Lehen banguardietatik gaurdaino saiakera ugari egin dira, artea bizi garen gizartearen eta haren baloreen gainean hausnarketa lengoaia gisa uler dadin eta ez apaingarri gisa. Alesxander Trocchi idazleak 1963an Internationale Situationnisten argitaratutako testu baten izenburua oinarri duen erakusketa honek ideia horri heldu dio eta ikusleak eztabaida honetara biltzeko ahalegina egin du. Erakusketaren antolatzaileen arabera, arte ekintza eta gizarte espazioaren arteko erlazioaz gogoeta egitera bideratutako arte esperimentu desberdinetan zehar ibilbidea egiten du erakusketak.

Errealitatea, ingurua irakurtzen dute erakusketako artistek, une eta espazio desberdinetatik ikusita. Hainbat errealitate islatzen dute 20 artista hauek, Kurdistango Batman hiriko Fikret Ataytik hasita Londresen 1968an sortutako Art and Language talderaino.

Chus Martínezekin hitz egin dugu. Bera da Rekalde aretoan dagoen Milioi bat gogoren matxinada ikusezina erakusketaren komisarioetako bat, Lars Bang Larsen daniarra eta Carles Guerra kataluniarrarekin batera. «Frantziako Iraultzan hasi ziren artea era monumentalean erabiltzen. Zeremonia zibiletan ez zegoen monumenturik, eta arteak betetzen zuen hutsune hori», nabarmendu du. «Berez arte objektu ez diren artelanak ere biltzen ditu erakusketak -dio Martínezek-, adibidez, badago Casimir Malievitxek (Kiev 1878- San Petersburgo 1935) utzitako mapak biltzen dituen aldizkaria, ikusleak etxera eraman dezakeena». Errusiar mugimendu suprematistaren sortzaileak 1923an hasi zuen bere lana. Mapa hauek mendebaldeko ikusleriaren gida bezala balio behar zuen, Leningradoko -egun San Petersburgo- Kultura Bisualaren Institutu Estatalak sortu berritan garatutako teoria berriak azaltzeko. Errealitate hauek beste batzuekin egiten dute topo: «Bada ere Lissitzky bat, bere garaikoa bada ere egungo artista gazteekin bat egin dezakeena», dio Martínezek


Nils Norman (1966) britainiarraren muralak zabaltzen du erakusketa. Londresen bizi eta lan egiten duen artistaren lanak azken urteotan hirietako altzari urbanoen esanahiaz dihardu. «Gure hirietako altzarien kalitate eskasa islatzen du, Bilborako eta Bilbori buruz egindako mural honetan», Martínezen ustetan. Gorriz tintaturik umeen jolastokiak, zakarrontziak eta Bilbo hiriko hainbat elementu agertzen dira bertan. «Gero eta gehiago, gure hirien egitura antolatuago dago, jada ez dira gelditzen gure haurtzaroan ezagututako zelaiak. Umeen jolastokiak ere desberdinak dira. Segurtasunarekin itsututa bizi dira gurasoak». Gai hau eta beste batzuk dira muralean islatzen direnak, gure hiriaren eta inguruaren aldaketaren isla.

Aretoaren sarreran ere beste lan bat agertzen zaigu. Xabier Salaberria donostiarraren eta Luca Frei italiarraren lana, mahaia, dugu. «Espazio publikoan aurkitzen ditugun elementuen esanahia ikertu nahi izan dute. Lubakien arkitektura efimeroarekin lotzen dute, 60.hamarkadako barrikadak ditu oinarrian», adierazi du Chus Martínezek. Xabier Salaberriaren aburuz, «mahaia altzari-objektu bat da, hainbat erreferentzia biltzen dituena bere baitan. Gure egoeraren isla ere bada, konstruktiboa da eta gure espazioan dagoen beste elementu bat. Esanahiaren aurreko unean kokatzen da». Artea eta politikaren arteko loturari zera deritzo Salaberriak: «ingenuoa izan daiteke lotura hori, errealitatea aldatzea gehiegizkoa baita, horregatik gure asmoa erdibidean gelditzen da».


Euskarri ugari darabiltzate artistok eta erakusketak euskarri guztien baliagarritasuna aldarrikatu nahi du: «Gure asmoa baita ere edozein medio edota baliabide artistiko baliagarria dela frogatzea da. Hau da, dokumentala ez da pintura baino hobea. Ez da modernotasun kontua. Baliabideok ez dute errelitatea irakurtzeko edota irudikatzeko orduan inolako lehentasunik, denak dira baliagarriak», esan digu komisarioak.

Honen adibidea, Anita Fricek austriarraren margoak dira. Memoria landu duen artista honek, Austriaren iragan nazia margotu nahi izan du, bere haurtzaroko hainbat argazkiren bidez. Mojen kolegioak, koloniak... austriarrak ahaztea nahi duten oro, baina oraindik euren memorian bizirik dagoena. Edota Solmaz Shahbazik iraniarrak Teheranen bertan auzoetxe batean egindako dokumentala, iraniarra izatea eta nahia islatzen duena. «Zer da errealago dokumentala edota pintura?», galdetu du Martínezek. Baita erantzun ere: «Artearen helburua ez da errealitatearen gaineko irteerak ematea, baizik eta errelitate horren hainbat irakurketa edota irudikapen eskaintzea, haien arteko lotura batzuetan kontrajarria izan arren».