Antes de acudir a esta entrevista acudiu ao fisioterapeuta. Tes costume?
Non vou seguir rutinas, sobre todo en temas de fisioterapia, pero tento ir de cando en vez. Hoxe necesitábao. Teño un amigo en Ozaeta, é unha fisión, pero á parte diso introduce agullas, e por iso funme apropos, porque tiven a cintura moi cargada. Pero non son moi rutineiro. Nos adestramentos tamén tento ter unha rutina, pero o meu día a día non axuda. Pola tarde fago a necesidade, estou involucrada en moitas outras embaixadas e na miña vida hai un alto grao de improvisación.

Citáchesnos en Urkiola. É un lugar especial para ti, non?
É un lugar especial porque crecín aquí, o noso pai era de aquí, de Txabola. Tomando un camiño polo lugar onde aparcamos, agora hai un observatorio, un centro de interpretación, e hai outra casa que a Deputación de Bizkaia ten para facer cousas para nenos, pero antes era a de Txabola, un vello caserío, e o noso pai naceu aí. Hoxe o pai está enterrado aí, alí puxemos o haxa.

Desde pequeno vivín aquí, entre comiñas. No verán podíase pór caravana, e aí viñamos o nove primos paternos, cos pais, a pasar o verán, e viñamos os fins de semana. Daquela o pai baixou a vivir ao barrio de Mendiola, de onde vén a pé. Este lugar é especial en todos os sentidos.

Por tanto , desde pequeno tivo unha relación e afección pola montaña, pero cando empezou a correr no mundo das carreiras de montaña?Até os
18 anos estiven en atletismo, logo fun estudar a Zaragoza porque son veterinario e deixeino. Terminei, ademais, un pouco farto do atletismo. Era unha disciplina grande e aos 18 anos queres outra cousa. Entón fun a Zaragoza e deixei a carreira, pero a montaña… Sempre dixen que eu son montañeiro, e desde Zaragoza viña a casa quincenalmente para ir ao monte, para ir cos cans. Cando terminei os estudos, cara ao 2005-2006, aínda as carreiras de montaña eran unha novidade e facíase unha carreira en Izarraitz. O meu cuñado é de aquí, de Azpeitia, e propúxome facelo xuntos. E foi a miña primeira carreira. Terminei en ambulancia [risas].

Que lle pasou?
Hoxe sabemos o que son as carreiras de montaña, pero, entón, empeza a correr e sobe: non comer nin nada. Eran 21 quilómetros. Deumo o pantalón. Cheguei, pero directamente á ambulancia. Con todo, gustoume o asunto e chamáronme da Selección Vasca, Rosa [Lasagabaster] e Asier [Lasa] estiveron a seleccionar e animaríame a ver que non había chicas. Empecei a formar parte da selección en 2007, a través do seu amigo Arkaitz Zamakona, de Otxandio. E até hoxe.

Que lle atraeu respecto ao atletismo?A ser
montañeiro, enganchoume o aligeramiento na montaña, ese ambiente san; no atletismo non había iso, o atletismo é moi competitivo, hoxe é moito máis, pero tamén na nosa época: sempre mirando ao reloxo, as marcas, a competencia, o fin de semana… Terminei con ese nivel de competencia un pouco canso. Na montaña, en cambio, era unha carreira, pero estaba a gusto.

As carreiras de montaña abríronse moito desde que empezaches. Como foi o desenvolvemento?
Estratosférico. Cando eu empecei, as zapatillas, por exemplo, só estaban as de Salomón, e o único modelo. Ou a alimentación: antes non había habitacións e non había nada, algunhas gominolas que comías no posto dos alimentos, uns cacahuetes e adiante.

Como cambiou todo isto?
Eu noteino sobre todo despois do nacemento do primeiro fillo. O meu primeiro fillo naceu en 2013, entón eu parei durante o embarazo e despois do nacemento, e cando volvín, ano e pico, había unha chea de zapatillas diferentes, frascos —botellas brandas—, mochilas… Nun ano cambiou moito. E si hoxe segue algunha carreira, chegamos a un punto no que non sabes si estás na montaña, nunha pista de atletismo, nunha pista de atletismo que se converteu na propia montaña… Chegamos a un punto sen saber para que estamos, sen valorar que é a montaña.

Impúxose a lóxica da competencia.
Demasiado. Eu sempre vou ao monte con cans, nunca con auricular, nin se me inclina. En que vas ao monte se non? Escoitando ruídos de montaña, escoitando paxaros, un ruído de pedra... estar atento. Eu vexo á xente mirando cara abaixo, con auricular, atendendo ao reloxo… Non saben onde están. Dálles igual estar aquí, estar nunha pista de atletismo ou correr no asfalto. Nese sentido, a evolución non me gustou a min, que a xente faga o que queira, pero está orientada á profesionalización, e eu non me identifico con iso en absoluto, eu exactamente o contrario, porque miraba que levo o reloxo [un Casio negro vulgar], nin penso que desnivel fixen. Subín e baixei. “Pero canto fixeches?”, pregúntanme. Pois non sei. Para min a montaña non é para iso, e pódense facer adestramentos igual: eu non teño adestramento, pero podo facelo, por exemplo, apertando o ritmo nunha costa. Falo, pero estás preto dunha harmonía. E iso perdeuse e está a perder.

Ti atopaches unha maneira de seguir nas carreiras de montaña na túa comprensión?
Si. Manteño esta filosofía, e aínda así estou. E vexo que ademais hai xente metida de cheo no adestramento e seguindo o pulsómetro, e logo ves que o fixo como eu ou por detrás, entón para que serve? Moitas veces non é un adestramento, senón unha mente, unha presión que che pos a ti mesmo. Eu ando sen ningunha presión; a min ir ao monte 3-4 horas, estar ao meu aire co can, sérveme como adestramento e fágoo nunha carreira até aquí. Podo facer máis cun adestramento específico? Si, pero non o quero, non me compensa facer ou non gozar dese sacrificio na miña vida cotiá. Teño máis a nós o que se conseguiu e vivir feliz.

Tivo algún referente neste camiño?
Hoxe a min pregúntanme que referente teño, pois non o teño… Non estaba no noso tempo. Antes de nós, mire, Rosa Lasagabaster estivo como seleccionadora, gañou Zegama no seu día, gañou o Zegama inicial, pois pode ser o mesmo, pero no noso tempo non había ningún referente nin raparigo. Hoxe si, coas redes sociais, eu creo que así se converte a xente en referente, e hoxe eu vexo a moita xente como referente deportivo, pero igual non son os máis axeitados para min. Son deportistas, pero igual non teñen moito que ver coa montaña. Eu creo que o respecto ao monte perdeuse na actualidade. Respecto ou valor. O outro día vin un en Aitz Txiki —aquí é unha montaña próxima, unha pedra, unha pedra buxán—, onde facía series. Non sei, fai series noutro lugar, non? Valora onde estás e sobe a toda velocidade se queres un monte, pero descobre onde estás, valora…

Tiveches problemas por ser muller?
Neste deporte non creo que haxa ese punto de discriminación. A dicir a verdade non se me deu esta situación. Algunha vez dixo que alguén lle sucedeu isto e isto nunha carreira, pero afortunadamente a min. Nunha carreira, fai unha chea, era unha carreira de atletismo, pero entrabamos na montaña, entón si me acordo que o premio económico era menos para as mozas. Envieilles un email pero non contestaron. Non se ve na carreira de montaña. Creo que o deporte foi porque veu despois.

Renunciou a participar na selección española.
Claramente. Eu non son profesional nisto, e sempre hai posibilidade de renunciar. A xente di moitas veces que se se renuncia péchanse algunhas portas. Pero que porta? Ou que queres conseguir? Ou cales son os teus valores? Chamáronme dúas veces. Unha vez chamáronme para ir a un campionato europeo. O seleccionador ademais é amigo, corredor, de Palencia, e díxome que sabía que non, pero que por resultados tiña que chamarme. “Grazas”, contesteille, “pero sabe que non vou ir”. De acordo. E non pasa nada.

E outro foi porque gañei o campionato de España en vertical, e para gañar iso era a oportunidade de ir ao mundial. Cando lles dixen que non ía ir, contestáronme “Non vas ir? Vasche a perder un mundial?”. Pois si. Non me compensa si teño que levar no peito a bandeira de España. Nese sentido téñoo claro. E eu téñoo claro, creo que outros tamén deberían telo claro, e non o teñen, iso perdeuse. Din: “Eu non penso así, pero non podo renunciar porque logo, ou quero que vaia aquí…”. Nesta vida hai que decidir, se estás aquí estás, e non se pode ter todo. Se decides, totalmente lícito, e é a túa decisión, pero logo para conducilo, logo non vale enfadarse. Decidiu ir coa selección española, se daquela alguén lle di que é español, pois acepte.

É veterinario de profesión. Que fai exactamente?
Cando terminei a carreira empecei na campaña vacún, pero esta campaña é moi curta, de febreiro a setembro, non tes todo o ano de traballo. E logo empecei nunha clínica de Durango, e agora estou noutra. Daroat desde 2007, dezaseis anos xa.

Tamén tes relación cos campionatos de cans pastor.
EHATE, Asociación de Organizadores do Campionato de Cans de Pastor de Euskal Herria, naceu fai máis de 30 anos en Durango da man de Gerediaga. O noso pai sempre formou parte de Gerediaga e foi un dos fundadores do EHATE. A min sempre me gustou moito o mundo animal, e non vivín no caserío, pero estabamos moito no caserío cando vivía a nai. Entón eu entrei nesta conta de campionatos a través do noso pai, e como xurado. Hoxe en día sigo niso. Empecei a bobada sen máis, e cando morreu o meu pai quería implicarme un pouco máis, e como estivo este ano o cambio de xunta, decidín porme aí, porque me gusta ese mundo. Teño tres cans de pastor, gústame moito o mundo do gando, e si tivese oportunidade viviría nun caserío. Hoxe en día creo que estamos a perder un pouco os nosos vermes, e eu síntome mellor facendo cousas así. Vivimos nun piso, temos internet, pero non somos só iso, nós vivimos unidos á terra.

De face ao futuro, cales son os teus soños, retos, desexos…?
Intento non ter ningún soño nin desafío, porque logo as frustracións veñen de aí. Con todo, a curto prazo, por exemplo, teño intención, ao estilo deste ano, de seguir con longas carreiras. Hoxe en día a maioría das carreiras son máis rápidas, máis curtas, esixen ser máis novas, ter máis faíscas, e nós xa somos veteranos. No caso da copa de ultracarreras de Euskal Herria [carreiras longas, de máis de 42 quilómetros], son as mesmas probas que o ano pasado, coñézoas, e entón teño ganas de facelo, porque cando repite hai marxe de mellora. E logo hai carreiras que me gustaría facer. Unha é Kima, faise en Italia. É brutal. Son 55 quilómetros, pero máis de sete horas, unha pasada moi técnica.

Que significa ser moi técnico?
Pois que imos como cabritos. Moitas pedras, cadeas… Faise en arineka, pero algunhas partes son moi técnicas. Pode ser unha vía ferrata, ou un gran descenso repentino, e debes adiviñar por onde baixar. A min gústame divertirme nas carreiras, e iso é divertido. Logo, a nivel de Euskal Herria, quero facer moitas, as carreiras de sempre, pero estas son un pracer, toda a familia imos, imos a carreira, comemos… En canto ás grandes carreiras, quero facer largitos, axeitados para a miña idade.

* * * * *

Etiqueta verde

Na nosa entrevista, Azkorbebeitia mostrou varias veces a súa preocupación pola dirección actual das carreiras de montaña e ao día seguinte envioume un whatsapp para informarme dun proxecto xurdido respecto diso. De feito, varias persoas crearon a manifesto “Etiqueta Verde” no ámbito das carreiras de montaña buscando “unha actitude respectuosa coa contorna e co outro” e “unhas carreiras baseadas na convivencia, a igualdade e a sustentabilidade”. Máis información: etiketaberdea.com