ARAMAIO
- Udalerriko auzo guztietan euskal baserri atlantiko estiloko etxeak ikus ditzakegu, baita auzo bakoitzaren baselizak ere. Mendi ibilaldiez aparte, Aramaioko haranean auzo txiki bezain erakargarri hauen bisita egin dezakegu arlo ezezagun eta harrigarri asko deskubrituz. Aramaiori eskainitako atal honekin batera, datozen astetan Zuiako eskualdea erakutsiko digun artikulu sortari ekingo diogu.
Ahaide Nagusien arteko gerretan Aramaion oso borroka sonatua gertatu zen 1443an. Gomez Gonzalez Butroek egindako probokazioari erantzunez, Pedro Abendañokoa eta bere lagunak Legutianotik Aramaion sartu ziren hogei etxe erretzeko asmoz, Mendiolako dorrea barne, bere jauna bertan ez zegoela aprobetxatuz. Abendañokoak lapurretan eta arpilatze gordinean zirela, Joanes Mendiolakoa Aramaion agertu zen bere indar guztiekin. Nahiz eta Abendañokoak Arratondoko atakatik ihesean atera, Mendiolakoaren jazarpenagatik Abendañoko bost lagun hilik suertatu ziren.
Gertaera hau orrialdeon goian transkribatzen dugun "Aramaioko kantua"n jasota gelditu zen, Abendañokoen ihesi desesperatua deskribatzen zelarik bertan.
Aramaio Bizkaiko jaurerriarena izan zen XV. mende bukaera arte. 1489ko urtarrilaren 9an Araba barnean gelditu zen, herria eta probintziaren arteko idatziaren bidez. Idatzian ordura arteko zergak baino arinagoak aurrerantzean ordaindu beharko zirela zehazten bada ere, bategitea kaltegarria suertatu zen aramaiotarrentzat.
Foruetan jasotako askatasunaz gozatu ordez, Aramaioko biztanleek jaunen gehiegikeriak pairatu zituzten. Butroe eta Muxikako etxeak batu zirenean, bailararen jabeak bilakatu ziren, larderia osoz jokatuz. Barajuengo gazteluko jaunek Aramaioko emakumeak haiekin gaua pasatzera behartzen zituzten adibidez, haien senar edo gurasoak almena batetik urkatzeko mehatxupean gainera. Neurrigabekeria hauen aurrean Aramaioko biztanleek kexa aurkeztu zuten Errege Katolikoen aurrean. Gertakariak egiaztatu ondoren Barajuengo gaztelua suntsitzeko agindua eman zuten.
Orixoleko mendebaleko isurialdean Santa Kutz izeneko kobazuloa irekitzen da. Kondairak dioen bezala, bertan ezkutatu zen Santa Kruz apaiz gerlari famatua, Aramaioko kartzelatik itzuri egin ondoren.
Deboziorik handiena jasotzen duena Ibabeko Andre Maria baseliza da, Gantzaga auzorako bidetik ikus dezakeguna. Aramaioko Jauntxoen Kofradiak zaindu du XVI. mendeko baseliza dotore hau. Ingurune ederrean kokatuta egonik, bere ondoan atseden gunea ere aurkituko dugu.
Marixekako baseliza ere gurtza leku garrantzitsua da. Legutianotik gatozela aurkituko dugu Albinako urtegiaren ondoan. XVI. mendeko baseliza honetan erromeria egiten da irailaren lehenengo igandean, oso jai animatua eta ospetsua inguruko herrietako biztanleen artean. Bertan ere beste atseden gunea badago.
Krutzeta gainetik hurbil, San Kristobaleko baseliza topatuko dugu. Landa eder batean dago eta Aramaioko haran aldetik ikuspegi zoragarriak eskaintzen dizkigu. Baseliza hau ere XVI. mendekoa da eta bertan erromeria uztailaren bigarren igandean egiten da.
Haraneko baselizarik txikiena Etxagueneko auzoan izango dugu, San Miguelekoa, hain zuzen ere. Bere estruktura bitxia da oso, zurezko gurutze-ganga batek estaltzen baitu nabea. Baselizaren aurrean Uribarren baserria ere nahiko berezia da, arkuak, leihoak eta zubi txiki bat baititu. Arejolako elizak ere egurrez egindako ganga dauka eta Etxaguengoarekin batera berezitasun hau daukaten Arabako eliza bakarrak dira.
Baselizez gain, udalerriko auzo guztietan euskal baserri atlantiarren estiloko etxeak topatuko ditugu. Bertako leinuen sorlekua diren baserri hauetako askok 200 eta 300 urte dauzkate. Zoritxarrez, behialako dorretxea galdu da, eraikinak baserriko beharretara egokitu zirelako.
Barajuen auzoan Torraldeko gaztelua altxatzen da, Butroe eta Muxika jaunen etxea izan zena, hain zuzen ere.
Haraneko hiriburua den Ibarra auzoko plazan hiru eraikin garrantzitsuak ikus ditzakegu. Vicente Goikoetxea musikari ospetsuak izena ematen dio plazari, bizi zen etxea bertan dago eta. Bere omenez eraikitako oroigarria ere badago La Bañera izeneko parkean.
Bigarren eraikin inportantea 1742 eta 1746 urteen bitartean eraikitako Udaletxea da. Azkenik, Sastiña izeneko baseliza dotorea Udaletxe aurrean kokatzen da. Bere inguruan Ibarra auzo osoa eratu zen eta aurreko enparantzan feriak eta azokak egiten ziren behialean.
Haranetik kanpo eta Arangioko mendikatearen bestaldean, Olaeta auzoa geratzen da. Bertan aurki dezakegu Arabako elizatari korrituzko arkupedun parrokia bakarra. Hala ere, Olaetako biztanleak guztiz harro daude zubiaren ondoan altxatzen den gurutzeaz. XVIII. mendekoa da eta irudiz beteta dago.
Deskribatu dugun Aramaioko monumentuen ibilbidea interesgarria bada ere, are zirraragarriagoa da inguruko mendietarako igoera. Orixol mendiko tontorreraino modu errazean igo daiteke San Kristobal baselizatik sortzen den bidetik. Ipizte, Zabalandiko lepoa edota Anbotora igotzeko abiapunturik aproposena Gantzaga auzoa da. Ibilbide hauetan guztietan ikuspegi zoragarria izango dugu Aramaioko haranaren gainean, pagadi sakonak eta kareharrizko paraje bortitzak zeharkatzen ditugun bitartean
Jaun Peru Abendañococ esala:
Oñetaco lurrau jauil
Gorpuceco lau araguioc berala.
Oi aldioneri albanegui empara,
Barriz enendorque Aramaioco contrara.
Mendiola, yl deustac Gasto Apala,
Bere lagunzat beste asco ditubala.
945 445 385
- Goiko taberna (Ibarra) 945 445 014
- Añai erretegia (Ibarra) 945 445 101
- Anboto askaldegia (Ibarra)
945 445 360
- Dukiena jatetxea (Azkoaga)
945 445 086
- Iparralde askaldegia (Barajuen)
945 445 151
- Unzueta jatetxea (Zabola) 945 445 095
- Goikoetxea jatetxea (Olaeta)
945 450 171
- Obena jatetxea (Olaeta) 945 461 473
- Herriko taberna (Olaeta) 945 450 363
Non lo egin:
945 450 123
- Muru Nekazaletxea (Gantzaga)
945 445 365
- Unzueta Nekazaletxea (Zabola)
945 445 095
- Uxarte Nekazaletxea (Untzilla)
945 445 146
Donostia, 1960. Fermin Leizaola 16 urteko gazteak San Telmo Museoan zegoen Aranzadi Zientzia Elkarteko idazkaritzara jo zuen, bertako Espeleologia Sailean aritzeko prest.
Ez zen San Telmora egiten zuen lehen bisita izan; 1975eko ekainean Zeruko Argia-rekin... [+]
Maribi Ugarteburuk, EHNE Bizkaiaren enkarguz, herrialdeko hamar emakume baserritarren bizi historiak batu ditu Erein, Borrokatu, Bizi liburuan. Azken mende erdian Hego Euskal Herrian nekazaritzan eta abeltzaintzan izandako gertaerak bizi izan dituzten emakumeak dira protagonista.
Zuzendaritzak aurkeztutako Enplegu-erregulazioko espedientea (EEE) atzera bota eta "irtenbide bat bilatzeko negoziaketak hasteko helburuz", Agurain eta Legasako ArcelorMittal enpresako langileek greba mugagabeari ekingo diote.
Argitaratutako oharrean, EHGAM Euskal Herriko Sexu Askapen Mugimenduak ohartarazi du "faxismoa eta ideia faxistak" zabaltzen ari direla mundu mailan, eta "erresistitzeko prest" daudela: "Beldurra baino askoz handiagoa da sentitzen dugun amorrua".
María del Cielo Galindo Puyalek EHUn Master Amaierako Lana aurkeztu du ostegunean, ekainaren 26an. Galindok kitxuaz hitz egin du epaimahaiaren aurrean, Boliviako emakume indigena meatzarien parte-hartze politikoaz. Lana kitxuaz eta gaztelaniaz idatzi du, eta bere anaiak... [+]
Beethovenen 'Missa Solemnis'
- Taldeak: Bilbao Orkestra Sinfonikoa (zuzendaria: Nuno Coelho), Bilbao Koral Elkartea (Enrique Azurza) eta Iruñeko Orfeoia (Igor Ijurra).
- Bakarlariak: Mira Alkhovik (sopranoa), Nerea Berraondo (mezzoa), Michael Porter (tenorea)... [+]
Aurrez, Plentziak, Alkizak eta Gernikak euskal errepublikaren parte izatea erabaki zuten. Baztanekin, dagoeneko Euskal Herriko lau herriek hartu dute erabakia.
Artxibo biluzia
Nor: Intza Alkain eta Javi Barandiaran (Metrokoadroka).
Non: Lemoako Kotxepin aretoan.
Noiz: ekainaren 2an.
-------------------------------------------------------
Lemoan independentzia eguna ospatzen ari dira. Kotxepin kultur etxearen alboan,... [+]
Duela urtebetetik duen aldi baterako harrera proiektua eten diote familia bati, eta bestea joan den astean etxegabetu zuten, inolako jakinarazpenik jaso gabe. Auzoan Bizi etxebizitza sareak agerraldia egin du ostegunean Txagoko Komunitate Sarearekin eta Federico Baraibar... [+]
Bretainiako adierazpide musikal zein literarioen sustatzaile eta banatzaile nagusia izan da Breizh kooperatiba. Ia zazpi hamarkadetako ibilbidean ehunka egile bretainiarren lanak editatu eta ekoitzi ditu, horietako hainbat bretoieraz.
Maider Behotegi Euskararen Erakunde Publikoaren (EEP) lehendakariak inbertsio handitze guztiak berri onak direla adierazi zuen iaz. Hala ere, erakunde bakoitzak gutxienez 300.000 euro gehiago ipintzea "beharrezkoa" dela nabarmendu zuen, helburua 2050ean hiztun kopurua... [+]
Tramite burokratikoetan murgilduta dago Ed Rojas. Kolonbian jaio eta bizi, 2022an Ikasketa Feministak eta Generokoak Masterra egin zuen EHUn. Baina titulua amaitu eta hiru urtera, ez du lortu bere izenean jasotzea. Arrazoia? 2022an ez-bitar markagailua jarri zuen bere... [+]
2009tik 2023ra izandako iktus intzidentziak jaso ditu Nafarroako Osasun Publikoko eta Lan Osasuneko Institutuak. Iktusa izan duten nafarren %84k arrisku faktoreren bat zuen.
1978ko sanferminetan gertatutako Poliziaren kargak argitzea, horiei buruzko dokumentuak desklasifikatzea eta gertakarietan hildako German Rodriguez biktima gisa aitortzea eskatzen diote Espainiako Gobernuari Kongresuak onarturiko dokumentuaren bidez.
Adimen artifizialak adimenari berari buruzko eztabaida berpiztu du: zer da adimena, zertan bereizten dira giza adimena eta adimen artifiziala deritzoguna, zer egitura dute oinarrian… Eztabaida horrekin batera, animalien garunen egiturari eta gaitasun kognitiboei buruz... [+]