Eusko Jaurlaritza, Ikerbasque, Gipuzkoako Foru Aldundia, EHU eta Innobasque bazkide dituen ikerketa zentroak Basque Center on Cognition, Brain and Language du izena, alegia, Hizkuntzaren Neurozientzia Kognitiboko Ikerketa Zentroa. Ez da erraza zentro hori zertarako den esplikatzea, nahiz eta Pawel Kuszelewski Kanpo Harremanetarako arduradunak azalpenak ondo txukun eman. Atzekoz aurrera egingo dugu ariketa, lehenbizi ikerketa zentroan burmuineko probetan parte hartu duen kazetari honek bere esperientzia kontatuko du eta gero Kuszelewskiren azalpenekin osatuko dugu BCBLri buruzko erradiografia.

Nire garuna ulertu ote dute?

700 akuri –Kuszelewskik parte hartzaile hitza erabili du– dauzka Manuel Carreiras zuzendari duen Donostiako zentroak. Bi eraikin ditu BCBLk, bata Miramonen eta bestea EHUko campus ondoan, Korta eraikinean. Burmuineko probak egiteko parte hartzaileen zerrendan izena emanda nagoenez, telefonoz deitu didate bi egunez Korta eraikinera joateko.

Pare bat neskek bata zuria jantzi didate eta esertzeko eskatu. Ileapaindegian bezala egongo naizela esan dit batek. Segundo laurdenean ileapaindegian baino kamerinoan nagoela imajinatu dut, bi beharrean lau neska dauzkat nire buruan tik eta tik. Ez didate ilean metxarik egingo, telazko txanoa jarriko didate. Txanoak zuloak ditu eta zulo horietan gel-a ematen hasi zaizkit, belarri zuloak garbitzeko bastoitxo luzetxoak hartuta. Lau neskok helburu garbia dute: nire garuneko bulkadak jasotzeko adina sentsibilitate lortu behar dute nire larruazalean. Ordenadore pantailan begiratzen dute, hor baitago nire burua litzatekeenaren marrazkia, bulkadak jasotzeko guneen mapa modukoa. Gelari esker lortutako sentsibilitate mailaren arabera kolorez aldatzen dira guneok, beharrezkoa den neurria lortu arte. Belarri atzeak eta begi inguruak ere gelez zipriztindu dizkidate. Ez dute lepotik beherako edo betazalen mugimenduengatik sortutako bulkadak burmuinarenekin nahasterik nahi. Pantailako gunetxo denak berde jarri dira, horrek esan nahi du garunaren bulkadak egoki harrapatzeko moduan dela makina.

Betazalak ahalik eta gutxien itxi behar ditut. Lasai egoteko esan didate, baina lehenengo ariketa hastear nagoela tentsio punttua etorri zait.

Euskaraz idatzitako esaldiak agertu zaizkit bata bestearen atzetik, azkar demonio. Onargarriak diren ala ez erantzun behar dut. Kristoren txokolatea egin zait buruan! “Goizean ardiok arkumeak zaindu ditugu txabolan”, edo antzeko zerbait. Esaldi hori ondo dago ala ez? Gramatika begiratu behar dut ala zentzua, ala biak? Ardiek ez dute hitz egiten, beraz, esaldi hori okerra al da? Beste adibide bat, nire gurutzea izan den mota honetako esaldia: “Normalean irakasleok haurrei eskolak ematen dizkiete neguan”. Esaldia gaizki al dago “irakasleok” horrekin? “irakasleak” behar luke aditz horrekin? Baina aurrez irakasle horiei buruz hitz egin bada gero ezin da erabili “irakasleok” “irakasle horiek” esateko intentzioz?

Eta nire buruko txokolatea nola ari da jasotzen makina? Buruan txanoa ipintzen ibili direnak ariketa nola egiten ari naizen ikusten ari ote dira paretaren bestaldean?

40 minutu pasa ditut esaldi horiekin eta neska etorritakoan ariketan zehar izan ditudan zalantza horiek denak galdetu dizkiot. Zertxobait argitu dit kontua eta asko lasaitu naiz, zeren esan dit hurrengo egunean ariketa bera egingo dudala (eskerrak! Gaurko azterketa ez nuen gaindituko-eta!). Lehenengo ariketa horrorosoaren ondoren bigarrena oso erraza iruditu zait. Gaztelaniazko hitz zerrenda luzea (20 minutu, tartean bi atsedenekin) agertu zait pantailan banaka, animalia izenak direnean tekla zapaldu behar dut, eta gainerakoan kieto.

Bigarren eguneko bigarren proba ere erraza izan da, batzuetan erdarazko hitzak ageri dira eta besteetan sinbolo sorta. Lehenengoan “bai” eta bigarrengoan “ez” erantzun behar dut. Hiru-lau bat aldiz uste dut hanka sartu dudala, logura sartu zait, begiak gurutzatzen hasi zaizkit…

Miraririk ez dago

Ariketa bera egiteko zalantza asko eta ondoren galderak: Burmuineko zalantza dantzatik zer geratu da grabatuta ordenadorean, eta horrek zertarako balio du? Zer jakin nahi du ariketa hau diseinatu duen ikerlariak? Nola atera daitezke ondorioak holako ariketak eginda?

Akuri lanak utzi eta kazetari plantan BCBLko egoitzan agertu garenean kezka horiek denak mahai gainean jarri dizkiogu Pawel Kuszelewskiri. Lehenbizi barre egin du kontakizun xelebrea entzunda eta gero azalpen interesgarriak eman.

BCBL oinarrizko ikerketa zentroa da, ez du patenterik egiten edo saltzeko produkturik prestatzen. Ezagutza sortzen dute eta lortutako emaitzak nazioarteko aldizkari zientifikoetan argitaratzea da helburua. Haiek sortutako ezagutza beste batzuek garatuko dute gero eta emaitzak epe ertain eta luzera izango dira.

Elebitasunari arreta berezia

55 langile inguru ari dira BCBLn, horietatik 35-40 hainbat mailatako ikerlariak dira. Gehienak psikologiaren eremutik datoz, baina badira magisteritzatik, fisikatik edo neurozientzia konputazionaletik datozenak. Alabaina, ikerlari denek bat egiten dute neurozientzien doktoretza batean. Ikerketa esparrua oso zehatza da: neurozientzia kognitiboa, eta gainera hizkuntzari lotua. Lau ikerketa lerro dituzte: bata, mintzaira nola eskuratu, ulertu eta ekoiztu; bigarrena, elebidunek edo eleaniztunek bigarren hizkuntza nola ikasten duten; hirugarrena, gaixo neurodegeneratiboak hizkuntzarekin nola moldatzen diren; eta laugarrena, nola atera zukua makinei (erresonantzia magnetikoa, elektroentzefalogramak...) ikerlariek nahi dituzten ikerketak egin ahal izateko. Lau ikerketa lerro badira ere, denak zeharkatzen ditu elebitasunak. Pawel Kuszelewskik hala esan digu: “Elebakarrez gutxi dakigu, elebidunez are gutxiago. Azken horien kasuan, informazio gehiago daukagu gertutasun linguistikoa duten hizkuntzak dauzkaten hiztunei buruz. Euskara-gaztelania hiztunak aztertzea beste kontu bat izango da”.

700 baino 2.000-3.000 nahiago

BCBL zentroa hasi berria da eta euren egitekoa, ikerketaz gain,  gizartean zabaltzea da. Besteak beste inguruko ikerlari harrobia haztea nahiko lukete, eta bestalde, ikerketa probetan parte hartzeko prest egongo litzatekeen boluntario zerrenda 700dik milaka batzuetara igo nahiko lukete. Elebakar, elebidun, eleaniztun, haur, gazte eta ez hain gazteen garun dantza behar dute hizkuntzaren misterioak ikertzeko; egunen batean dislexiari edo alzheimerrari erremedioa aurkitzea amets.