EUSKARA ERRIOXAN


1974ko ekainaren 30ean
Kazetaritza independenteak herritarren babesa du arnas
Juan Bautista Merino Urrutia euskaltzain ohorezkoari elkarrizketa.

EUSKARA ERRIOXAN
Merino Urrutia mintzo
Irakurleak dakienez, maiatzaren 24ean Euskaltzaindiak izan zuen bileran erabaki zenez, Juan Bautista Merino Urrutia jaun errioxarra euskaltzain ohorezkoa izendatua izan zen. Izendapen hau, Aita Villasanteren hitz berberak errepikatuz, "euskara eta Euskaltzaindiaren mesedetan eginak dituen lan eta azterketa merezigarriegatik, esker onez" izan da.
Orain, berriz, Euskaltzaindiak, Errioxan, Kukullako Donemiliagan ospatu berri duen bilera dela eta, Merino Urrutia jaunarekin hitzegiteko aukera izan dugu. Arduraz, kostata egindako elkarrizketa, egia esan, gure ohorezko euskaltzain berria guztiz lanpeturik eta jendez inguraturik izan bait dugu egun guztian.
Prexaka eginiko elkarrizketa hau gaztelaniaz egina da. Merino urrutia jaunak zientzia mailan euskara "ezagutzen" duen arren, hitzegiteko gauza ez dela berorrek aitortu digu.
-Dakidanez Ojacastron jaioa zaitugu?
-Bai, errioxarra naiz jaiotzez, baina hiru hilabete baino ez nuela Bilbora eraman ninduten gurasoek. Geroztik, bertan bizi izan naiz.
-Nola dira ba, zure Errioxako aztarrenak?
-Egia esan, Bilbon bizi izan arren, nik neuk errioxartzat daukat neure burua. Errioxan denboraldi luzeak egina naiz.
-Noiz ekin zenion zeure euskal azterketa lan horri Errioxan?
-Berrogei urte inguru nuelarik. Halako zaletasun batek eraginik ekin nion.
-Zer dela eta zaletasun hori?
-Ojacastron ene amarengandik datorren antzinako etxe bat badugu, paper zaharrez beterik. Paper hoik ordenatzen hasi nintzen eta horra...
-Zure azterlan horretan noiz hasi zinen euskal arloaz arduratzen?
-Lehendabizi harritu ninduena zera izan zen, Errioxako euskal toponimia aberatsa. Nik neuk ez dakit euskaraz, baina badakit zer den eta zer ez den euskara. Hainbat hiztegi eta adiskideren laguntza izan dut geroztik. Haserako zaletasuna etengabeko azterketa bihurtu zen laster asko.
-Noiz hasi ziren ondorioak agertarazten?
-Nere lehen azterketak egin ahala argitara ematen hasi nintzen. Errioxan gai hauk horren ezezagunak ziren eze, jendeak arretaz hartu bait zituen.
-Zein da zure ustetan euskararekiko azterketetan barrena egin duzun aportaziorik garrantzitsuena?
-Ba... behar bada, Maritxalar eta Manrique-ren "Fazaña" delakoa aurkitzea.
-Zer da "fazaña" hori?
-"Fazaña" antzinako lege-araudiei esaten zaie.
-Eta zer dio zuk aurkitutako "fazaña" horrek?
-Ba, hitz batez, zera, XIII mendean euskara barra barra mintzo zela Ojacastro inguruan. Lege sorta horretan irakurtzen ahal dugunez, Ojacastroko biztanleek, foru zaharrak zioenaz baliatuz, kanpotik etorri ohi ziren "merinoak" (antzinako epailariak ) euskaraz mintza zitezela eskatu zuten, erioxarrek euskaraz egin nahi bait zituzten juizioetako deklarazioak. Honek euskaldunen erabateko nagusitasun bat erakusten digu XIII mendean.
-Euskal usutasun hori Ojacastron bakarrik ahal zen?
-Beste eskualdeetako berri zehatzik ez dugu, baina, segurutik, beste horrenbeste izango zen gainontzekoetan ere. Gainera, kontu izan, zenbait izen aldatu egin dela ordutik hona. Gaur Ojacastro herri bat baino ez da, sasoi haretan, aldiz, eskualde oso bat zen Oia (Oja) errekaren iturburutik Ebroraino bertaraino hedatzen zena. Euskal usutasuna erabateko zen eskualde guzti honetan.
-Noiz uste duzu hasi zela usutasun hori murrizten?
-Ba... laster. Erromantzea erruz sartu bide zen erromatarren kaltzadatik lehenik, eta Santiagorako bidetik gero.
-Noiz galdu zen erabat euskara lurralde hoietan?
-Zail da erantzutea. XV-XVI mendeetan dirudienez. Aipatu dugun "fazaña"n irakurtzen denez, XIII mendean nagusi ziren euskaldunak, baina, hala ere, euskara defenditu beharrean aurkitu ziren.
-Euskara eta Errioxaren arteko harremanak historiako kontu zaharrak baino ez ahal dira, ala etorkizonik ba ahal dute?
-Etorkizona ikerketan datza, alde batetatik, Euskara zein lurraldetan zehar zabaldu zen jakin, toki izenak aztertu, monastegietako artxiboak berrikusi...
Bestetatik, nere asmo bat, Donemiliagan (San Millan) euskara ikastaro bat egitea litzateke.
-Uda unibertsitate gisakoa edo?
-Bai, unibertsitari mailakoa. Eta, udan noski, neguan hotz ikaragarria egiten bait du Donemiliagan.
-Besterik?
-Bilinguismoak ere lehen pausoak urratu behar lituzke. Gaur egun jende mordoxka bat zaletua da euskara eta euskal gaiez. Honetaz zerbait egin nahi duenari bideak erraztu behar zaizkio.
-Azken batez, historiari bagagozkio, Euskal Herri delako zentzu barruan, Errioxa eskualde batua atxikia ala bazterrarazia ahal da?
-Batua da, bat da, prehistorian barrena batua. Araba, Nafarroa eta Logroñoren artean ez dago geografiazko berezketarik. Mendirik ez dago, eta Ebro hibaia gure lurraldeetan ezer berezteko baino hestuago da. Tira, eskualde bat baino ez da, eta nomadek ere bazekiten hori. Errioxa ipar aldera begira dugu.
KOLDO OLAZABAL
Juan Bautista Merino Urrutia
7

GaiezHizkuntzaEuskaraErakundeakEuskaltzain
GaiezKulturaKultur ErakEuskaltzain
PertsonaiazMERINO1
EgileezOLAZABAL1Hizkuntza

Azkenak
Papax Fagoaga, mutil-dantzaria 1970eko hamarkadatik
“Ezin nuen ulertu emakumeok herriko bestetan ezin genuela mutil-dantzetan parte hartu, horregatik hasi nintzen dantzan”

Elkarrizketa ilustratzeko erabili dugun argazki nagusia 1970eko hamarkadan hartua da. Erratzuko plaza festetarako apainduta ageri da, ezpelez atonduriko ohiko eszenatokiarekin eta etxetik etxera zintzilik, dilindan dauden xingolekin. Urrunean bi soinulari agertzen dira, Maurizio... [+]


Faxismoaren aurka borrokan, munduan zein Euskal Herrian

Lanaren Ekonomia irratsaioan faxismoaren gorakada aztertu dugu, munduan eta Euskal Herrian gertatzen ari dena.


Aroztegiko Elkartasun Komiteak salatu du bi kidek jazarpenak eta irain matxistak jasan dituztela

Taldeko kideen aurkako eraso matxistak talde osoaren aurkako eraso gisa ulertzen dituela adierazi du Aroztegiko Elkartasun Komiteak. Komiteak salatu duenez, Aroztegiko epaiketara ikusle gisa sartu nahi zuen jendearen zerrendatik "Baztango mutil-dantzari talde... [+]


Aurten ere batxilergoko ahozkoa euskaraz pasatzeko aukera irekiko dute hainbat irakaslek

Ekainaren 23aren eta uztailaren 2aren artean iraganen da ahozko azterketa. Frantsesez pasa beharreko azterketa izanda, Seaskako, sail publikoko eta pribatuko irakasle batzuek publikoki jakitera eman dute euskaraz bideratzeko aukera eskainiko dietela ikasleei.


Espainiako Gobernuak ondorioztatu du itzalaldiaren errua Red Eléctrica de Españak eta argindar konpainiek dutela

Itzalaldiaren ondoren sortutako komiteak eginiko txostena aurkeztu du astearte gauean Sara Aagesen Trantsizio Ekologikorako ministroak. Horren arabera, "hainbat faktoreren batasunaren" ondorioz sisteman gehiegizko tentsioa izan zen, kate erreakzio gisa. Txostenak... [+]


Bikotekidea mugikorretik kontrolatzea gazteen artean ohikoa dela frogatu du EHUren ikerketa batek

Maitasun erromantikoari lotuta, nerabe askok normalizatuta eta barneratuta du bikotekideak mugikorraren eta sare sozialen bidez kontrolatu nahi izatea. “Inportantea da ziberbiolentzia gisa identifikatzea, eta ez maitasun seinale gisa”, gogorarazi dute ikertzaileek.


Sexu erasoei lotutako zenbait epaitan bost gizon zigortu dituzte azken egunetan

Sexu erasoei lotutako epai ugari eman dira azken egunetan, eta bost gizon zigortu dituzte. Tuteran izandako bortxaketa batengatik, bi gizoni 9,5 urteko kartzela zigorra ezarri diete. Gasteizen gizon bati bost urteko kartzela zigorra ezarri diote emakume bat bortxatzeagatik... [+]


Dagoeneko 400 gazatar hil dituzte Israelgo soldaduek, laguntza humanitarioa jasotzera bidean

3.000 zauritu ere utzi dituzte Israelgo armadaren erasoek. Maiatzaren bukaeran berrekin zioten laguntza humanitarioari, GHF fundazio estatubatuarraren eskutik; eta ordutik, bertaratutakoei tiro egin diete soldadu israeldarrek.


Oiher Urrutia. Marra gorriak argi
“Erabiltzen gaituzte herriok folklorismorako: landa, animaliak edo euskalkia bera”

Grabagailuari stop eman eta segituan galdetu dit Oiherrek: “Transkribatzean mantenduko duzu euskalkia?”. Baietz nik, batuaren mugek uzten didatenaren barruan baietz. “Arras inportantea da niretako”. Dutxa hartu eta Elizondora eginen du berriz, Aroztegiko... [+]


Amiantoaren biktimentzako konpentsazio-funtsa martxan jartzeko araudia onartu du Espainiako Gobernuak

Legea onartu eta ia hiru urte igaro direnean jarriko da martxan neurria. Espainiako Ministro Kontseiluak onartutako dekretuak dio biktima bakoitzak 32.000 eta 96.000 euro artean jasoko dituela kalte-ordain moduan.


Zein ama ospatu?

Maiatza Birjina Mariaren hilabetea den bezala, amak ospatzeko aukera da Mendebaldeko jendartean. Kasualitatea? Ez dut uste. Frantses lurraldean, Vichyko gobernuak besta hori instituzionalizatu zuen. Helburua bertuteko eta sakrifizioak egiteko prest den pertsona hori handiestea,... [+]


2025-06-18 | Jesús Rodríguez
PSOEren kea

Ekainaren 6an Presidente Autonomikoen Konferentzia egin zen Bartzelonan, Pedro Sánchez eta Felipe VI.a erregea –emeritu ustelaren oinordekoa, beti da ona gogoraraztea– buru zirela. Isabel Díaz Ayuso faxistak uko egin zion Salvador Illaren eta Imanol... [+]


Kantua gidari

Joan den maiatzaren 23an iragan da, Baigorriko elizan, aparteko kontzertu bat: 180 haurrek, 7 eta 15 urte artekoek, maila handiko kantu emanaldia eskaini diote eliza mukuru bete zuen jendeari. Haur horietarik batzuk Donazaharre eta Baigorri aldean kokatua den Iparralai musika... [+]


Eguneraketa berriak daude