5.000 ARRAINEKO OZEANO PUSKA


2003ko apirilaren 13an
Donostiako Aquarium Itsas Museoak 75. urteurrena betetzen du aurten, 1928. urtean ireki baitzituen ateak. Eraikuntza zaharraren hormen artean, dirutan ordaindu ezin daitekeen dokumentazio baliotsua biltzen da, arrantza, ontzigintzaren historia eta orokorrean itsas zientzien inguruko arloak ikuskatzen dituena. Aquarium Itsas Museoaren hastapenak Gipuzkoako Ozeanografia Elkartearen ekimenari zor zaizkio, ikerketa ozeanografikoa bultzatzeko asmoa baitzuen elkarteak. Orduz geroztik 11 milioi pertsona baino gehiagok bisitatu du museoa. Espainian natur zientziei eskainitako lehenengo museoa izan zen. Aurten Aquariumaren inguruan egingo diren ekitaldi guztiek 75. urteurrena gogoratuko dute. Urte asko iraun izana ospatzeaz gain, proiektu berritzaileak landuko dituzte, teknologia berrien hariari jarraiki. Garai bateko nabigatzaile handien modura, itsaso berrietan bustitzeko asmo biziarekin abiatu dira, Elkanotarren grina eta ilusioak jarraituz. Helburu garrantzitsuak dituzte esku artean. Donostiako Aquariuma turismo erreferentzia bihurtzeaz gain, ikerketa bultzatu nahi dute eta heziketa oinarri izanik, itsas inguruneari buruzko ezagupenak hedatu nahi dituzte. Heziketa horretan, itsas ingurunearekiko errespetua sustatzea ukaezinezko eguneroko lana dela ziurtatu digute museoko arduradunek.

Donostiako Aquarium Itsas Museoa eduki aldetik atal nagusi bitan banatuta dago, museoko lehendakari Zaragüetak esaten duen bezala, batetik "atal bizia", hainbat akuariotan munduko arrain espezie ikusgarrienak biltzen dituena, eta "atal hila", itsasoarekin erlazionatutako gai asko biltzen dituena. Fosilek, maskorrek, eskeletoek... itsasoko biodibertsitatea erakutsi nahi digute. Gela nagusiaren erdi-erdian, bere handitasuna erakutsi nahirik, euskal balearen hezurdura dago. Hezurduraz gain, Euskal Herriko bale arrantzari buruzko informazio garrantzitsua aurkituko dugu, itsasontzien maketa ederrez lagundurik eta baita ontzigintzaren historiaren dokumentazio interesgarria ere. Arrantza teknikak gogorarazteko aukera ere badago: arraste sareak, amuak... teknika bakoitza portu bakoitzaren espezializazioaren araberakoa da.


Euskal balearen hezurdura ikusgai.

Donostiako Aquarium Itsas Museoan sartu orduko euskal balearen hezurdura ikus dezakegu, eta berehala oriotarrek akabatutako azken balearen bertso famatu horiek datozkigu gogora. Baina ez, bertan ikus dezakegun hezurdura 1878. urtean akabatutako baleari dagokio.

Balearen arrantzak gure historiaren orrialdeetan istorio garrantzitsuak utzi ditu. Garrantzia horretaz ohartuko gara kostako zenbait herritako armarriak edo udal zigiluak aztertuta. Jarduera honi dagozkion lehen aipuak XI. mendekoak dira. Geroztik mendeetan zehar mugagabeko bale arrantza burutu zen, ia iraungi zen arte. Izan ere, Erdi Aroan, arrantza teknikak hobetzearekin batera, balearen populazioen gainbehera etorri zen. Gainera, migratzaile handi honek gure kostara etortzeari utzi zion. Aldentze horren arrazoiak ez daude oso argi, batzuek diote jasandako jazarpenaren eraginez izan zela, eta beste batzuen ustez, uren tenperatura aldaketak zerikusia izan zezakeen.

Balea osoa aprobetxatzen zuten, baina bereziki hain preziatua zen koipea lortzen zuten. Bizarrak berriz, kortseak, aterkiak eta erratzak egiteko erabiltzen ziren. Balearen haragia ere oso preziatua zen sukaldean. Hezurdura altzarigintzan erabiltzen zuten.

Balearen industriak aberastasun garrantzitsua zekarren eta horregatik, XVI. mendearen inguruan, hainbat euskal marinel Groenlandia eta Ternuarako espedizio luzeetan abiatu zen. Euskaldun ausart haiek arpoilari bikainak ziren. Ospea Europako iparraldeko ontzi jabeen belarrietaraino iritsi zen eta diru askoren truke kontratatzen zituzten euskaldunak. Kontu handiz prestatzen zituzten espedizio arriskutsu haiek, bidaia luzea egiteko ondo hornitutako itsasontziak zituzten. Zaildutako marinel eta arpoilariak ere ez ziren faltako. Udaberria igaro orduko abiatzen ziren eta iritsi ostean bertan kokalekua finkatzen zuten. Arrantzan hasi aurretik koipea lortzeko labeak prestatzen zituzten. Espreski bale arrantzarako eraikitako txalupak erabiltzen zituzten. Bidaia luze hauei esker aurkitu ziren lehen bakailao bankuak eta honela, balearen arrantzak bide eman zion bakailao arrantzari.


Aquariuma.

Nahiz eta guk Aquarium eta Itsas Museo moduan izendatu, egin diren berrikuntzek eta datozen proiektuek akuarioaren atala indartu nahi dute, ikusgarritasuna nabarmenduz. 5.000 arrain baino gehiago daude akuarioetan, hiru milioi litro urez horniturik.

Ozeanarioa, Donostiako Aquariumaren elementu garrantzitsuena da eta bere hedadura handiak itsas ekosistema ozeaniko baten erreplika egiteko aukera ematen du. Ozeanarioa zeharkatzen du 360 graduko tunelak eta bisitariari ozeano barruan dagoenaren sentsazioa ematen dio. Ozeanarioak marrazo espezierik ikusgarrienaren alboan egoteko aukera eskaintzen du. Marrazoen bazkalorduan han egokitzen bazara, hantxe topatu ahal izango dituzu urpekari ausartak marrazoei arrain zatiak emateko saiakerak egiten. Txuri eta Urdin marrazoek astean sei kilo inguru irensten dute; sei kilo txitxarro, berdel, muxar edo dorada. Moko finekoak dira gero! Manta arrain itzelak ere inguruan izango dituzte urpekariek ustekabean galdutako arrain zatiak irensteko prest. Bertan, marrazoenganako inolako beldurrik erakutsi gabe, itsas dortokak igerian ibiltzen dira lasaitasun osoz, jakiak jasotzeko txanda errespetatuz.

Marrazo, dortoka eta manta arrainen akuarioaz gain, badago akuario berezi bat non bisitariak espezie batzuk ukitzeko aukera duen. Ikusteko eta ukitzeko moduan dira itsas trikuak, itsas izarrak, korrokoiak, kabuxak, muxarrak...

Marrazoak, Aquariumeko izarrak
Marrazoak dira izarrak. Umeak eta hain ume ez direnak akuarioaren aurrean egoten dira marrazo ikaragarriak ikusteko txanda heldu zain. Lau marrazo espezie dabiltza bertako uretan.

Zezen-marrazoa. Beldurgarrienak dira marrazo hauek eta baita deigarriak ere. Brankien edo zakatzen irekidurak ixteko ahalmenik ez dutenez, ezin dute ura ahotik jaso eta horregatik, etengabeko mugimedua mantentzen dute. Zentzumenak oso garatuak dituzte eta 110 litro uretan odol tanta nabarmendu dezakete. Hortz beldurgarriek berriz, gure arreta pizten dute, handiak eta hiruki modukoak baitira. Ehunka hortz dituzte lerrokatuak, lehenengo ilarak erabiltzen dituzte harrapakina estu heltzeko eta atzeko ilarek aurrekoak falta direnerako balio dute. Marrazo espezie arriskutsuena da eta marrazo eraso gehienak espezie honi egozten zazkio. Australian, urtean zehar kasu andana izaten da.

Katuarraina eta momarra. Oso antzekoak dira espezie hauek (Scyliorhinus canicula eta Scyorhinus stellaris, hurrenez hurren) eta bereizketa nagusia tamainarengatik egin daiteke. Deigarriak dira gorputz osoan dituzten orban ilunak. Bereziki gautarrak diren hauek gure kostan topatzea ohikoa da. Donostiako Aquariumean momarraren arrautzak ikusgai dira, jaiotzeke dauden aleen garapena zuzenean ikusteko aukera izanez. Izan ere, marrazo espezie hauek, beste marrazo espezieak ez bezala, obiparoak dira, alegia, ernaldutako arrautzak kanporatu egiten dituzte. Arrautza hauek kapsula batzutan sartuta eta algei itsatsita uzten dituzte, zortzi edo bederatzi hilabeteren buruan aterako direlarik ale berriak. Ohartu ez bagara ere, ziurrenik, hondartzetan hustutako edo ernaldugabeko kapsula hauek inoiz ikusiko genituen alga artean.

Tolla. Gure kostan, hondo hareatsuetan egonean topatuko dugu. Hainbat animalia bentiko (itsas hondoko bizidun) irensten du, krustazeoak eta moluskuak, adibidez. Hau ere bibiparoa da, hau da, enbrioiak barne garapena izango du

Ibai tropikaletako arrainak Donostian
I bai tropikala ordezkatzen dute hiru akuarioek eta bertako espezie gehienak jatorriz Amazonas ibai ikaragarrikoak dira. Amazonas munduan ur emari gehien duen ibaia da eta bere 6.500 kilometroak Atlantikoan amaitzen dira. Ur hauetako espezieen kolore biziek akuarioak apaintzen dituzte, baina kolore biziak ez dira apaingarriak. Koloreek iraunbizitzearen borrokan, harrapakariak geldiarazteko kamuflaje gisa jokatzen dute. Ohikoena kolore ikusgarrienak dituzten espezieak arriskutsuenak izatea da. Segidakoak dira arrain horietako batzuk eta akuarioan aurkituko ditugunak:

Aingeru arraina. Hegats handia dauka eta benetan dena baino handiagoa egiten du. Harrapakariak aldentzeko taktika ona da hegatsarena.

Disko arraina. Arrautzak ondo zaindu eta gero, kumeei janaria emateko, gorputz osoan jario bereziak askatzen ditu. Kumeek gurasoei etengabe kosk egiten diete elikatzeko.

Piraina. Bi espezie daude; bata belarjalea eta bestea, piraina gorri famatua. Baraila beldurgarria dela-eta, ezin izan du odolzale fama uxatu. Triangelu itxurako hortz handi asko ditu, zerra moduan, janaria erabat txikitzeko erraztasun handia ematen diolarik. Beheko baraila goikoa baino irtenagoa duenez, are itxura beldurgarriagoa du. Piraina talde batek harrapakina berehala desagerrarazi dezake.

Morena, edo itsas sugea. Piraina bezala, hau ere arriskutsua da. Arroka txokoren batean zelatan egoten da, harrapakina ustekabean irensteko zain.

Eskorpioia. Arrain ikusgarri hau ere, hondo arrokatsuetan bizi da, eta baditu halako arantza pozoitsuak defentsarako oso eragingarriak direnak.
rrainak ezezik, anemonak, holoturiak, itsas izarrak, otarrainak... eta beste hainbat bizi da Donostiako Aquariumean. Kolore bezainbat espezie, beraz

«Uda ostean berrikuntza gehiago egiteko itxiko dugu museoa»
Zeintzuk izan dira azken berrikuntzen ekarpenak?
Dena zaharkituta gelditzen ari zitzaigun. Azken berrikuntzak 1998an egin ziren australiar teknikarien eskutik, ondorioa ikusi besterik ez dago. Berrikuntzen ostean, bisitari kopurua asko igo da, baina oraindik ez dugu nahikoa egin.

Esku artean dituzue proiektu berriak.
Proiektu garrantzitsuak ditugu, dagoeneko zehaztuta daudenak. Fundazio bat eratu dugu, orain arte 600 kideko elkarte bat besterik ez ginen. Fundazioaren bidez, enpresa interesa, ikerketa eta aisia uztartu nahi izan ditugu. Horregatik inbertsiogile garrantzitsuak bildu ditugu: MCC (Mondragón Corporación Cooperativa), AZTI fundazioa, Eusko Jaurlaritza, bestelako enpresak... gutxi gorabehera 9.015.181,57 milioi euroko inbertsioa. Beraz, uda ostean berrikuntza gehiago egiteko itxiko dugu Aquarium Itsas Museoa.

Ikerketa arloan Aquariumak badu zeresanik?
AZTI fundazioarekin gabiltza elkarlanean eta, esate baterako, berdelaren eta antxoaren inguruan ikerketa garrantzitsuak egin ditugu. Miarritzeko Itsas Museoarekin ere elkarlanean ari gara.

Eskola umeei zuzendutako heziketa burutzen duzue.
Joan den urtean 100.000 ume inguruk bisitatu zuen Aquariuma. Prestatutako bisita gidatuak egiten dira. Heziketa gazte-gaztetatik hasten da. Adibidez, bazkide gazteek hondartzak garbitzen laguntzen dute.

Bisitariak zer bilatzen du museoan?
Jendeak batez ere, arrainak bilatzen ditu, ikusgarriena dena, eta horien artean, nola ez, marrazoak. Horregatik, datozen proiektuetan akuarioaren atala indartu nahi dugu, nola ez, itsas museoa ere izango dugu, ontzigintzako datu garrantzitsuak baititugu. Eraikin zaharra guztiz eraldatuko dugu, sarreran adibidez, berrikuntzen ostean, itsas azpira sartzen garenaren sentsazioa izango dugu, igogailu bereziak izango ditugu... Aquariuma txikia izan arren, guztiz berezia egin nahi dugu, pitxi txiki baino baliotsu baten modura


Azkenak
2024-03-31 | Julen Azpitarte
Zinearen historiako film-kontzerturik “onena”

Oscar sari andana jaso zuen The Silence of the Lambs (1991) thriller-a zuzendu zuen Jonathan Demme (1944-2017) zinegile estatubatuarrak estreinatu zuen zineak inoiz eman duen kontzerturik onena: 1970eko hamarkadaren erdialdean New Yorken eratutako Talking Heads taldearen Stop... [+]


"Enpresa pribatuen esku utzi da segurtasun publikoaren norabidea"

Ertzaintzaren azken hamarkadako bilakaera teknologikoa aztertu du bere liburu berrian Ahoztar Zelaieta ikerketa kazetari, kriminologo eta ARGIAko kolaboratzaileak. Segurtasunaren industria ikertu eta Ertzaintzarekin duen lotura plazaratu du, La Ertzaintza que viene... [+]


Campi Bisenzioko GKN fabrikan batu dituzte langile borroka eta ekologismoa

2021eko uztailaren 9an jaso zuten kanporatze abisua Campi Bisenzioko GKN lantegiko 422 langileek. Biharamunean berean abiatu zuten fabrikaren okupazioa eta orduz geroztik bertatik dabiltza borrokan, deslokalizazioaren aurkako borroka zena bestelako industria eredu baten aldeko... [+]


Judith Bilelo Biachó
"Erakundeek ez digute lagunduko, guk geure hizkuntzan hitz egitea lortzen ez badugu"

Judith Bilelo Biachó gure artean izan zen iragan udazkenean, Garabideren Aditu programaren karietara. Ekuatore Ginean jaioa (Malabo, Bioko, 1975), bubi etniako kide da, bubiera hiztun eta hizkuntzaren aldeko militantea. Iraganaz bezainbat mintzo da orainaz, geroari... [+]


Eguneraketa berriak daude