noski gaur egun ijitoak edo terroristak berak baino.

Osterantzean, uko egin diezaiola maitatzeko bere manerari eta zorionari. Estoikoen ildotik euts diezaiola goitiarki bertuteari. Gogoratu dezala hainbat sortzaile egon dela gertu, Nietzsche bera kasu, zoriona sakrifikatzeko, obraren alde. Bestela, mugatu dezala sexualitatea irudimenaren esparrura. Edo ekin diezaiola sublimazioaren igokundeari, “gizon handi” deitu izan dena bilakatu arte, hots, heroi, saindu edo buruzagi goren. Mesederik handiena egingo dio halatan arbuiatu, mehatxatu eta kanporatu zuen gizarteari: malgutu, zabaldu eta aberastu egingo baitu. Ondoren, ordainez, gizarteak ohoratu egingo du barruko pedofiloa bere baitan zorrozki kaiolatzea erdietsi duen gizon handia.

Atezuan edukiko du ordea beti. Horrexegatik bilakatzen da hain arin saindu handia pedofilo, eta alderantziz. Freudek erakutsi zigunez, errepikatzeko irrika, mingarria delarik ere, sakonagoa baita, maiz, zorion beharra baino. Miranderen protagonista umezaleak badaki jakin bere jardunak ezin diela ekarri, berari zein Theresa maiteari, oinazea eta katastrofea baizik; hala ere, hil arte jarraituko du bere desira malerusari muzin egin gabe, zori koitadua legez, etorkizun iluna susmatu eta susmarazi arren ezin baitie ehiztarien tiroei txiri egin.

Bizitza zoriontsua bere naturagaz bat egiten duena da” horrela esaten zuen Senekak1. Esaldi sinplea, gogoratzeko erraza eta zentzuzkoa ematen duena, baina gauzak ez dira hain errazak. Esate baterako, zer da “bere natura”? Zer da “bat egitea”? Nork erantzun behar ditu galdera hauek? Erantzun ezberdinak egonez gero, zelan erabaki zein den zuzena? Pertsona guztiek erantzun beharko lukete berdin? Azken batean, natura bakarra bada guztiontzat bat egite horrek berdintsua izan beharko luke guztiontzat ezta?

Galdera asko agertzen dira horrelako kontzeptu handiaren aurrean, baina ez dira bakarrak, esate baterako, zoriontasunaren galdera hau unibertsala da? Mundu osoan, talde guztietan eta historiako momentu guztietan planteatzen al da? Egia esateko, hiru informatzaile baino ez ditut izan, baina antza denez, kitxua hizkuntzan ez dago “zoriontasuna” zuzenean itzultzeko hitzik. Esan nahi al du horrek kitxua hiztunek ez dutela zoriontasunaren sentimendua edo egoera ezagutzen? Argi dago ez dela horrela, baina horrek beste galdera batzuk egiteko aukera ematen digu, esate baterako, zein da “zoriontasuna”, “poztasuna”, “alaitasuna”... eta antzekoen arteko harremana? Edo, zer da zoriontasuna, sentimendu bat ala egoera bat? Zein da gizabanako eta gizarte barruko eta kanpoko egoeren arteko lotura?

Galdera nahiko gaiaren zailtasuna adierazteko, norberak segi dezake beste hainbat ipintzen. Beraz, hemendik aurrera, artikulu honetarako eskatu didaten Soziologiaren edo Gizarte Zientzien ikuspegia labur-labur ematen ahaleginduko naiz. Pentsamenduaren historian, pertsona ezagun batzuen idazlanetan dauden aipamen batzuk ikusiko ditugu lehenengo, eta gero inkesten bidez egindako jendearen zoriontasun mailari buruzko datu batzuk eskainiko ditut. Ondorioak nik neuk ateratakoak izango dira baina, irakurleek izango dute (hala espero dut) eurenak ateratzeko aukera edo, gutxienez, hortaz pentsatzen segitzeko aukera.

Zoriontasunaren aipamenak hainbat pentsalari “klasiko”ren idazlanetan

Senekarekin jarraituz, “(...) Esan diezaiokegu zoriontsua, arrazoiari esker, ezer nahi ez duen eta beldurrik ere ez duenari2”, eta apur bat geroago diosku: “Beraz, benetako zoriontasuna bertutean datza”.

Seneka pentsalari estoikoa zen, aldaketa eta ziurtasun eza handiko egoeretan babesteko “jakintsuaren” ideala defendatzen zuen. Bere planteamendu orokorra nahiak asetzea baino mugatzea zen, zoriontasuna pertsonak berak sortu behar zuen, ingurua edozein izanik, eta horretarako arrazoia erabili, bere buruari mugak ipini eta oreka bilatu behar zuen.

Immanuel Kant-ek hainbat zoriontasun mota aipatzen ditu: “… Batzuek zoriontasun morala eta zoriontasun fisikoa desberdintzen dituzte (lehenengoa norbere pertsonarekiko satisfazioan eta norberaren portaera moralean datza, beraz, egiten denarekiko satisfazioan; bestea, naturak ematen duenarekiko satisfazioan datza, beraz, beste batek emandako opariarekin gozatzen denarekiko satisfazioan) .

Kanten ustez, norberaren zoriontasuna “pertsona guztiek duten helburua da (euren naturaren bultzakadari esker), baina helburu hori ezin da inoiz beharra legez kontsideratu kontraesan baten jausi barik. Norberak berez, ezinbestez, nahi duena ez dago beharraren kontzeptuan sartuta, honek nahiaren kontran onartutako helburuarenganako koertzioa adierazten duelako. Beraz, kontraesana da gure zoriontasuna bultzatzera behartuta gaudela esatea5”. Kantek beraz, ez du zalantzan jartzen pertsonok gure ontasuna edo zoriontasuna bilatuko dugula, ezta bilatze hori naturala, berezkoa, dela ere, berak azpimarratzen duena da gure “beharra besteen zoriontasuna” bilatzea dela. Beraz, zoriontasunarekin lotuta beste ideia bat agertzen zaigu: besteekiko lotura.
Hortik aparte, Kantek, beste gauza askoren artean jakina, azpimarratu egiten du behar moralei erantzuteko, pobrezia, gaixotasuna, ezintasuna… oztopo handiak direla eta zentzu horretan esango du pertsonok, gure behar moralei erantzun ahal izateko, badugula gure ongizatea bilatzeko “zeharkako beharra6”, kontuan izanik, kasu horretan, ez genukeela ongizatea bilatuko gure zoriontasuna lortzeko baizik eta gure integritate morala mantentzeko.

Adam Smith da beste ikono bat mendebaldeko pentsamenduan. Gehienetan kapitalismoaren defentsarekin lotzen bada ere, askotan ahaztu egiten da La teoría de los sentimientos morales liburuaren egilea ere badela eta bertan holako gauzak esaten dizkigu: “Gizabanakoa guztiz berekoitzat jo arren, besteen patua interesatzen zaio, eta besteen zoriontasuna beharrezko egiten zaio, zoriontasun hori ikustearen plazera baino lortzen ez badu ere”. Bestalde, Smithek azpimarratuko du, Kantengan ikusi dugun beste ideia bat, hau da, inguruaren eta ongizatearen garrantzia (gogoratu behar dugu Kant eta Smith sasoi berekoak zirela, lehenengoa alemana, bigarrena eskoziarra eta egiaztatuta egon ez arren logikoa da pentsatzea batak bestearen lanak ezagutzen zituela): “Ustez bizitza honetako erosotasunaren eta zoriontasunaren osagarriak diren gizabanakoaren osasunaren, aberastasunaren, posizioaren eta izenaren zainketa da gehienok prudentzia deitzen dugun bertutearen zeregina”. Bestetik, Smithek Estatuaren “zoriontasuna” gure ardura ere badela aipatzen du eta, gainera, ardura hau naturak emandakoa dela dio.

Pentsalarien atal honekin amaitzeko askoz gaurkoagoa den batengana hurbilduko gara, Émile Durkheim frantziarrarengana, hain zuzen. Durkheim Soziologiako lehenengo katedraduna izan zen eta oso ezaguna den El suicidio ikerketa egin eta idatzi zuen. Bertan aztertzen ditu zeintzuk diren bere burua hiltzen dutenen inguru sozialak, azkenean, horren pertsonala ematen duen ekintzaren ostean dauden baldintza sozialak azpimarratuz.

Azterketa honetan Durkheimek “anomia” kontzeptua proposatzen du, gizarteak arau sendo eta argiak eskaintzen ez dituenean sortzen den pertsonentzako egoeraren larritasuna adierazteko. Suizidio anomikoari eskaintzen dion atalean horrela diosku egile honek: “Edozein bizidun ezin da zoriontsua izan, are gehiago bizi ere ezin du bizi, bere beharrizanak ez badaude bere bitartekoekin orekatuta. Bestela, lor dezaketena baino gehiago eskatzen badute, edo, beste barik, zer edo zer ezberdina eskatuz gero, etengabe izango dira minduak eta ezin izango dute min barik funtzionatu”. Eta bere argumentua garatzeko zera galdetzen du: “Nola finkatu daiteke pertsona batek eska dezakeen ongizate, erosotasun edo luxu maila? (...) Bere kabuz mugatu dezakeen kanpoko edozein botere kontuan hartu barik, gure sentsibilitatea bete ezina, amaiera gabeko labarra da (...), beharrizan moralentzako beharrezkoa da, gorputzak beharrizan fisikoentzako betetzen duen botere arautzailea bezalako botere morala”. Durkheimentzat botere moral hori gizartea izango da, gizabanakoaren iritzian justua, onargarria den gizartea. Arauak ezabatzen direnean, pertsonaren muga moral horiek, nahien kontrola, ezabatu egiten dira eta pertsona ez da zoriontsua izateko gai.

Orain arte beraz, pertsona, taldea, bitartekoak, estatua eta arauak agertu dira zoriontasunarekin lotuta. Baina horiek “pentsalariak” dira, halako gizaki arraro eta eskasak, zer da jende xumeak sentitzen duena? Gure burutapen honekin amaitzeko inkesta pare bateko datuak ikusiko ditugu.

Jendearen zoriontasunaren pertzepzioa

Agertu gura ditut irakurtzen ari zaren artikulua prestatzeko erabili ditudan lan bi, gazteen artean egindakoak. Bata Liman (Peru) egindakoa da eta bestea Espainian13. Limako azterketan gazteen zoriontasunaren pertzepzioa beste aldagai hauekin lotuta aztertzen da: bere buruarekiko poztasuna, familia, lagunak, bizitza soziala, osasuna, aberastasuna eta maitasuna. Espainiakoan ez bezala, aldagai horiek lotzen dira gazteen mailaketa sozioekonomikoarekin. Lau talde eratzen dira: aberatsak, maila ertain-altua, ertain-baxua eta oso baxua. Lortutako ondorioek adierazten dute aberatsak, orokorrean, zoriontsuagoak sentitzen direla oso pobreak edo maila ertain-baxukoak baino. Aldagai guztietan agertzen da aberatsen eta txiroen arteko ezberdintasun esanguratsu hori, hau da, aberatsak lagunekin, osasunez, bizitza sozialean, maitasunean eta euren buruekin hobeto sentitzen dira pobreak baino. Salbuespen bakarra familia harremanetan dago; maila ertain-baxuak irabazten du beste guztien gainetik. Aipatzekoa ere bada, zoriontasunaren puntuazioa ondoen azaltzen duen aldagaia “Bere buruarekin ondo sentitzea” dela.

Espainiako ikerketan ez dago horrelako banaketa sozioekonomikorik eginda eta datu gordinak baino ez dira agertzen, baina gazteen artean zoriontsuak direla esaten dutenak %56,9 dira eta apur bat edo ez askorik %42. Honekin lotuta, euren bizitzarekin pozik daudenak %61,9 dira, %34,6ak “askorik ez” erantzun du. Berriro jaioz gero %47,4k ez luke ezer aldatuko eta 37,9k zer edo zer aldatuko luke.

Zelan lotzen dira pentsalarien eta jende arruntaren adierazpenak? Batzuen ustez ez da hain erraza aberastasuna eta zoriontasuna lotuta daudela esatea, horrelako azterketetan ez dagoelako eragina nondik nora doan jakiteko modurik (hau da, aberastasunak zoriona ematen du ala zoriontsuak direnak gauza gehiago egiteko gai dira?). Ez dago, bestetik, egoera pertsonala modu “objektiboan” neurtzeko modurik, hau da, egoera objektibo berdin-berdinean pertsona bik erantzun ezberdinak eman ditzakete.
Askotan entzuten dugu gaur egungo gizarteetan anomia handikoak direla, horrela da? Ez genuke orduan zoriontasunaren maila bajuagoak aurkitu behar? Zein izango litzateke gizarte baten zoriontasun maila “normala”?

Askok sentituko du gauzak berdin antzera daudela orain eta hasieran. Pertsonok animalia arraroak gara eta gure lorpenak beti dira esanahi askodunak. Dena dela, antza denez argi dagoena da zoriontsuak izateko geure burua ez dela nahikoa.