Ihesi: Zugarramurdi, Orabidean barna
Errepide estu baina zoragarria da Orabidea, bertako bizibideen berri ematen diguna. Errepide ertzean, eztakak egiteko botatako akazia arbolak ikusiko ditugu. Zelaietan, ardiak bazkatzen ari dira. Eta altuera gorenetako larreetan zaldiak eta jadanik oso toki gutxitan topatuko dugun mandoa ere ikus daiteke. Paisaia menditsuari dagokionez, Atxuria gailurraren erliebeak erakarriko gaitu. Errepidea jarraituz, dagoeneko Baztango lurretan, bidegurutzera iritsiko gara. Ezkerrera Zugarramurdirantz doan errepidea, eskuinera Baztan aldera doana. Guk eskuinerantz hartuko dugu. Bidean Baztango etxe dotoreak, antzinako errota eta paraje ahantz ezinak igaroko ditugu. Eta konturatzerako Zugarramurdin izango gara. Hemen hasiko dugu gaurko ibilbidea. Noski, hona iristeko errepide erosoagoak badaude, bai Elizondotik bai Iparraldetik, baina ez hain xarmantik.
Kotxea herriko plazan utziko dugu, Ama Birjina Jasokundearen Elizaren atze aldean. Gaurkoan egingo dugun ibilbidea PR/NA 90-a da, Akelarrea izenekoa. Ibilbidea hasteko, Zugarramurditik Etxalarrera doan Orabidea errepidea hartuko dugu, baina, oraingoan, oinez. Jarraitu beharreko seinaleak hori-zuriak dira.
400 metro egin ostean, Orabidea utziko dugu Santsineneko Borda parean. Elkarte gastronomikoa da errepidearen ezkerrera dagoen borda hau. Santsineneko Bordatik, bidezidorra hartuko dugu Loiarako lepora (436 metro) eramango gaituena. Lasai hartu, igoera dezentea baita. Loiaratik Aizparaz (525 metro) gailurra inguratuz joango gara. Mendi honen gailurrak Baztango lurrekin egiten du muga. Loiaratik Urbiako lepora (431 metro) abiatuko gara. Eta lepotik lepora, hurrengoa Ibainetako lepoa izango da.
Urbian, berriz ere Orabidearekin egingo dugu topo. Gurutzatu eta seinaleak dioen bezala, Ibainetarantz abiatuko gara. Poliki-poliki, Mendibil (617 metro) gailurra inguratuko dugu. Berehala, eskuinera borda ikusiko dugu, baina guk marka txuri-horiei erreparatuz, aurrera jarraituko dugu.
Otadi eta hariztiak tartekatuz ibiliko gara. Behera begiratuaz berriz, Orabidea errepidea aurrez aurre izango dugu. Tarteka, Galtzada erromatar zati dotoreekin topo egingo dugu. Eta baita urarekin ere, Ibainetako erreka gainezka baitator. Oinak ez bustitzekotan, arin ibili behar!
Bidea jarraituz, belardira iritsiko gara. Belardia ezkerrera, eskuinera gure bidea eta erdi-erdian, lur gainean ikustea ohikoa ez den satorra aurkitu dugu hankaz gora. Aldapatxoa igo eta eroritako borda pasako dugu, aurrez aurre Mendibil mendia dugularik. Eta beste borda baten ezker aldetik jarraituko dugu.
Halako batean, zein azalduko eta Etxalarren ikusitako mando eta zaldiak berriz ere, haizearen babesean. Hauek zuzenean etorri dira, mendian barrena, Orabideatik pasa gabe. Lasaitasuna nabari zaie. Laster batean, Ibainetan izango gara.
Parez pare berriz, Atxuri mendia (756 metro) dugu. Atxuri mendian, Karlistaldiko aztarnak topa ditzakegu. Gazteleraz Peña Plata deitzen diote, arroketako mika zatiek igortzen duten distiragatik. Indarrean egonez gero, igo daiteke bertara.
Alertzeen artetik doan bide zabala jarraituko dugu. Garai honetan, hostorik gabe daude konifero hauek. Berehala, borda bat ikusiko dugu eskuin aldean, "Gaineko borda" izenekoa, nahi izanez gero alokatu daitekeena. Borda pasa eta eskuinerantz bidezidorra hartuko dugu. Eta aurrean Zugarramurdiko etxeak ditugu berriz ere.
Guk beti eskuin aldera joko dugu, arrastoak galdu gabe. Errekaren alde batera eta bestera ibiliko gara, baina bukaeran, erreka beti ezkerrean izango dugu. Aldapan behera jarraituz, Zugarramurdiko hilerri azpira iritsiko gara. Atzean Malkor mendia (509 metro) dugu. Hilerritik, berriz ere herriko plazara iritsiko gara Orabideatik, ibilbidea amaituaz.
Herriak baditu hainbat eskaintza bisitarientzat, Sorginen herria bezala ezagutzen baita. Zugarramurdiko haitzuloetarako bidea herriko plazatik irteten da, bisitatu nahi izanez gero.
Gaurko ibilbideak, ia ahantzia genuen aberea ekarri digu oroimenera. Geroz eta gutxiago ikusten dira baserri edo mendi inguruetan. Izan ere makinariak aberea ordezkatu du.
Gizakiak aspalditik ezagutzen du zaldiaren eta astoaren arteko hibridoa, eta ez alferrik, oso onuragarria baitzaio. Izan ere, mandoa oso animalia sendoa da, eta lanerako aproposa. Horregatik, munduko toki askotan erabili izan da lan gogorrak egiteko.
Normalean, astarra eta behorra gurutzatzen dira mandoa lortzeko, astemeak zaldiaren kumea erditzeko arazo larriak izaten baititu. Mandoa antzua izaten da beti, baina, horrekin batera, ezaugarri mesedegarriak ditu. Batetik, mandoa zaldia baino gogorragoa eta otzanagoa da, eta, bestetik, astoa baino azkarragoa da eta hobeto egiten dio aurre hotzari eta hezetasunari. Gainerako ezaugarriak ere, bi espezieen arteko ezaugarrien nahasketa dira: belarriak zaldiarenak baino luzeagoak baina astoarenak baino motzagoak ditu, irrintzia eta arrantzaren arteko oihua du, eta neurria, berriz, gurasoen arrazen araberakoa izaten du.
Uretarako paregabea, aldapan gora igotzeko ahuntzak bezain trebea, oso janari gutxirekin bizirauten duena eta sekulako indarra agertzen duena. Egoera larrienetarako abererik egokiena da: basotik ikatza ateratzeko mandazainek mandoak erabiltzen zituzten, bata bestearen atzean loturik eta artilleriako kanoiak mugitzeko ere mandoak soilik erabiltzen ziren, bederatzi mando kañoi bakoitzeko.
Baina bizitza guztian lan eta lan aritu ostean, hala ere ospe txarreko animalia da, bai zaldi, bai astoaren ondoan. Ospe txar hori, bere nortasunagatik datorkio. Izaera egoskorrekoa da mandoa, mugitzeko intentziorik ez badu, ez da mugituko. Bejondeiola!
Oraindik ez dago garbi noiz arte eutsiko dion bere erabakiari Pedro Sánchez Espainiako Gobernuko lehendakariak, baina korapilo handi samarra sortzen ari da NATOren barruan, honek aurrekontu militarra %5era igotzea arbuiatu ondoren.
Espainiako Gobernua osatzen duten PSOEren eta Sumar alderdien arteko koalizioak aurkeztutako lege proposamena onartu dute Kongresuan ostegun goizean, frankismoaren apologia egiten duen edozein erakunde debekatuko edo legez kanpo utziko lukeena
Ostiral goizaldean emakume bat eta bere semea etxegabetu dituzte Iruñeko Alde Zaharreko Jarauta kaleko 82. zenbakian. Espainiako Poliziaren laguntzarekin, epaitegiko segizio judiziala etxebizitzan sartu eta eta bizilagunak kanporatu dituzte.
Bero boladak ohikoagoak eta luzeagoak dira, azken bi mendeetan 20 zentimetrotan igo da itsas maila eta EAEko bataz besteko tenperatura 0,3 ºC igo da hamarkada bakoitzean.
Eguzki elkarte ekologistak salatu du Donostiako parkean gertatutakoa. Parkean bizi diren hainbat paumari lumak erauzi dizkiote, odoletan utzita. Beraz, erasoa izan dela ondorioztatu dute eta ez dela hegaztien lumaberritze prozesu naturala izan. Eguzki
Algortako Larrañazubi inguruan dago kanpalekua, eta Getxoko Udaltzainek hori husteari ekin diote ostegun goizean. Alkateak adierazi du han bizi ziren pertsonen "segurtasuna" bermatzeko eta "ingurune natural hori zaintzeko" desegin dutela. Getxoko EH Bilduren... [+]
Zizur Nagusiko institutu batean 41 pertsona grabatu zituen eta haietako 30 bere ikasleak ziren. Argazki batzuk sare sozialak erabilita lortzen zituen eta adimen artifizialarekin aldaketak egiten zituen.
Beasaingo enpresaren akzioen %3ren jabe da Eusko Jaurlaritza, eta adierazi du CAFek nazioarteko legedia errespetatzen duela. BDZ Euskal Herriak gogorarazi dio gobernuak derrigortuta daudela okupazioa bultzatzen duten proiektuen aurka egitera.
Maiatzaren 5ean “Lo Vimos en Irun” WhatsApp taldea sortu zenetik, 700 lagun baina gehiago bildu dira larunbatetan patruilak antolatzen dituen taldera. “Segurtasuna bermatzeko” eta “delituak prebenitzeko” aitzakien gibelean, gorrotoaren haztegi... [+]
Egoitza nagusia Basaurin duen enpresak IMI Systemi egin dio bidalketa. Armagintzan bakarrik aritzen da Israelgo Estatuko konpainia hori.
EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak ezetza eman zion ABRA Arabako Errioxako Upategien Elkarteak bultzatutako sor-markari. Elkarteak helegitea jarri zion ebazpenari, eta orain Espainiako Auzitegi Gorenak ezetza berretsi du.
Ikastola 2013an sortu zuten eta ondoko urtean jarri zuten prefabrikatu bat herriko etxearen lursail batean bertatik bideratzeko ikaskuntza. 2022an eraikin sendo bat eraikitzeko proiektua aurkeztu zuten, baina herriko kontseiluak ez zuen horrelakorik onartu. Gatazka gogorra egon... [+]