Juan Bautista Merino Urrutia euskaltzain ohorezkoari elkarrizketa.
EUSKARA ERRIOXAN
Merino Urrutia mintzo
Irakurleak dakienez, maiatzaren 24ean Euskaltzaindiak izan zuen bileran erabaki zenez, Juan Bautista Merino Urrutia jaun errioxarra euskaltzain ohorezkoa izendatua izan zen. Izendapen hau, Aita Villasanteren hitz berberak errepikatuz, "euskara eta Euskaltzaindiaren mesedetan eginak dituen lan eta azterketa merezigarriegatik, esker onez" izan da.
Orain, berriz, Euskaltzaindiak, Errioxan, Kukullako Donemiliagan ospatu berri duen bilera dela eta, Merino Urrutia jaunarekin hitzegiteko aukera izan dugu. Arduraz, kostata egindako elkarrizketa, egia esan, gure ohorezko euskaltzain berria guztiz lanpeturik eta jendez inguraturik izan bait dugu egun guztian.
Prexaka eginiko elkarrizketa hau gaztelaniaz egina da. Merino urrutia jaunak zientzia mailan euskara "ezagutzen" duen arren, hitzegiteko gauza ez dela berorrek aitortu digu.
-Dakidanez Ojacastron jaioa zaitugu?
-Bai, errioxarra naiz jaiotzez, baina hiru hilabete baino ez nuela Bilbora eraman ninduten gurasoek. Geroztik, bertan bizi izan naiz.
-Nola dira ba, zure Errioxako aztarrenak?
-Egia esan, Bilbon bizi izan arren, nik neuk errioxartzat daukat neure burua. Errioxan denboraldi luzeak egina naiz.
-Noiz ekin zenion zeure euskal azterketa lan horri Errioxan?
-Berrogei urte inguru nuelarik. Halako zaletasun batek eraginik ekin nion.
-Zer dela eta zaletasun hori?
-Ojacastron ene amarengandik datorren antzinako etxe bat badugu, paper zaharrez beterik. Paper hoik ordenatzen hasi nintzen eta horra...
-Zure azterlan horretan noiz hasi zinen euskal arloaz arduratzen?
-Lehendabizi harritu ninduena zera izan zen, Errioxako euskal toponimia aberatsa. Nik neuk ez dakit euskaraz, baina badakit zer den eta zer ez den euskara. Hainbat hiztegi eta adiskideren laguntza izan dut geroztik. Haserako zaletasuna etengabeko azterketa bihurtu zen laster asko.
-Noiz hasi ziren ondorioak agertarazten?
-Nere lehen azterketak egin ahala argitara ematen hasi nintzen. Errioxan gai hauk horren ezezagunak ziren eze, jendeak arretaz hartu bait zituen.
-Zein da zure ustetan euskararekiko azterketetan barrena egin duzun aportaziorik garrantzitsuena?
-Ba... behar bada, Maritxalar eta Manrique-ren "Fazaña" delakoa aurkitzea.
-Zer da "fazaña" hori?
-"Fazaña" antzinako lege-araudiei esaten zaie.
-Eta zer dio zuk aurkitutako "fazaña" horrek?
-Ba, hitz batez, zera, XIII mendean euskara barra barra mintzo zela Ojacastro inguruan. Lege sorta horretan irakurtzen ahal dugunez, Ojacastroko biztanleek, foru zaharrak zioenaz baliatuz, kanpotik etorri ohi ziren "merinoak" (antzinako epailariak ) euskaraz mintza zitezela eskatu zuten, erioxarrek euskaraz egin nahi bait zituzten juizioetako deklarazioak. Honek euskaldunen erabateko nagusitasun bat erakusten digu XIII mendean.
-Euskal usutasun hori Ojacastron bakarrik ahal zen?
-Beste eskualdeetako berri zehatzik ez dugu, baina, segurutik, beste horrenbeste izango zen gainontzekoetan ere. Gainera, kontu izan, zenbait izen aldatu egin dela ordutik hona. Gaur Ojacastro herri bat baino ez da, sasoi haretan, aldiz, eskualde oso bat zen Oia (Oja) errekaren iturburutik Ebroraino bertaraino hedatzen zena. Euskal usutasuna erabateko zen eskualde guzti honetan.
-Noiz uste duzu hasi zela usutasun hori murrizten?
-Ba... laster. Erromantzea erruz sartu bide zen erromatarren kaltzadatik lehenik, eta Santiagorako bidetik gero.
-Noiz galdu zen erabat euskara lurralde hoietan?
-Zail da erantzutea. XV-XVI mendeetan dirudienez. Aipatu dugun "fazaña"n irakurtzen denez, XIII mendean nagusi ziren euskaldunak, baina, hala ere, euskara defenditu beharrean aurkitu ziren.
-Euskara eta Errioxaren arteko harremanak historiako kontu zaharrak baino ez ahal dira, ala etorkizonik ba ahal dute?
-Etorkizona ikerketan datza, alde batetatik, Euskara zein lurraldetan zehar zabaldu zen jakin, toki izenak aztertu, monastegietako artxiboak berrikusi...
Bestetatik, nere asmo bat, Donemiliagan (San Millan) euskara ikastaro bat egitea litzateke.
-Uda unibertsitate gisakoa edo?
-Bai, unibertsitari mailakoa. Eta, udan noski, neguan hotz ikaragarria egiten bait du Donemiliagan.
-Besterik?
-Bilinguismoak ere lehen pausoak urratu behar lituzke. Gaur egun jende mordoxka bat zaletua da euskara eta euskal gaiez. Honetaz zerbait egin nahi duenari bideak erraztu behar zaizkio.
-Azken batez, historiari bagagozkio, Euskal Herri delako zentzu barruan, Errioxa eskualde batua atxikia ala bazterrarazia ahal da?
-Batua da, bat da, prehistorian barrena batua. Araba, Nafarroa eta Logroñoren artean ez dago geografiazko berezketarik. Mendirik ez dago, eta Ebro hibaia gure lurraldeetan ezer berezteko baino hestuago da. Tira, eskualde bat baino ez da, eta nomadek ere bazekiten hori. Errioxa ipar aldera begira dugu.
KOLDO OLAZABAL
Juan Bautista Merino Urrutia
7
GaiezHizkuntzaEuskaraErakundeakEuskaltzain
GaiezKulturaKultur ErakEuskaltzain
PertsonaiazMERINO1
EgileezOLAZABAL1Hizkuntza