Gizakia sortu zen une beretik, bere garapenari loturik egon da makila. Hala izan da mundu osoan eta baita Euskal Herrian ere. Leku eta erabilpen bakoitzak makilari ezaugarri bereziak ezarri dizkio. Horregatik hain zuzen, euskaldunon ohiko bastoiari euskal makila deritzo, eta ez bestela. Euskal makilak badituelako besteek ez dituzten hainbat ezaugarri eta esanahi.
Euskal makilak idientzat erabiltzen zen akuiluan omen du bere jatorria. Baina egun ibiltarien lagun eta aginte eta begirunearen ezaugarri bihurtu da. Horregatik euskal kanta, dantza eta jokuen protagonista bilakatu da. Eta horregatik, Euskal Herrian, kanpotik datozen bisitariei edota ohore egin nahi zaien bertako pertsonei makila oparitzeko ohitura dago.
Makila eskuz egiten da. Eta egurra basoan mozten denetik makila sortu arteko atal orok, bitxikeri ugari du bere baitan. Baina egun, Hego Euskal Herrian, makilak egitetik bizi den artisau bakarra dago: Iñaki Alberdi irundarra. Iparraldean, ordea, tradizioari eutsi diote. Alberdik berak dioenez, «

». Alberdik bere tailerrean gordetzen duen makilik zaharrenak 1923ko data du, eta Gernikan eginikoa da. Zera frogatzen du horrek: gerra aurretik Hegoaldean bazegoela makila egilerik.

. Euskal makila, berez, mizpira egurrarekin egiten da. Baina egun mizpira ez da apenas jaten eta mizpirondoak moztu egin dituzte hainbat basotan, gero beste zuhaitz mota batzuk landatzeko. Horregatik maiz ordezkoak erabiltzen dira makila egiteko. Eta gaztainondoa da gehien erabiltzen denetako bat. Iñaki Alberdi artisauak mizpira egurra lortu ahal izateko, bi plantazio ditu: bata Irunen eta bestea Hondarribian.
Makila egiteko prozesua, mizpirondoaren adarrek makila izateko neurria dutenean hasten da. Artisauak labanaz zauriak egiten dizkio azalean mizpirari, udaberrian edo udan. Mizpira da zauri horiek sendatzeko gaitasuna duen zuhaitz mota bakarra. Bere izerdiz zauriak estaltzen ditu, tatuaien antzeko erliebeak sortaraziz. Honela, mizpirondoak berak apaintzen du bere burua. Izerdia gelditzean, udazken edo negu aldera mozten da adarra. Ondoren, sutan berotu, eta oraindik berde dagoela, azala kentzen zaio. Adar batzuk zuzendu behar izaten dira. Horretarako, orkoia eta soldagailuaren beroa erabiltzen dira. Ondoren kolorea ematen zaio egurrari. Kare bizia emanda lagatzen da pare bat orduz, honek egurrak berak duen tintea ateratzea sortarazten baitu: berezkoa duen tonu marroi iluna.

Lan hauek guztiak eginda, bi urte iragan arte ez da egur hori erabiltzen, lehortzeko denbora hori behar baitu. Egurra prestatuta dagoenean, artisauak tailerrean eskuz egiten ditu honi gehitu beharreko osagai guztiak. Lehenengo eta behin makilak daramatzan bi txintxolak egiteko txapa moztu eta soldatu egiten da egurrak behar duen loditasunera egokituz. Behealdeko txintxola artisauak berak apaintzen du Euskal Idazkerako hainbat elementu zizelarekin bozelduz. Honi gero lurzoruarekin kontaktuan izango den altzairuzko punta egokitzen zaio. Goialdeko txintxolan berriz, norberak zer ipini erabakitzen du, makilaren helburuaren arabera. Artisauak bozeltzen du bertan bezeroak agindutakoa. Leku arazoen ondorioz, bertan esaldi edo atsotitz labur eta esanguratsuak ipini ohi dira. «Hitza hitz», «Ihes etsaiak», «Nerekin inoren beldur»... dira bertan bozeldutako esaldien adibide batzuk.
Goialdeko txintxola honek antxumearen larruaz estalitako kirtena eusten du. Larruaren zerrendak egin ostean trentzatu egiten da, kirtenean ipintzeko. Honek bere azpian altzairuzko eztena ezkutatzen du. Txintxolak bestalde, eskutokiari egiten dio tope. Eskutokia, makila heltzeko lekua, adar azalez eginikoa da. Garai batean idien adarretatik ateratzen zen material hau. Baina egun legediak adarren inportazioa galerazten duela eta, Bidasoaren bestaldetik ekartzen da.
Eskuen trebeziaren eta irudimenaren poderioaren fruitua da makila. Horregatik eta berez dituen berezitasunengatik modako opari bihurtu da. Alberdi artisauak dionez, «

». Baina erregali hau jasotzen dutenek makila apaingarri bihurtzen dute maiz. Era batera zein bestera, makila zer den esateko orduan, Alberdiri bat-batean datorkio honako hau burura: «

»