Udazken kolore eta lore
Zenbaitentzat aro bereziena udazkena izango da. Festaren, kolore festaren aztoramendua begi ninietan geratu beharrean, batzuei garuneraino sartzen zaie. Askok maite du larrazkena.
“Azkena” izenak dioen bezala, amaiera balitz bezala ikusten da. Gure ekosistemetako landaredi nagusiaren ehorzketaren irudia hedatua da. Urtearen ardatza izan den udaren lurperatzea, udatzena. Aro nagusia izan den udaren hondarra da uda-hondarra, aro-hondarra. Neguantza, neguaren atari aurrea. Neguak lur, lur hotza, ematen dio udagoiena den udondoari. Jaki urritzea dakar urrietak, urriaroak. Negu-aitzina da.
Udazkenak gure paisaiaren bisaia zimeltzen du, hortik “ihartze” izena. Ihartze horrek niretzat bigarren udaberria dakar. Horrela esaten diot udazkenari. Niretzat udaberria da garrantzitsuena. Nabarmenena eta bereziena. Hasiera. Izan ere lorea da den-denaren hasiera: loreak fruitua, fruituak hazia eta haziak mundua.
Ihartzean, ihartzen den hosto bakoitza lore bat da. Albert Camusek esan zuen: “Udazkena udaberri berri bat da, noiz hosto bakoitza lore bat baita”.
Eutsi dion eta elkar elikatu duten adarrari hostoak agur esan eta uretaranzko edo lurreranzko dantzari ekiten dionean, orbelaren aroa dator. Bizidun guztiak lehentxeago edo geroxeago lurperatzen dituen lurra hostopetzen du, orbelpetzen. Lurra ematen duenari hostoa ematen dio. Ez da, ordea, lurraren hileta; aitzitik, lurraren biziberritzea dakar hostoak.
Orbelpetzen den lurra adurreko, kukuak jo dio. Neguko erauntsietan azaleko lur onenak urak beheko errekara eramatea eragotziko du hostoak. Lurrari bizitza emango dioten xomorroak erakarriko ditu. Ekosistema biziberritzeko oinarrizkoa den lur-azaleko hazi, espora, animaliatxo eta abar babestuko ditu. Lur beltza altzoan hartu eta zaintzen du orbelak. Esaerak dio: “Lur beltzak ogi zuria”; ogi zuria hoberentzat jotzen zeneko esaera. Jokin Zaitegik ere aipatzen du Sopokel’en antzerkia lanean: “Lur orbel-beltza blei-blei uieldutakoan, zer?”.
Bizitzaren biziberritzea dakarte hostoak eta orbelak. Bizitza lor. Izan ere bigarren udaberrian, bizitza birloratzen da hostoetan. Orbeltze bidean diren hostoetan.
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Marurin kokatutako proiektua da Mustai Ortua, Gorka Areitio Elorduik eta Marcela Pava Gomezek bultzatua. Diseinu grafikoko ikasketak egin zituen Areitiok eta horretan ari zen lanean, baina gainezka eginda zebilen. Pava, berriz, abokatua da lanbidez, baina ezin zuen horretan... [+]
Ekainak akainak ekarri ditu: uda iritsi da. Udaberriko egun beroetan hasten dira akainak ehizean, udako ehizaldi nagusirako hankak prestatzen. Garo arruntaren (Pteridium aquilinum) garomenetan izaten da batez ere, bide ertzera zintzilik diren orri muturretan kulunka, gustuko... [+]
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Ukenduak egiten dituen orok solstizio bueltako data hauetan zeruari begiratu dio: bateko beroa eta besteko ekaitzak, sendabelarrak noiz bildu erabakitzen komeriak izan dira. Ikusten denez, San Joan eguna ez da edozein egun, indar eta sinbolismo bereziko eguna dugu. Edozein... [+]
Eguna mozten hasten den hilabetea, ekaina. Festa aparretan gabiltza baina xorro-xorro, hau esku artean duzunerako dagoeneko hamalau minutu moztu da egun argia. Gu gure eroan, batzuek bere txoroan, ez gara jabetzen baina landareak bai ederki asko! Eguna mozten hasi da eta ez dio... [+]
Aramaioko Beñat Ibarguren Arrizabalaga da Larrinbarri ahabi ekologikoak ekoizteko proiektuaren bultzatzailea, eta 2012tik ari da Anbotopeko bere lursailetan fruitu gorri landareak eredu ekologikoan lantzen. “Lagun batek eta biok sortu genuen proiektua, hasiera batean,... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Portugaletera bazoazte, autobidea utzi eta hiriko sarrerako bi erreiko bide bazterrean 40 ardiko artaldea ikusiko duzue agian. Makilarekin zaindari dute alboan artzaina, iluntzetan itxituran sartu eta egunez pisu-lantegi arteko zelaietan bazkatzen du artaldea. Bere izena izan... [+]
Ostirala da, bero handia egin du gaur ere. Baserriko lanak bukatu ditugu, belarretan egin dugu. Nekatuta, izerditan, berotuta, baina pozik! Denon artean lortu dugu, denok bat ekinda lana hobeto egiten da.
Belazea gorri azaltzen zen, egun batetik bestera. Gorri-gorri, gorri bizi urrutitik ikusgarri. Gorbela zen, itsas-belarra edo alga. Nekazariak itsas bazterretik bildu eta lehortzeko belazean zabaltzen zuena. Gorbel arrea eta gorbel gorria izaten ziren eta gu bezalako... [+]