Platon Euskaratua

1976ko apirilaren 18an

Jokin Zaitegi Plazaola euskaltzainari elkarrizketa.

Platon Euskaratua
«Jokin Zaitegi Plazaola. Arrasaten jaioa 1906ko uztailaren hogeitaseian. Poliglota. Poeta. Euskaltzaina. Garbizale. «Euzko-Gogoa»ren sortzaile eta zuzendaria. Honelako xehetasunak Juan San Martinek ematen dizkigu bere «Escritores euskericos» delako liburuan.
Duela egun batzu, gizon honek, bere bizi guztiko helburu bat lorturik ikusi du: hainbeste maite duen Platon filosofoa euskeratzea. kobeto esanda, urte askotan zehar egindako lana argitaraturik ikustea. Hau dela eta, berari hurbildu natzaio galdera batzu egiteko asmoz. Dakusagun, beraz, bion arteko elkarrizketa:
-- Zer edo nor da Platon J. Zaitegirentzat?
-- Gaztetandik hasi ginen gu klasikoak ikasten. Beharrezkoak ziren gure ikasketetan. Eta heladeraz edo griegoz irakurtzen behar genituen filosofo guztiak: Homero, Pindar, Sofokles, e.a.
1946an Guatemalan aurkitzen naiz eta Unibertsitateko irakasle bezala ihardun dut. Neuk, klasikoak ematen aritu nintzen Unibertsitate hartan. Eta lehen aipatu ditudan filosofo guztien teoriak eta gora beherak irakasteko aukera ukan nuen. Eta gauza batez ohartu nintzen: heladeko idazleen artean ere alde handia dago, bata bestearengandik. Orduan planteatu nuen handik aurrera izanen zen neure bidea: «Platonekin hasiko naiz». Platon gizon handia zen eta ezagutu nahi nuen, ordurarte ez bait nuen ezagutzen. Platonek zer esan nahi zuen oraindik inork ez daki. Askok esan ohi du zer esan nahi zuen Platonek, bere esanahia zein den ez baitaki inork.
Honela, Parisa eskatu nituen heladerazko testuak eta zehatz mehatz aztertu nituen. Eta era honetaz etorri zitzaidan euskaraz lanean hasteko egokiera, berriro euskaraz idazteko.
-- Eta zer izan da Platonen lana euskaratzea?
-- Badakizu, lehen, sarrera bezala, Platoneko ataria argitaratu nuela. Mura, sarrera bezala. Eta gero, orain, ahalegiten ari naiz elkarrizketa bakoitza banan bana euskaratzen; euskaratzen eta argitaratzen, hain zuzen. Platon, lehen esan dudan bezala, gizon handia zen; askok dio aintzinako gizona dela. Nere ustez, aintzinako, oraingo eta betiko gizona da.
Eta Platonen lana euskaratzeari nere aberriari laguntzen ari natzaiola uste dut. Dakigun bezala, Euskal Herrian Neandertal gizona eta lehenago Homo Erectus agertzen da; geroxeago Homo Sapiens. Magdaleniense denboretan oraingo euskaldunaren izaera mamitu zen. Orain hirurogei eta hamabost mila urte gutti gora behera. Eta ordutik hona euskalduna bizi izan da eta bizi .da. Eta euskara ere hauxe da:. bakarra. Eta hau zerbait da. Zu, eta orain arte iraun duen hizkerak ez al du iraungo gehiago? Ez uste ni gehiegizko baikorra naizenik. Alde onak eta txarrak ikusten ditut. Lotsagarria da, alde batetik, beren hizkeraren alde euskaldunek egin dutena. Gure Herria gauza askotan oso atzeratua da. Dirua irabazten, hori bai, lehenengoa,.baina ikasten eta ikaskizunak euskaraz emateko, orduan, ez gara inor. San Ignaziok izan zuen zerbait gizadi osoari esatekoa. Ez zekien erdararik errukarriak, baina, hala ere, erdaraz eman behar. Hori ez al da negargarria? Gero izan ditugu gure egun hauetan, Unamuno, Pio Baroja... Hoiek euskaraz egin izan balute, barruan zekarten garra euskaraz eman izan balute... Baina ez, erdaraz eman behar... Gure Herriaren zoritxarra! Herri bat sortu nahi dugunok, nahi eta nahi ez, zustarrak tinkotu eta indartu egin behar ditugu. Hainbeste gauza ditugu guk, euskaldunok, guregana oraindik iritsi ez direnak! Benetan euskaldunak bagara Herri bezala iraun behar dugu. Ni ez naiz politikari, baina gure lanak izan behar luke euskararen alde. Erantzuna luzetxo xamar izan bada ere, nahiko garbi gelditu dela uste dut. Platon euskaratzea nere aberriarendako lan bat, besterik ez da izan.
-- Zein da emanen duzun urrengo urratsa?
-- Orain argitaratu didaten liburuaren seirehun ale saldu eta gero, ni atera naiteke berriro beste liburu bat argitara araztera. Gorgiaren hamabost elkarrizketa euskaratu ditut eta hauek izanen dira argitaratuko dizkidatenak Nik, osasuník izanen banu, Platon osorik euskaratu nahi nuke. Iritsiko al dut. Hori nik ezin dezaket esan.
-- Orain egiten dizudan galderari, ezpairik gabe, hamaika aldiz erantzunik diozu. Hala ere, berriro egitea gustatuko litzaidake: zer izan da «Euzko Gogoa» zure bizitzan?
-- «Euzko Gogoa» 1950ean sortu zen, Guatemalan. Ez zegoen ezertxo ere aldizkaririk euskaraz. Ni aspertuta nengoen; egia esateko, erdarazko aldizkariak irakurtzez. Hasi nintzen, beraz, deadarka handik eta idazle askok erantzun zuen. Gutti gora behera . badira ehun eta hogei, mundu guziko euskaldunak, erantzun zutenak. Olerkari, idazle... eta ez zedukan inork ere eragozpenik. Ni horretan oso bekoki zabaleko gizona izan naiz. Neri inork, ez dut uste, esan ahal izanen didanik bekoki estuko gizona izan naizenik. Euzko Gogoa- tik igaro diren idazleen numeroa handia da: Krutwig, Jon Mirande, Aresti, San Martin... hau da, .idazle berri asko sortu zuen aldizkari hark. Alde hori izan ezik, zerbait egin genuen. Antzerki, olerki, saiakera... mota guztitako literaturak zedukan tokirik aldizkarian. Bakoitzak nahi zuena idazten zuen.
-- Nola ikusten duzu euskal literaturaren gaurko egoera?
-- Egia esaten dizut, bihotz bihotzez: idazle handiak agertu dira. Nor den jakiteke irakurri izan ditut gazteak, eta egundoko joskera berdingabea darabilte batzuek. Besteek ez hain ona, baina hor daude. Eta gaurko idazleen urritasuna pozgarria da.
Gehiago esanen nizuke: beti izan naiz garbizale. Baina Sebero Altubek honela esan zidan behin: «Bai, zu garbizalea zara, baina garbizaleen artean ez duzu aurkituko beste bat hain jatorrik». Honekin, gaurko idazleen joskeraren gaineko batzuren iritziak (nahasturik, hondaturik dagoela) ez direla hain zuzenik hartu behar esan nahi dizut. Aurreko batean esan dizudan bezalaxe, Herri bezala nahi baldin badugu iraun, euskara garbia, nahiz euskara jatorra, nahiz euskara zatarra... nahi duzuna, baina euskaraz.
«J. Zaitegi Plazaola, .Arrasaten Jaioa...». Bere bizitzaren ataltxo bat, oso ttipia, ikusi besterik ez dugu egin. Hala ere, aberri eta euskarari dien debozioa nahikoa ikusi dugu.
Aipatu duen beste liburu hori argitaraturik, laster ikus dezala, opa diogu, guztion onerako izanen baita.
Mendiaga
28-29

GaiezHizkuntzaEuskaraErakundeakEuskaltzain
GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaLiburuakTextu libur
PertsonaiazAITEGI1
EgileezMENDIAGA1Hizkuntza

Irakurrienak

Matomo erabiliz

54 urteko espetxe eskaera sei pertsonarentzat presoen ongi etorriak antolatzea egotzita

Xabier Letona Biteri

Pastoral bat Iruñearendako

Amets Aranguren Arrieta

Ertzaintzak herritar bati Irunen egindako erasoak haserrea eragin du

Lander Arbelaitz Mitxelena

"Nire burua duela 20 urte bezain indartsu ikusten dut"

Euskalerria irratia | Miren Mindegia

"Zenbat dugun kontatzeko!" Euskal Herriko mapa sortu dute

Euskal Irratiak

Israel ahulduta eta Iran boterea hartuta

Asier Blas Mendoza

Azkenak

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

Koopfabrika

Kooperatiba eraldatzaileen harrobia

Olatukoopek beste hainbat eragilerekin batera garatu duen proiektu nagusienetako bat KoopFabrika da, ekintzailetza soziala bultzatzeko helburuz 2017an sorturiko programa, eta gaur egun oraindik martxan dagoena.

Hasiera batean, lehenengo ideia izan zen ekonomia... [+]

2024-05-12 | Nerea Menor

Ghayath Almadhoun

"Alemania nagusitasun zuriaren piramidearen gailurrean dago, eta lehen holokaustoa ukatu zutenek orain Nakba ukatzen dute"

Ghayath Almadhoun-ekin hitz egin dugu Alemaniako zentsura sistemikoaz eta horren ondorioez. Siriako Damaskon 1979an jaiotako poeta palestinarra, Suediara joan zen bizitzera eta egun Berlinen bizi da. Bere poesiak, ia 30 hizkuntzatan itzulia, maitasuna, tokialdatzea eta nortasuna... [+]

2024-05-12 | Estitxu Eizagirre

Amillubiren festa maiatzaren 11n

Lurra taupaka hasiko da

Urola ibaiaren meandroan, Zestoako Iraeta auzoan daude Amilibia baserria eta bere lur emankorrak: 5 hektarea baso eta 4 hektarea laborantza lur. Laborantza ekologikoa sustatzen duen Biolur elkarteak baserria eta lurra kolektibizatu nahi ditu Amillubi proiektuaren bidez... [+]

2024-05-12 | Amets Aranguren Arrieta

Pastoral bat Iruñearendako

Herri-antzerki forma bat da pastorala. Sujet edo protagonista bat (hildakoa) hautatu eta bere bizia bertsotan ematen duena. Kantua ere presente dago emanaldian. Taula zuzendaria, taula gainean arituko diren arizaleak eta musikariak aritzen dira pastorala ematen den egunean... [+]

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

'Ekonomia eraldatzailea(k)' liburua

Ekonomiaren adjektibo guztiak

10. urteurrena kari, Olatukoopek bi liburuxka atondu ditu eta labean ditu jadanik, ekonomia eraldatzailearen eta kooperatibagintzaren ingurukoak biak ala biak. Alde batetik, herri-kooperatiben inguruko eskuorri edo gida bat kaleratuko dute, herri kooperatiba bat zer den... [+]

Eguneraketa berriak daude