Ezkerra eta eskuina bera direnean
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Zientziak zerbait baldin badakar, hori ulermena da. Ulermena komunikazioan. Gauzak izendatzeko eta esateko plaza komun bat sortu beharra. Landareen eta gainontzeko bizidunen kasuan bi hitzeko sistema hautatu zen eta tokian tokiko izenen gainetik edonork, berezko duen hizkuntza dena delakoa izanda ere, bi hitzeko izen horiekin ulertuko du nor aipatzen den. Adibidez, kuia arrunta izendatzeko Cucurbita maxima erabiltzen da. Lehena generoa da eta bigarrenak genero horretako zein espezie den adierazten du. Espeziearen barruan azpiespezieak, barietateak, kultibarrak, hibridoak eta abar ere izan daitezke, eta horrek izen bikoitzeko sistema atzetik osatzen du. Honekin izendapenaren zehaztasun ahalik eta zorrotzena bilatu nahi da. Adibidez kuia Cucurbita maxima bada, potimarron kuia Cucurbita maxima Duchesne ssp. maxima cv. maxima ‘Red Kuri’ da. Eta egia da, zehaztasunaren atzetik joanda galtzeko arriskua dago, edo izenekin erotzeko. Ikerketan sakontzen den eran, landareen izenak aldatu egiten dira. Lehen genero batean sartzen genuena orain beste batean ikusten dugu. Landare batzuetatik berriak ere sortzen dira, hibridatze naturalez edo guk geuk sortuak; loreen eta barazkien baratzeetarako, adibidez. Izenen saltsa horretan erabakiak hartzen dituztenek ez dute lan makala!
Antzera ibiltzen dira landareen deskribapenak egiteko, denok ulertze aldera, oinarriak adosten eta ituntzen. Landare bat nolakoa den azalpenak emateko eta hartzeko garaian ere elkar ulertu beharra dugu.
Deskripzioak eta azalpenak ikusten dugunari buruzkoak dira, batez ere; begikoa da nagusi. Bakana da beste zentzumenen erabilera –usaina, entzumena...–. Beraz, zer ikusten dugu?
Igokariekin bada istorio polit bat. Landare igokariek igotzeko era askotako trikimailuak dituzte. Azpikoari heldu eta luzatzeko batzuk kiribilak ematen dituzte (adibidez, ilarrak, Pisum sativum), beste batzuk sustraitxoak (huntzak, Hedera helix), baita bentosak ere (huntza japoniarrak, Parthenocissus tricuspidata). Zenbaitek hazteko aihena dute landarearen muturrean eta aihen hori da heldu behar duenari bueltak emanez luzatuko dena, aparteko organo berezirik gabe. Aihenaren hazkundea azaltzerakoan botanikarien artean itunduta dago gainetik begiratuta aihenak erlojuaren orratzen martxa badarama eskuinerantz hazten dela esan behar dela; eta alderantziz hazten bada ezkerreranzkoa dela. Eskuinerantz hazten dela esaten den horietan landareari berari begiratzen badiogu gure aurrean ezkerrez aurrera igotzen da, edonondik begiratuta ere. Adibidez, atxaparra esaten diogun landarea, Lonicera spp. horrelakoa da. XX. mendean lupulua (Humulus lupulus) egin zen Gipuzkoako herrietan ezker-aihena esaten zaio. Botanikarientzako eskuinerantz hazten dira, “dextrórsum” dira. Era berean, botanikarientzako ezkerrerantz hazten diren Convolvulus arvensis eta Calystegia sepium, euskaraz ezkerte beltza eta ezkerte zuria dira; eta biak ala biak eskuinaz aurrera hazten direla ikusten dugu.
Botanikariek zehaztuta daukate, baina euskaraz bizi garen euskaldunontzako ezkerra eta eskuina gauza bera da. Agi danean.
Sendabelarra oliotan beratzeaz ariko gara baina ukendurik egin gabe. Bai, arraroa dirudi baina sendabelar freskoak oliotan beratu, iragazi eta erle argizaria ipinita ukendua egiten ikasi duenari olioarekin beste era batera lan egitea badagoela esan nahi nioke. Oleato edo olio... [+]
Urtero bezala, aurtengoan ere martxan dira Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan Udako Azoka Ekologikoak. Euskadiko Nekazaritza eta Elikadura Ekologikoaren Kontseiluak antolatzen ditu azokak, Gipuzkoako Biolurrekin, Bizkaiko Ekolurrekin eta Arabako Bionekazaritza elkarteekin batera... [+]
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Biolur laborantza ekologikoaren aldeko elkarteak frutazaintza sustatu nahi du eta horretarako egun-pasa ederra antolatu du uztailaren 29rako; hiru proiektu ezagutuko dituzte bertatik bertara: Erroak mintegia Ahatsan (Nafarroa Beherea), Kibbi Sat Donezteben (Nafarroa) eta... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Marurin kokatutako proiektua da Mustai Ortua, Gorka Areitio Elorduik eta Marcela Pava Gomezek bultzatua. Diseinu grafikoko ikasketak egin zituen Areitiok eta horretan ari zen lanean, baina gainezka eginda zebilen. Pava, berriz, abokatua da lanbidez, baina ezin zuen horretan... [+]
Ekainak akainak ekarri ditu: uda iritsi da. Udaberriko egun beroetan hasten dira akainak ehizean, udako ehizaldi nagusirako hankak prestatzen. Garo arruntaren (Pteridium aquilinum) garomenetan izaten da batez ere, bide ertzera zintzilik diren orri muturretan kulunka, gustuko... [+]