Abiapuntu gisa, ibilbide honetan ere beste mendate bateko begiratoki bat aukeratu dugu, hau da, Nabaskoze-Irunberri errepideak igarotzen duen Iso mendateko begiratokia, hain zuzen. Zintzilik dagoen balkoi honetatik Arbaiungo zintzur ezin ikusgarriagoaren bista izugarria dugu.
Gainetik behatu ostean, orain Nabaskozerako bidea hartuz (begiratokia atzean utziz eskuinera), arroilaren barrenean sartuko gara. Begiratokitik 1,6 kilometrora (NA-178 errepideko 13,5 kilometroan), ezkerreranzko bihurgune handi batean (jaitsieran 11garrena), eskuinera bidetxo bat hasten da. Hori hartuz, 50 metrora aparkaleku batera ailegatuko gara, eta hortik aurrera arroilaren barnetik oinezko paseo labur eta polita egiteko aukera izango dugu.
Bide beretik itzuli eta mendatea berriz igaroz, Irunberrirantz abiatuko gara, agertuko zaigun gaztelar itxurako trantsiziozko paisaian zehar. Tartean Domeñutik iragango gara (XIII. mendeko eliza protogotikoa).
Irunberriko erdigunean udaletxeko plaza eta bere bi eliza interesgarriak bisitatu ostean zintzurrera abiatuko gara. Horretarako "Foz de Lumbier" seinaleak jarraitu eta errotonda batean ezkerrera egin ostean, pare bat kilometrora Irunberriko arroilaren aparkalekura iritsiko gara. Hemendik aurrera, haizpitartearen barnetik prestaturiko ibilbide zoragarria dugu.

Irunberrira itzuliz, ezkerrera Iruñearako bidea hartuko dugu. Hortik 3 kilometrora aldiz, Zangoza-Huescara doana, segituan datozen bizpahiru bidegurutzetan. Azkenik, Aragoira doan N-24O errepidean amaituko dugu. Paisaiak dagoeneko tonalitate marroixkak hartu dituela ikusiko dugu, eta bertan mendi baxuak, zuhaixkak eta orokorrean paraje nahiko lehorrak nagusitzen dira.
Errepide honetan sartu garenetik 4,5 kilometrora ezkerraldera Irunberriko zintzurraren beste aldea edo sarrera ikus dezakegu. Bertaraino hurbilduz gero sarreran bertan apurtutako harrizko zubia ikusiko dugu, eta bidean (errepidearen alboan) euskal-erromatar hiri baten hondakinak. Hondakin arkeologiko interesgarriak Ledea (Belengo Santa Maria eliza) baino 500 m. lehenago daude. Herria pasatu eta beste 6 kilometrora, gasolindegiaren osteko errotondan ezkerrera eginez, Leirera hurbilduko gara.

Milioika urtetan zehar, Zaraitzu ibaia Irunberri inguruko mendiak zulatzen joan da, eta prozesu luze honen ondorio gure begiek gozatuko duten ikuskizun natural hau dugu.
Haitzebaki sakon honek 6 kilometroko luzera du, eta bere inguruekin batera Arbaiungo zintzurraren erreserba naturala osatzen du, 1.164 hektareatan zehar. Dozena erdi kilometro hauetan zehar ur zalapartatsuak azkar isurtzen dira, 200 metroko altuera duten horma bertikalen oinean.
Izaera basati hau, duela urte dezente, almadizainen pasabiderik ikusgarriena zen. Almadizainek Pirinioetako basoetatik sokaz lotutako egur-enbor luzez egindako almadi edo "tren" artikulatuak gidatzen zituzten. Ur gaineko garraio mota honen bidez ibaia oztopatzen zuten haitzak pasa zitzaketen, eta baita urjauzi txiki eta ugariak ere. Gaur egun berriz, ur hauetatik egurrezko almadiak beharrean osagai artifizialez egindakoak pasatzen dira, Arbaiun raftinga egiteko aproposa baita.

Zonaldeko klima mediterraniar hezea bada ere, zintzurraren barruan zenbait topoklima ezberdin suertatzen da. Faunari dagokionez, hainbat espezie bizi da bertan, baina denen artean nabarmentzen direnak lehoi putreak dira. Hauetako 200 bikotez osatutako kolonia bizi da, ezagutzen den koloniarik handiena. Zorte eta pazientziarik izanez gero bestelako hegazti harrapakari asko ikusteko parada izan dezakegu: saizuriak, errege arranoak, belatz handiak, beleak, gabiraiak...

Behatoki hau Nafarroan aurki dezakegun ikusgarrienetakoa da. Nabaskoze eta Irunberri arteko errepide alboan dagoenez gainera, bertara iristea ezin errazagoa da.
Arroilaren sarreran kokatua dagoenez, leku pribilejiatu batean, bertatik ia haizpitarte osoa gure menpe dugu, eta ikusten duguna benetan arnasa kentzeko modukoa da: 200-400 metro arteko bi pareta bertikal, bata bestearen parean, eta hantxe behean, suge luze baten antzera, "erruduna". Sinestezina dirudi ibai batek lan izugarri hori egitea duenik.

Ibilbidean zehazten den moduan arroilaren barruko aparkalekura iritsi ostean, eskumaldetik bidezidor bat hasten dela ikusiko dugu.
Bidea oso erraza da, beti ere hormaren kontra doalako eta bakarra delako. Bertatik, ordu laurdeneko ibileraren ondoren, bidearen azkenean bista ikusgarriak dituen balkoitxo natural batera iritsiko gara. Hortik aurrera ez jarraitu, ez baitago prestatuta eta arriskutsua gerta daiteke.
Bidetxo polit horretan zehar goazela, bizpahiru lekutatik ibaira bertara jaisteko aukera izango dugu, eta bero eginez gero ur freskoetan bainutxo bat ere har genezake. Jaitsiera lekuak maldatsuak dira, baina arrisku gutxikoak.

1987tik Natur Erreserba izendatua, Irunberrikoa Nafarroako naturako beste altxor horietako bat da. Arbaiungoa basatiagoa bada ere, Irunberriko zintzur honek bere barrenarekin topo egiteko aukera luzatzen digu, horrelako haizpitarte ikusgarri batetaz barrutik gozatuz.

Kilometro bateko luzera eta 120 metroko desnibelarekin, bere barrenetik Irati ibaia isurtzen da, milioika urtetan zehar lurra ganibeta bailitzan ikusgarriro ebaki izan duelarik. Kilometro horren barruan, sarrerako tunela eta amaierako tunelaren artean (argiztatu gabekoak eta nahikoa ilunak), ibaiaren alboan paseoa egiteko aukera ematen digun antzinako trenaren bidea dago.
Irati trenaren lehen bidaia 1911ko apirilaren 23an izan zen. Zangoza eta Iruñea artekoa, penintsulako lehen tren elektrikoa izan zen. Lehenbizi egurra garraiatzeko erabiltzen bazen (lehenago lan hori ibai gaineko almadietan egiten zen) ere, 1955ean desagertu arte bidaiariak ere eraman zituen. Amaierako tunela igarota, Deabruaren zubia ikusiko dugu, arku bakarrekoa eta frantziarrek 1812an urperatua.
Paregabeko ingurune honetan fauna interesgarria bizi da, hegaztiak batez ere: lehoi putreek osatutako kolonia garrantzitsua, saizuriak, sorbeltzak, gauhontzak...

Irunberriko herria ere, Irati eta Zaraitzu ibaien bateratzearen inguruan kokatua, paseo bat merezi duen leku interesgarria da, bertan ondare historiko-artistiko garrantzitsua gordetzen delako. Horrela, eraikin zibilen artean hegal zabala eta arkupeak dituen XVI. mendeko udaletxea azpimarra dezakegu.
Eraikin erlijiosoei dagokienez, herria ondo hornituta dagoela esan behar: San Adrian, Santa Maria Magdalena, San Bartolome eta Trinitateko baselizez gain San Benito komentua ere ikus dezakegulako. Baina guztien gainetik herriko bi eliza nabarmentzen dira, XVII. mendeko Santa Maria Magdalena (margo eta tailu ederrez apaindutako erretaula barrokoak) eta XIV.-XV. mendeko Jasokundeko gotikoa (erretaula nagusia nabarmentzen da).