Ihesi: Lea ibaia hiltzen den arteko bidezidorra

Bidez bide, Kantauri aldeko artadiak, eukaliptoak, fauna eta arkitektura hidraulikoaren Euskal Herriko adibiderik esanguratsuenez gozatuko dugu. Hona Lea Ibilbidearen lehenengo zatia: Guk Amoroton hasi eta Mendexan amaitu dugu, Karraspio hondartzan, itsaso zabalari begira.

Amorotoko Oleta auzoan, Markinatik Lekeitiora bidean dagoen bidegurutzean, egin dugu hitzordua. Izan ere, laguna Durangotik etorri da, Trabakuatik, eta neu, berriz, Gernika-Lekeitiotik. Hantxe, Oletan, -ez dakit inoiz ikusi dudan hainbeste jatetxe horrelako auzo txiki batean- aparkalekua dago eta autoa bertan lagatzea erabaki dugu. Handik atzera egin behar da Amorotoko Abitara auzoko errotak ikustea, nahi izanez gero. Oletako bidegurutzean Gizaburuaga aldera ere egin daiteke eta aukera hori eginez gero, Okamika auzora iritsiko gara. Han eskualdeak inoiz izan duen injineru hidrauliko handienaren beste adibide bat ikusteko aukera dago: Bengolea lez ezagutzen dena: XVIII. mendeko burdinola-Errota eta Erdi Aroko Dorretxea.
Guk baina, Oletatik Mendexara norabidea hartzea erabaki dugu -hortaz, oraintsu inauguratu duten Lea Ibilbideari 700 bat metro kendu dizkiogu-. Arezko bidea eta egurrezko pasabideek erakutsiko digute jarraitu beharreko bidea. Beti ere Lea ibaiaren ertzetik doan bidea da. Horixe baita Lea Ibilbideak erakusten duena; Euskal Herrian ondoen gorde den ibaia: Lea.


Antzar eguneko potinak zelaian

Bidean aurrera, Olalde burdinolaren presara heldu aurretik, erret bidearen gainetik egindako zurezko pasabidea zeharkatuko dugu. Bistara laga dituzte orduko harlauza belztuak, bisitariak XVI. mendeko autobidearen berri izan dezan. Gaur egungo ingeniaritza lanen aldean, meritua ez da makala ordukoena ere.

Zurezko pasabideak eskumara egiteko aginduko digu Lea ibaia zeharkatuz eta handik baserri oste batetik gorantz egingo dugu, bideak duen porlanezko zati bakarrenetik.

Berehala iritsiko gara lehenago aipatutako presara, hura ere Bengolearen obra. Bideak berehala hartuko du berriz ere arearen kolorea eta zelai artetik Lea Goiko aldera iritsiko gara. Lau hormak zutik ditu oraindik hango dorretxeak eta bertan gordetzen dira, ondoko zelaian, Lekeitioko antzar eguneko potin koloretsuak. Hantxe dago gainera uretaratzeko bidexka ere. Hainbeste potin dago zelaian buruz behera, eguna noiz iritsiko zain. Zein baino zein koloretsuago agurtu gaituzte guztiek eta guk argazkia atereaz keinu egin diegu. Lea ibaian ibiliko dira horiek guztiak eguna iristen denean; antzarra egon ala ez egon ez dira uretara atera barik geratuko.


Eukalipto artean

Handik, bidegurutzera iritsiko gara. Eskumara begiratuz gero bide-seinaleak ikusiko ditugu: Arropain-Lekeitio dio batek; besteak Zelaia-Mendexa 55 minutu; guk, baina, hirugarrena hartuko dugu. Ez dago ezer markaturik -gu han izan ginenean ez behintzat-, baina ezkerrerantz daraman bidexka da jarraitu behar duguna. Izan ere, errekan behera goaz denbora osoan eta oraingoan ere ibaia gure bidean ezkerrera dugu, itsasora norabidean.

Arbolartera iritsiko gara; gerizpera. Eukaliptoek inguruan usain berezia sorrarazten dute; zuhaitz luze-luzeak dira, urteak dituztenak. Haien artetik egingo dugu aurrera, beti ere Lea ibaia gure ezkerrera dugula eta halako batean, pasabide berezi batek egingo digu kuku: haitzak ditugu gure eskumara eta une batez bada ere, lehengo western haietako pasabide estu batetik igarotzea tokatuko zaigu.

Han inguruan dira baita ere pinu basatiak; enbor gorrixkadun sei pinu ikusiko ditugu gure ezkerrera, eukaliptoekin nahasturik. Sendoak dira enborrak eta zuhaitz arte horretatik Lea ibaiaren urek ia-ia ukitu egiten dituztela, lo daude antzar eguneko potin gehiago.


Yarzatarren Zubieta jauregia

Handik berehala, sasoi batean itsasora arrantzan joateko erabiliko zituzten ontzi biren aztarnak zeharkatu ostean, berriz ere gune zabal batera aterako gara: itsasadarrera. Hantxe parez pare dugu Lea Ibarrean belaunaldiz belaunaldi Adan Yarzatarren Zubieta jauregia. Berez Ispasterreko herriari dagokio jauregia, baina Lea ibaiaren ertzean dago, eta historiak dioenez, Mario Adan de Yarzak landatu zuen lehenengo insignis pinua; Monterreitik ekarria, 1878an. Zubieta jauregia 1720. urtekoa da eta Martin Zalduak eraiki zuen; dorre bi ditu eta lorategi-parke izugarria inguruan, sasoi hartako estilo barrokoaren ezaugarri.


Marierrota

Sorpresatan lehenengoa izan zen amuarrainarena; izan ere, Lea Ibilbideak hamaika sekretu ditu gordeta. Horietako batzuk errekako uraren eta itsasgora eta itsas beheren indarra aprobetxatzeko asmoz sasoi baten egin ziren azpiegiturak dira. Ia Mendexara heltzear garela, Marierrota ikusiko dugu. Gu han izan ginenean itsas behera zen eta hori dela eta, orduan eraikitako arrastoak ikusteko aukera izan genuen.



Karraspio hondartzara

Behin Marierrotara iritsita errepidera eramango gaitu Lea Ibilbideak. Ibaiak jada agur esan digu Kantauriko ur gaziekin nahastu denean eta guk, azkeneko begiratua egin nahian, Karraspio hondartzara jarraituko dugu. Horretarako errepidea gurutzatuko dugu, Ondarroa eta Debara eskumatik eta Lekeitiora ezkerretik doan errepidea hain justu.

Ikusgarria hango pasaia ere. San Nikolas ermita hartzen duen Ereitiarria irlatxoak agurtuko gaitu iristean. Mendexa egunero esnatzen da hari begira, guk, baina Karraspioko hondartzatik askoz ere gertuago dugu eta hantxe amaitu dugu Lea Ibaitik zehar bidea.

Hurrengo urterako 24 kilometroko ibilbidea osatuta izango dutela agindu dute hango agintariek, Lea ibarra osatzen duten bost herriak zeharkatzen dituen Lea ibaiak dituen kilometroak dira guztiak.

Lehen amuarraina
San Jose egunean egin genuen bisita; hain justu arrantzarako kanpaina hasten zen egunean bertan. Eta, hara non, denboraldiko lehenengo amuarraina nola harrapatzen zuten testigu izan ginen. Bidean igarotzen den Olalde burdinolaren presako putzuan harrapatu zuen arraina arrantzaleak. "Zer da harrapakina?" galdetu zion Izaskunek eta kainadunak, berriz, "trucha!". Metroa bazuen arrain horrek, bai horixe!

Bengolea
Ezkerreko irudian ageri den Bengolea, Maribel Aiertzak jasota duenez, Erregimen Zaharreko artisau-industrialaren ondare arkeologikoetan onena da. Burdinola, ikaztegia, biltegia, kortak, urin errota eta presa batzen zituen. Harlanduzko presa eta handik gertu, begi biko zubia zeharkatuta, Bengolea jauregia dago eta handik gertu, errepidearen beste aldea, Lea eskualdeko gaur egungo industrigunerik garrantzitsuena dago, Okamika.

Marierrota, XVI. mendeko teknologia

Lea, ibaiaren paduran aurkitzen da Marierrota eta haren parean Leako ontziola dago. Ontziolaren egitura XIX-XX mende artean berritu egin zuten Erdi Aroko ontziolak egon ziren leku beretsuan.

1555etik XIX. mende erdira arte iraun zuen marea-errotak; martxan egon zen epe horretan eta 1980an bota egin zuten. Gaur egun ur-biltegiaren egitura irregularreko dikeak dirau zutik.

Marea igotzen zen heinean ura biltegian pilatzen zen, itsasgora arte. Orduan uhateak ixten zituzten pilatutako ura goitik behera dutxulu batetik pasa zedin, hala errotarriak mugi zitezen. Gaur egun biltegiaren barrualdea naturalizatuta dago; mareen gora-beherek limoak haztea ahalbidetzen dute. Ihitoki eta lezkadiek hartu dute balio ekologiko handiko gune hau.

Marierrota honen egilea Pedro Bernardo Villarreal de Berriz dugu. Sortzez mondragoetarra izan arren, Lea ibaitik gertu bizi izatera joan zen eta hara ezkondu zen Lekeitioko Mariana Rosa Bengolearekin. Asier Madarietak, Abertzaletasunaren Museoko teknikariak, jasota ditu injineruaren lanak eta haiek ezaugarriak.

Informazio gehiago nahi izanez gero, Lea Ibarraren webgunean jasota datoz, Lea Ibilbidearen atalean, Pedro Bernardoren gaineko kontu guztiak.


Azkenak
2024-03-31 | Julen Azpitarte
Zinearen historiako film-kontzerturik “onena”

Oscar sari andana jaso zuen The Silence of the Lambs (1991) thriller-a zuzendu zuen Jonathan Demme (1944-2017) zinegile estatubatuarrak estreinatu zuen zineak inoiz eman duen kontzerturik onena: 1970eko hamarkadaren erdialdean New Yorken eratutako Talking Heads taldearen Stop... [+]


"Enpresa pribatuen esku utzi da segurtasun publikoaren norabidea"

Ertzaintzaren azken hamarkadako bilakaera teknologikoa aztertu du bere liburu berrian Ahoztar Zelaieta ikerketa kazetari, kriminologo eta ARGIAko kolaboratzaileak. Segurtasunaren industria ikertu eta Ertzaintzarekin duen lotura plazaratu du, La Ertzaintza que viene... [+]


Campi Bisenzioko GKN fabrikan batu dituzte langile borroka eta ekologismoa

2021eko uztailaren 9an jaso zuten kanporatze abisua Campi Bisenzioko GKN lantegiko 422 langileek. Biharamunean berean abiatu zuten fabrikaren okupazioa eta orduz geroztik bertatik dabiltza borrokan, deslokalizazioaren aurkako borroka zena bestelako industria eredu baten aldeko... [+]


Judith Bilelo Biachó
"Erakundeek ez digute lagunduko, guk geure hizkuntzan hitz egitea lortzen ez badugu"

Judith Bilelo Biachó gure artean izan zen iragan udazkenean, Garabideren Aditu programaren karietara. Ekuatore Ginean jaioa (Malabo, Bioko, 1975), bubi etniako kide da, bubiera hiztun eta hizkuntzaren aldeko militantea. Iraganaz bezainbat mintzo da orainaz, geroari... [+]


Eguneraketa berriak daude