Hezeguneen munduko eguna zela-eta Txingudiko paduretan Eusko Jaurlaritzak ekitaldia egin zuen otsailaren 2an ponpa handiz. Ingurumen sailburuorde Nieves Teranek harro gogorarazi zuen EAEko sei hezegune daudela Ramsar zerrendan. Ramsar munduko hezegune garrantzitsuenen zerrenda da, ia 2.000 leku daude bertan katalogatuta, eta nazioarteko babesa dute. Argentinako El Palmar erreserbako hezeguneak ere zerrenda horretan daude; hain zuzen, Iberpapel euskal enpresak erreserba horrekin muga egiten duen hezegune bat deuseztatu du.

Caraballo errioko hezegunea Entre Ríos probintziako Liebig herriaren iparraldean dago. Iberpapelek 7.000 hektarea lur ditu inguruan eta 2008. urtean eukaliptotarako erabili ez duen lur sail urrietako batean lur mugimenduak hasi zituen, lubeta handi bat eraikitzeko. Ondorioz, hondamendia eragin du 1.000 hektareako 2 de Agosto hezegunean –Caraballo biodibertsitate handiko lekua da, milaka animalia eta landare espezieren bizitoki–, Urdaibai baino handiagoa den eremuan.

Hezeguneak funtzio garrantzitsua du, errioak hazten direnean uholdelurra izaten baita; Gobernuko ingeniari batek egindako ikerketaren arabera, Caraballon egindako itxidurak 5 eta 16 zentimetro artean igo dezake uraren maila eta Uruguai ibaiaren abiadura bizkortzea ekarriko du, kalte handiak eraginez.

“Produkzio intentsiborako egokiak ez direnez, zenbait pertsonak leku ez probetxagarri moduan ikusten dituzte. (...) Horregatik, askotan hezeguneak eraldatzen dira erreka eta errioei espazioa irabazteko”. Entre Ríoseko probintziako Ingurumen idazkari Fernando Ra­fforen hitzak dira, Hezeguneen Munduko Egunean esanak hauek ere. Orain, lubeta desegin eta Ca­raballoko hezegunea lehengoratzeko agindu dio Entre Ríoseko Gobernuak Iberpapeli, ingurumen baimenik ez duela eta Uruguai Ibaiko Tratatua bortxatzen duela egotzita.

Iberpapel: euskal enpresa bat

Euskal Herrian dagoen papergintzako enpresa-talde handienetakoa da Iberpapel; burtsan kotizatzen du. 1997an sortu zen, Hernaniko Zikuñaga auzoan dagoen paper lantegia bizkar hezur hartuta –lantegi hori da taldearen produkzio zentro nagusi eta bakarra–. Iberpapelek egoitza soziala Donostian du eta Euskal Herriko enpresariek kontrolatzen dute. Akziodunen artean, esaterako, Banco Guipuzcoano dago. Bestalde, Iberpapeleko administrazio kontseiluko presidente Iñigo Echeverria bilbotarra da.

Paperaren eskariaren jaitsierak egoera zailean utzi du Iberpapel azkeneneko urteetan, baina iaz sekulako irabaziak izan zituen –16,5 milioi euro, %250 gehiago–, besteak beste, paperaren prezioa garestitu delako eta baita energiaren sektorean inbertitu duelako ere (ikusi ondoko koadroa).

Zikuñagako lantegia 1935ean sortu zen eta eskualdera diru-aberastasuna eraman duen enpresa motorretako bat izan da. Egun 270 langile inguru dabiltza Hernaniko faktorian, lantalde osoaren %90. Langileok euren sol­datak hobetzeko borrokan aritu izan dira azkenaldian eta 2010ean  grebara jotzeko zorian izan ziren.

Dena den, ekonomia berrira egokitzen jakin duen enpresa da; azkenaldian modu “integratuan” funtzionatzeko neurriak hartu ditu eta horien ar­tean dago Hego Amerikan lurrak erosteko politika. 1988tik ari da lurrak erosten eucalyptus globulus arbola produzitzeko, eta horrekin, papera egiteko egurraren autohornikuntza tasa %30era igo nahi dute. Egun 19.331 hektarea ditu bertan, Urbasa-Andia natur parkearen adinako eremua.

Elikadura eta Nekazaritzarako Nazio Batuen Erakundearen (FAO) Munduko Basoen Egoera 2011 azterketak dio, Hego Amerikan baso landaketek %3,2 egin dutela gora urtean azken hamarkadan, batez ere Filandiako papelera erraldoiek bultzatuta. Euskadiko Paperaren Clusterreko gerente Iñaki Ugartek baso artifizialok sortzen dituzten onurak azpimarratu izan ditu prentsan, aldaketa klimatikoa eragozteko “karbono hobiak” direla eta “terreno antzuak” berreskuratzen dituztela esanez. Aitzitik, Hego Amerikan gero eta gehiago dira landaketa horien kontra ari diren herritar talde eta sareak. Argentinako Caraballoko hezegunearen aldeko borrokak ere talde horietan du jatorria.

“Jango ditugun arrainak izango dira kutsatzen lehenak”

Badirudi Caraballon 2008an hasi zirela nabaritzen hezegunea belarretatik garbitzeko suteen kea, baita lur mugimenduak ere. Baina 2009ko udazkena arte ez ziren lehen salaketa ozenak entzun. Entre Ríoseko legebiltzarreko diputatu batek obrak zer kalte egin zituen kontrolatzeko eskatu zion bertoko gobernuari; ildo horretatik, inguruko hamarnaka gizarte taldek (arrantzale kofradiak, aurrezki kutxak, familia elkarteak, eliz-parrokiak...) eta 2.500 herritarrek gutun irekia bidali zioten Iberpapeli: “Jango ditugun arrainak izango dira kutsatzen lehenak”, diote bertan.

Paper-enpresa Colon departamenduko ekologisten herri-asanbladarekin bildu zen 2009ko irailean eta obrak egiteko baimena zuela azaldu zuen. Baina ekologistek salatu zuten proiektuak ez zuela ingurumen-inpaktu azterketarik eta auzitara eraman zuten Iberpapel. Modu berean, Entre Ríoseko Ingurumen sailak ikerketa abiarazi zuen obren egoera legala zein zen aztertzeko, eta 2010eko udaberrian obrak gelditzeko agindu zion enpresari.

Herritarrek ez dakite zehazki zertarako erabili nahi duen Iberpapelek zortzi metro altuerako lubetak ixten duen eremua, baina arroza eta soja produzitzeko izan daitekeela zabaldu da zenbait forotan. 2007an Entre Ríosen onartutako Egurraren Legeak zailtasunak ekarri dizkie enborrak esportatu nahi dituzten enpresei. Ondorioz, jabetzan dituzten lurrei etekina ateratzeko beste bide batzuk bilatzen hasi direla dirudi.

Horrelako “desertu berdeak” erruz fumigatu izan dira eta ingurua kutsatzeko arriskua handia dela uste dute herritarrek. Prezeski, Hacha&Tiza talde ekologista argentinarrak Argiari azaldu dionez, Iber­papelentzat fumigazioak egiten ari zen langile batek zauri larriak izan ditu gorputz osoan pozoiaren ondorioz.   

Fumigazioak eta basolanak egiteko hirugarren enpresak azpikontratatzen dituzte normalean. Berrikitan, Iberpapel, kontratazio ilegaleko eskandalu batean nahasirik agertu da medioetan. Argentinako lan ikuskaritzako erakunde batek jornalari ugari aurkitu ditu enpresaren terrenoetan oso modu prekarioan lanean, eta kontuak eskatu dizkio Espainiako administrazioari. Iberpapelek, ukatu egin du langile horiek beretzako lanean ari zirenik, eta lur horiek beste enpresa bati  utzi zizkiola azaldu du.

Lubeta ez dute eraitsi oraindik

Caraballoko lubeta eraisteko Erresoluzioa (187/10 zk.) 2010eko irailaren 23an eman zuen Entre Ríoseko Gobernuak. 90 eguneko epea ematen dio enpresari obra eraisteko eta 180 egunekoa hezegunea lehengo egoeran uzteko. Inoiz ez zuen Argentinako administrazio batek hain neurri zorrotzik hartu horrelako obren inguruan. Caraballoko kasua, lubetak eraiki dituzten beste kasu batzuetan ere eraisteko aginduak emateko aurrekaria izan da, Corrientes probintziak esaterako.

Dena den, enpresak errekurtsoa jarri dio Gobernuaren ordenari eta orain Estatuko fiskaltzak erabaki beharko du. Hilabeteotan Iberpapelek Caraballoko obrekin jarraitu du, hala ikusi ahal izan zuen 2010eko abenduan Entre Ríoseko Ingurumen sailak, kaltetutako gunean egindako inspekzio batean. Hacha&Tiza taldearen esanetan gobernuko funtzionariak joan ziren egun berean salaketak izan ziren hezegunean lanean ari zirelako: “Ez da ezer egin, negozioekin jarraitu besterik ez” diote.

Egoera hori Blanca Osuna senadoreak ere salatu du duela gutxi Nazioko Senatuan, Argentinako organo gorenean: “Ezin zaio entzungor egin Colon eta inguruko elkarte protekzionisten aldarrikapenari, Estatuak eraispena berrestea” dio Osunak Senatuan aurkeztutako proiektuan. Izan ere, azkenaldian, berriz ere altxa dira  Iberpapelen obraren kontrako ahotsak, bai Liebigen eta baita Caraballo inguruan dauden beste herrietan ere.

Eusko Jaurlaritzak eta Europar Batasunak Iberpapel saritu zuten 2010ean ingurumenaren kudeaketan egiten duen lanagatik. Argentinako gertakariaz, ordea, ez da informaziorik zabaldu. Astekari hau Iberpapelen komunikazio zerbitzuekin harremanetan izan da, enpresaren iritzia zein den jakiteko. Azaldu dute Iberpapelek ez duela “ezer esateko” kasu honen inguruan.