A postura do Partido Castelán-Terra Comuneira sobre a cuestión de Treviño é moi clara: “O condado de Treviño non é o máis hábil. O condado de Treviño pertence a Castela. E todos os casteláns das cinco comunidades que conforman Castela-León, por unanimidade, non poderiamos cambiar de oito séculos de historia e cultura completamente en castelán. O territorio non é noso. Recibímolo dos nosos antepasados e debemos deixalo aos nosos descendentes, corrixido e inchado, nunca e baixo ningún concepto. Os casteláns non podemos renunciar ao territorio de Treviño, nin sequera si quixésemos facelo. Non é un conflito territorial irracional, unha especie de illa de Perexil en torno ao río Ebro. Falando con claridade, trátase de pór en valor o noso compromiso coa nosa terra”.

De todo isto despréndense dúas cousas importantes que fundamentan a actitude dos casteláns: o territorio domina, pero a vontade dos seus habitantes é absolutamente excluínte. E esa posición contundente é compartida polo PP e o PSOE, aínda que non se diga de forma tan descarada como o Partido Castelán. Estou convencido de que o primeiro conde de Treviño, Diego Manrique de Lara (1409-1458), sería do mesmo tenor.

En calquera caso, esta foi a forma de actuar e actuar dos conquistadores. No leste, a lenda do consello de Khan ao seu fillo sobre o bo goberno é moi coñecida: ”Si nas túas reinado sumas unha terra ao teu territorio de dominio, serás un gran Khan. Si non engade ou perde unha polgada, Khan será mediocre, pero bo, aceptable. Pero se perdes unha polgada de terra, aínda que sexa só unha, a xente che maldita e Khan será malo. Así que protexe a túa terra como a túa man dereita”. Pasou moito tempo desde a época dos Khanerris, as sociedades evolucionaron e en cuestións relacionadas coa política o suxeito humano tómase en primeiro lugar. Pero, desgraciadamente, parece que non é así o caso de Treviño.

Como é sabido, os dous municipios situados, Treviño e Arganzón, queren ser a oitava cuadrilla de Álava. Non teñen nada que ver con Burgos, nin con Castela, nin cos seus habitantes, pero a súa principal conexión é Álava, polo que queren integrarse politicamente con Álava.

Con data 8 de marzo de 1998 realizouse no interior unha consulta respecto diso, impulsada polos alcaldes de entón. O obxecto da consulta foi coñecer si a cidadanía quería facer algún referendo ou non. Cunha participación do 76%, o 68% votou a favor do referendo, o 31% en contra. As autoridades de Castela e León non aceptaron a consulta.

Segundo todos os datos históricos, os cidadáns de Treviño nunca se deixaron decidir libremente o seu futuro administrativo, e cando se atreven a expresar colectivamente a súa vontade, esta foi silenciada do poder. As autoridades castelás pretenderon perpetuar lazos administrativos non desexados polos treviñeses, construíndo para iso unha muralla de lei, a disposición transitoria terceira do Estatuto de Castela e León, pola que resulta absolutamente imposible unha solución respectuosa coa vontade dos treviñeses.

Ante esta situación de bloqueo creouse un sistema de concertación entre as Deputacións Forais de Burgos e Álava para a mellora de infraestruturas e servizos. Pero este sistema de concertación é unha solución transitoria que exclúe a lexítima reivindicación dos dous concellos para a súa integración en Álava desde sempre.

Nestes tempos nos que vivimos, a solución do caso de Treviño debe partir da vontade democrática e dos intereses das maiorías sociais dos seus habitantes. É absolutamente impensable negar aos treviñeses unha vía legal e democrática, nese caso quedan excluídos e convértense en cidadáns secundarios. Con todo, os pobres treviñeses están a sufrir durante moito tempo esta situación anómala. A dignidade das persoas de Treviño debe ser respectada mediante o diálogo, recoñecendo a vontade maioritaria da sociedade. Todo o demais é animar para evitar a resposta.

Antes os “constitucionalistas” españois dicían que facer un referendo en Treviño significaba dar a razón a ETA. Desde a desaparición de ETA, o discurso soberanista vasco é pacífico, arraigado na modernidade, pero as súas reivindicacións nacionais, como a dun referendo legal en Treviño, enténdense como un reto ou unha ameaza contra a democracia española. E a resposta do nacionalismo estatal é sempre a mesma: dogmas repetidos como mantra, tallados a finais do século XX. Entre eles, o máis utilizado é a defensa estrita da lexislación vixente, que a miúdo confunde o imperio da lei (rule of law) co imperio da lei (rule by law), e que, por outra banda, condiciona a concepción profundamente legalista da democracia.

Como se pode ver, democracia e Estado de dereito mestúranse. A democracia non é só cumprir as normas, é tamén un ideal de autogoberno colectivo, segundo o cal as decisións políticas deberían basearse nas prioridades da cidadanía. O conflito de Treviño xera tensión entre o principio de legalidade e o principio democrático. En Europa, cando se producen conflitos territoriais ou estatais, téntase alcanzar un compromiso entre ambos os principios, mentres que en España se impón o principio de legalidade.

Reflexión final. A cuestión de Treviño non é un problema exclusivo dos treviñeses, senón que afecta tamén aos alaveses e, por extensión, a toda Euskal Herria. Agora parece que en España se está abrindo outra época política... Resolver a cuestión de Treviño mediante un referendo legal sería unha boa pedra probatoria dos partidos políticos vascos para testar a fiabilidade do goberno estatal.

Xa é hora. Que Treviño decida!

Jesús Pérez de Viñaspre Churruca